Nivîskar: #Abdusamet Yigit#
Şêwe: Roman
Ziman: Kurdî
Dîrok: 2011
Weşanxane: Weşanên Han
Êlî Herîrî, pirtûka nivîskarê kurdî Abdusamet Yigit a. Bi kurdî ya û li ser jiyangeriya fîlozofê kurd Eliyê Herîrî bixwe ya. Pirtûk di 2011´an de hat weşandin. Bi kurdiya kurmancî hatiye nivîsandin.
Pirtûka Êlî Herîrî, bi teybetî, di awayê roman-jiyangeriyê de ya. Li ser rastiyên jiyana Êlî Herîrî, lêkolîn hatiye kirin û ew têde hatina ser ziman. Bi teybetî, di romanê de, mirov jiyanê, hizir û ramana Êlî Herîrî, weke ku di nav civata kurd de tê ser ziman, mirov di wê de dibîne. Bi wê re, mirov, di derbarê deme û zanîn û têgihiştina wê de jî dibe xwediyê zanînê. Jiyana Êlî Herîrî, gelek dersên ku mirov jê derxê hene.
Bi wê re, bi gotinên Êlî Herîrî ên ku bi helbestî jî, ku mana, ji wan bidest hanîniyaka li ser ziman ya gihiştina têgihiştina wî, mirov di romanê de dibîne. Ji romanê wirdetir, weke pirtûkeka felsefê, ku mirov di derbarê dema xwe de û felsefe Êlî Herîrî de dike xwediyê têgihiştinê, roman derdikeve ber mirov. Ev zanistê kurd Êlî Herîrî, rola ku di têgihiştina kurdan ya demê de di pêşketina wê de çend ku rol leyistiya, mirov wê bi awayekî vekirî têde dibîne.
Bi kurtasî jiyana Êlî Herîrî
Elî Herîrî, filosofekî kurd ku ji herême Şemzînan bû. Li wir, bavê û bavkalkên wî hê ji demên berê ve bidergah bûn. Êlî Herîrî bixwe, bi koka xwe Şêx bû. Li ser wî, bi dehan û sadan zaroyan, perwerde di dît. êdî Herîrî bixwe, hê ew yekî ciwan û ku ji nû ve balix dibê, bi hişmendî û aqiliya wî, ew tê kifşkirin. Di wê demê de, Cizîra Botan, weke naveneka ku zane û filozofên kurd û yên herêmê bigştî jî ku lê di civîn. Di wê demê de, Elî Herîrî, piştî tê û digihijê deme balixbûna xwe, êdî bavê wî dike ku wî bişênina Cîzîra botanê ku ew zanebûna xwe û ilmê xwe hê maztir bike. Hê ku ew ciwan bû, bawê wî Şêx Herîrî diçê ber dilovaniya. Piştre Êlî Herîrî, li dewsa dirûnihê. Wî, demenkê di wê dema xwe de perwerde li Cizîra botan jî hildabû. Lê piştî bawerê xwe re, êdî di nav xalkê de tê naskirin. Piştî ku hatibû dewsa bawê xwe, ew bi zaneyên li dora xwe demekê diçê cizîra bota û li wir, demeka dirêj jî dimêne. Di wê demê de Merwaniyan li ser desthilatdariyê bûn li Kurdistanê. Merweniyan, di deme xwe de ku Şam jî di nav de heta ku digihişt Libnanê û hwd, di bin bandûra desthildatdariya wan de bû. Ji Cizra bota çûyina li Şamê, weke ji herêmêa kurdistanê çûna herême din ya wê bê dibû. Êlî Herîrî, piştî ku tê Cizîra bota, ji wir dike herê û xwe bigihêne Şamê jî.
Di wê demê de, çend ku Êlî herîrî hê ciwaneka, êdî bidest afirandina nivîs û piştre ne bi demeka dirêj re jî pirtûkên mazin yên aqil dike. Bi wê yekê, êdî xalk jê û ji aqilê di mêne acêmayî. Êlî Herîrî, bi zimanê xwe jî, pirr pêşketî bû. Ew, bi Kurmancîyeka ku kêm mirov karibûn pê bipeyivtan, ew dipeyivt. Ji ber wê xweşik û bizanebûn axiftina wî, wê di demên piştre wî de, wê gotinên ku li ser wî di nav xalkê de dibin jî wê bibin, Minaq, weke gotinên ku deme ku yek axift û gelekî xweşik û bizanebûn axift jê re dihat gotin te herîriyek kir. Heta ku hinek alim û zaneyên olî ên mazin ku li baxdadê diman, hinek ji wan pirtûkên wî dixwênin û ku hingî Êlî Herîrî xweşik nivîsandiye, di serî de ji wan zor tê ku bawer bikin ku ew ciwanê ku hê ji nû ve balix bûya ew pirtûkên bizane û ku gelekî bi zimanê xweş hatîina nivîsandin, wî nivîsandin a. Li ser wê yekê, wî di azmûnna de jî di buhurînên û ku Êlî Herîrî bizanebûna xwe re êdî ku xwe radixê li ber çavên wan, êdî ew jê bawer dikin û rêz û hûrmeta xwe êdî jê kêm nakin. Êdî, bandûraka Êlî Herîrî, li ser hemû alimên ku li wê navande xalîfetiyê diman dibe. Li xalîfe bixwe jî dibe.
Êlî Herîrî, biqasî ku têgotin û nivîskar di pirtûkê de têne ser ziman di pirtûkê de, wî di dema xwe de pirr nivîsandiye. Hin pirtûkên wî yên pirr mazin ku wî nivîsandina û ne gihiştina destê me û an jî, di derna de asê mana, wî nivîsandina û hene.
Zanebûn, felsefe û awa û şeklê hizirkirina wî
Di pirtûkê de no teybetî li ser vê hatiye sekin in. Bi teybetî, li ser şeklê hizirkirina wî hatiye sekin in. Zimanê wî yê xweş û bizanebûn, Êlî Herîrî derdixe pêş di nav xalkê û civatên kurdan de. Nivîskar dibêje ku ew di serê xwe de xwediyê wê têgihiştina xweşik axiftinê ya û bi wê re mirov karê bêje ku ew diasta felsefeyeka hemdem de wê bi têgihiştinê têne ser ziman. Bi vê re, ew vê jî dibêje ku Êlî Herîrî, xweşik axiftinê ji zanebûn û temenekî baweriyê jî dihasibêne. Êlî Herîrî, li hemû tiştên ku li jiyanê hene ku jîndî bin û ne jîndî bin, li wan dihizirê û qadrekî dide wan, ji ber ku ew bawer dike ku xweûdê, ew dana çêkirina. Bi Êlî Herîrî û zanebûna wî re, qadrekî ku ji jiyanê re jî hebû. Ew jiyanê biqadr dibêne. Ew xwediyê, felsefeyeka teybet ya aqil bi ziman a. Felesefeyek ziman, ku mirov kifş bike bi wî re, bi wî re heya. Bi gotinên xweşik axiftin û gotinên xwe xweşik levhanîn, çend ji wan teybetmendiyên axpftina wî di pirtûkê de derdikevina pêş. Bi wê re, ev jî derdikeve pêş. Heta ku baş fahmnekê û lê serwaxt nebe, li tiştekî, ew wê li ser bidest axiftinê nekê. Di derbarê gotinên xwe yê ku têne ser ziman de jî xwediyê zanebûnaka teybet a. Ew pêşî, dihizirê û piştre gotinên xwe bilêv dike û diêne ser ziman. Di dergahê de, piştî bawê xwe re jî, ew wê rewşa perwerdekirinê hê maztir dide domandin. Jixwe, dergah, weke dibistanna demî bûn. Ew, wê astê hê bêhtir derdixe pêş. Di salên wî yên piştre de, ew êdî pirtûkna ku ser wan re li aqil perwerde were kirin dinivîsêne. Bi zanebûnê, ew bawer dike ku bawerî qayimtir dibe. Ji ber vê yekê, ew jî, pirr giringiyê dide perwerdekirinê. Her herêm, dergahna perwerdekirinê yên ku li herêmê bigiştî nav dana dibin. Li wê herêmê jî ya wî û malbata wî wusan bû.