ڕەفیق محەمەد ساڵح
لە ساڵی 1898دا لە شاری #کەرکووک# لەدایک بووە و خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی لە کەرکووک و #سلێمانی# و ئامادەیی لە بەغدا و پەیمانگای ئەندازەی لەئەستەمبۆڵ تەواوکردووە و لە ساڵی 1920دا گەڕاوەتەوە کوردستان و بووەتە مامۆستایەکی پسپۆڕی ئەندازەو بیرکاری لە ماوەی خوێندنی لەئەستەمبۆڵ فێری زمانی تورکی فەڕەنسی بووە جگەلە کوردی کە زمانی زگماکی خۆی بووه. کە #شێخ مەحمودی حەفید# بۆ جاری دووەم لە مانگی تشرینی یەکەمی 1922 کابینەیەکی تازەی داناوەناوی خۆی نا مەلیکی کوردستان، مامۆستا ڕەفیق حیلمی کردەڕاوێژکاری ڕامیاری خۆی و ئەم ناودارەگەلێک وتاری ڕامیاری لەرۆژنامەی (#ڕۆژی کوردستان#) زمانی میری مەلیک مەحمود نووسی. کاتێک کەمیری کوردستانی باشوور بەپیلانی بەریتانیا و بەزەبری هێزی چەکداری لەناوبرا، مامۆستا ڕەفیق حیلمی لەو ناوچەیەدوور خرایەوەو کرا بەمامۆستای بیرکاری، بەڵام دەستی لەکوردایەتی هەڵنەگرت و پتر لەسەر گەیشنی کورد بەمافی چارەنووسی خۆی هەوڵیدا بووەیەکێک لەڕێکخەرانی شەڕەکەی بەر دەرکی سەرای سلێمانی لە ساڵی 1930 و ماوەیەک لەسەر ئەم خەباتەی گیرا. کاتێک دەستەیەک لەقوتابییان و لاوانی کوردی #هەولێر#و سلێمانی و کەرکووک و کۆیە و #کفری# ڕێکخراوێکی ڕامیاریان بەناوی کۆمەڵەی (دارکەر) دامەزراند و ئامانجیان ڕزگارکردنی کوردستان بوو، بەڵام نەبووەئەو پارتەجەماوەرییەتاکوو لە ساڵی 1939 مامۆستا ڕەفیق حیلمی نەکرا بە سەرۆکی ئەو ڕێکخراوە، ناوەکەیشی لەسەر داخوازی ئەو سەرۆکەکرا بە #(پارتی هیوا# ) . بەهەوڵ و کۆششی بێوچانی ئەم سەرکردەنەتەوەییەلێهاتووه، زۆر لەئەفسەری کوردپەروەر و کاسبکار و ڕووناکبیر بوونەئەندامی کارای ئەم ڕێکخراوەڕامیارییەی کوردستان تا گەیشتەڕادەیەکی وا بەهەوڵ و هیمەتی ئەو پارتە (#مەلا مستەفای بارزانی#) ی دەست بەسەر لە سلێمانی، دەرباز کرا بۆ ناو خاکی کوردستانی ڕۆژهەڵات و لەوەێوەش لە28-07-1943 گەیشتەوەخاکی بارزان بۆ خۆکۆکردنەوەبۆ بەرپاکردنی شۆڕشی 1943-1945ی بارزان. ئەو پارتەی هیوا تاکۆتایی ساڵی 1943 و نیوەی یەکەمی 1944 بەهێزترین کۆمەڵەی ڕامیاری کورد بوو، یارمەتییەکی باشی شۆڕشی ڕزگاریخوازی بارزانی دا، لەجێی پارتی هیوا دوو ڕێکخراوی ڕامیاری کورد درووستبوون و پەرەیان سەند ئەوانیش (پارتی شۆڕش) و (پارتی ڕزگاری) بوون و لە16-08-1946یش لە شوێنی هەردوو ڕێکخراوەڕامیارییەکە (#پارتی دیموکراتی کوردستان#) درووست بوو، مامۆستا (ڕەفیق حیلمی) ش وەک ناودارێکی ڕامیاریی گەورەی کورد مایەوەتاکوو لە 04-08-1960 کۆچی دوایی کرد. مامۆستا ڕەفیق حیلمی لەگەڵ ئەوەی ناودارێکی ڕامیاری گەورەبوو، لە هەمان کاتیشدا شاعیر و مێژوونووس و وەرگێڕو ڕەخنەگری لێهاتووی وێژەی کوردیش بوو، لە ماوەی ژیاندا ئەم بەرهەمانەی داناوە و بەچاپی گەیاندوون:
-کورد لەبەرەبەیانی مێژووەوەتا 1920 بە زمانی عەرەبی
-خولاسەی مەسەلەی کورد (لەفەڕەنسیەوه) کردوویەتی بە کوردی
-شیعر و ئەدەبیاتی کوردی -بەرگی یەکەم، لە1941 و بەرگی دووەمیش لە1956 دا بەچاپ گەیاند
-یاداشت (باشووری کوردستان و شۆڕشەکانی شێخ مەحمود) 6 بەرگەو هەموویان چاپکراون
-دیوانێکی هۆنراوەی بەناوی پاش تەمووز