کێشەی باسترناک
-میحنەتی قەڵەمێک لەگەڵ شۆڕشی بەلشەفی دا-
شوان ئەحمەد
بۆریس باسترناک (1890-1960) ناوێکی گەورە و دیاری ئەدەبیاتی ڕوسییە. ڕۆماننوس و شاعیرێکی داهێنەر و هەست ناسکە. لەشاری ماربۆرگی ئەڵمانیا فەلسەفەی خوێندووە. باوکی نیگارکێش و دایکی موزیسان بووە.
ئەلیکسەندەر بلۆک و ڕانیار ماریا ڕێلکە، کاریگەری گەورەیان لەسەر شیعر و ئەدەبیاتی ئەو هەبووە. بەرهەمەکانی (شکسپیر و فاوستی گۆتە و تێکستە شیعریەکانی ڤێرلین و کلاسیت و ڕێلکە)ی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی ڕوسی.
ئەدیبێکی دژە ئایدیۆلۆژیا بووە. کاتێک لەئۆکتۆبەری1917 بەلشەفیەکان شۆڕشیان بەرپاکرد، ئەو تەمەنی 27 ساڵ بوو.. گوێی بەهەراو زەناو مژدە درۆینەکانی شۆڕش نەدا، ئەوەی گوێ لەمستی بوو ترپەی دڵی خۆی بوو.
باسترناک ئەدیبێک بوو گوێی بەشتە ڕوکەشەکان و بەدنیای دەرەوە نەدەدا، ئەوەی کوشتەی بوو ناخی ڕۆحی مرۆڤایەتی بوو.. ئەوەی وەک دەسکەوتێک بۆ ئەو حیساب دەکرێت ئەوەیە، توانی لەسایەی حوکمی کۆمۆنستیدا، چل دانە ساڵ وەک مرۆڤێکی ئازاد و هەق بێژ و تاک و تەنها بمێنێتەوە.
لەسەردەمی ستالیندا تاوانبار دەکرێت بەوەی فۆرمالیستە، ئەوەش وەک ئاقارێکی کۆنەپەرستانەو دژە شۆڕش سەیرکراوە، هەربۆیە هۆشداری دەدرێتە دەزگای چاپ و خانەی بڵاوکردنەوەکان کەهیچی بۆ چاپ نەکەن.
لەنێو قەفەزی ئاسنینی یەکیەتی سۆڤیەتی جاراندا، ئەوەی ئەوی لەمردن پاراست ئەوەبوو، شیعرێکی زۆری شاعیرانی جۆرجیایی وەرگێڕابووە سەر زمانی ڕوسی، ئەوەش شفاعەتی بۆکردبوو، چونکە (براگەورە) جۆزیف ستالین خۆی بەڕەگەز جۆرجی بوو.
بۆریس باسترناکی خاوەن خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی 1958، لەتەمەنی حەفتا ساڵیدا (1960) لەسەر شۆستەیەک دڵی لەلێدان دەکەوێت. ئەو لەوڵاتێکدا ژیاو سەری نایەوە کەڕیالیزمی سۆسیالستی یان (ڕیالیزمی سیاسی)، گیانی دەیان ئەدیب و نوسەر و هونەرمەندی گەورەی دروێنە کرد.
(سێرگی یەسەنین و مایاکۆڤسکی) خۆیان کوشت. ڕۆماننوسی گەورە (ئیزاک بابل)، لەتاراوگە گیانی سپارد. (ئەلیکسەندەر بلۆک)ی شاعیریش هەمان چارەنوسی هەبوو. (برۆدسکی و سۆلجێنستین)، شاربەدەر کران. (ڤالدیمێر بیاستەر)، بەفالینەکەی ژێرەوەی خۆی خنکاند. (فیلمبێر خلینیکۆف)، بەهۆی برسیەتی و بێ خانە و لانەییەوە سەری نایەوە.
(ماریتا تزڤیتایڤا و ئەندرێ سوبۆل)، خۆیان خنکاند. (نیکۆلای گۆمیلۆف و سێرگی تریڤیاکۆف و ئەدریان بیۆ ترۆڤسکی و بۆریس بیلیناک و برۆنۆ ژاسینیسکی)، لەسێدارەدران. (ئۆسیب ماندلشتامی) شاعیر سەرنگوم کرا و کەس نەیزانی چی بەسەرهات.
بەکورتیەکەی نوسەران و ئەدیبان و هونەرمەندان، لەساو پەنای شۆڕشی ئۆکتۆبەر و دیکتاتۆریەتی پڕۆلیتاریادا، دووڕێگایان لەبەردەمدابوو: (یان مردن یاخود ملدان بەسیاسەت و ملکەچکردن بۆ ئایدیۆلۆژیای حیزب).
بەلشەفیەکان دوای هەشت ساڵ لەبەرپاکردنی شۆڕش (1925)و بەمەبەستی لەقاڵبدانی ژیان، بیرلە دامەزراندنی یەکەم یەکیەتی نوسەرانی کۆمۆنیزم لەڕوسیادا دەکەنەوە، بەناوی یەکیەتی نوسەرانی پڕۆلیتاری ڕوسیا کەئامانج لێی دروستکردنی ئەدەبێکی پڕۆلیتاری و دژایەتیکردنی ڕەوتە بۆرژوازیەکان بوو، لەکایەی هونەر و ئەدەبدا.
بەڵام دوای شاربەدەرکردنی ترۆتسکی و پاکتاوکردنی هەوادارانی، لەلایەن ستالین و دارو دەستەکەیەوە، یەکیەتی نوسەرانی کۆمۆنیزم، بەهۆی تۆمەتبارکردنیان بەلایەنگریی بۆ ترۆتسکی، بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی دەدرێت و زۆرێک لەئەندامانی تارومار دەکرێن.
دوای ئەوە بەبڕیاری پارتی کۆمۆنیست لە 23/4/1933، یەکیەتی نوسەرانی سۆڤیەت دادەمەزرێت. ئامانجی یەکەم لەوەش، سەرپێ خستنی کلتورێکی سۆسیالستی و پشتیوانیکردنی دەسەڵات و بەرگریی لێکردنی بوو.
دوای پانزە ساڵ (1947-1948)، تاریکترین قۆناغ لەتەمەنی ئەدەبیاتی سۆڤیەتیدا دەست پێدەکات کە بەقۆناغی (ژادا نۆڤیەت) ناسراوە.
ژادنۆڤ پشت ئەستور بەوتارێکی (لینین) لەساڵی 1905 بەناوی (سستمی حیزب و ئەدەبی حیزب) کە تیایدا جەخت لەوەدەکاتەوە: (ناشێت ئەدەب بەبێ حیزب هەبێت و پێویستە لەسەر ئەدەب، بەشێکی گرنگ بێت لەپرسی گشتی پڕۆلیتاریا و ئەدەب دەبێت ئەدەبی حیزب بێت. بابڕوخێت ئەدەبی ناحیزبی)، ئەویش دەڵێت: (ئەدەب لەحیزب جیانابێتەوە، واتە ئەدەب ناتوانێت سیاسی نەبێت).
ژادانۆڤیەت تا ئەوکاتەی بڕی کرد لەیەکیەتی سۆڤیەتی جاراندا، ڕۆحی داهێنانی لەزۆرێکی زۆردا کوشت.
لەو فەزا پڕترس و تۆقاندنەدا، ساڵی 1956 باسترناک شاکارە گەورەکەی (دکتۆر زیڤاگۆ) تەواو دەکات و دەینرێت بۆچاپ، بەڵام بەبیانوی ئەوەی ڕۆمانەکە گومان لەڕاستی و دروستی شۆڕشی ئۆکتۆبەردەکات و وەک گەورەترین تاوان لەمێژوی ڕوسیدا سەیری دەکات، چاپکردن و بڵاوکردنەوەی لەڕوسیادا قەدەغە دەکرێت.
لەئەیلولی 1956 گۆڤاری (نۆڤی میر) بۆی دەنوسێت: (کۆی تێکستەکەت، دژی ڕوسیا و گەلانی سۆڤیەتە).
دواتر و بەنهێنی دەستنوسەکەی دەنێردرێتە دەرەوەی وڵات و لەکۆتاییەکانی تشرینی دووەمی 1957دا، لەشاری میلانۆی ئیتاڵیا چاپ دەکرێت. سەرباری ئەوەی دەسەڵاتدارانی سۆڤیەت بەشێوەیەکی فەرمی، داوای ڕاگرتنی دەکەن.
تەنانەت جەماعەتی کرملین کۆلەوەش ناکەنەوە کەبڵێن: (بڵاوکردنەوەی ئەو ڕۆمانە، ژیانی باسترناک دەخاتە مەترسییەوەو سەر سەلامەت دەرناچێت). بەڵام هەوڵەکەیان سەرناگرێت و لەماوەی کەمتر لە دووساڵدا، بۆسەر بیست زمانی زیندووی دنیا وەردەگێڕدرێت و لە (23- تشرینی یەکەمی- 1958) خەڵاتی نۆبڵی ئەدەبیاتی پێدەدرێت.
ئەوە دەسەڵاتدارانی ئەوسای یەکیەتی سۆڤیەت شێت گیردەکات و کۆمەڵە بڕیارێکی زۆر توند، لەدژی باسترناک دەردەکەن. (لەڕیزی نوسەران دەردەکرێ و ڕەگەزنامەی لێدەسەندرێتەوە و تاوانباری دەکەن بەوەی، ناپاکی دەرهەق بەمیللەت کردووە و دوژمنی گەلە).
وەک چۆن ژادانۆف بەئانا ئاخما تۆفی دەوت ڕاهیبەیەکی سۆزانی، لەپای وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵیشدا، سکرتتێری لاوانی کۆمۆنیزم بەباسترناک دەڵێت: (زۆر لەبەراز کەمتر و بێ نرختری).
لەولاشەوە (پراڤدا) دەنوسێت: (بابڕوا و ملی بشکێنێ. ئاو و هەوای ئەم نیشتیمانەی پێ حەرامە. دەرکەوت کەمرۆڤێکی بێ کەڵکەو ڕقی لەمارکسیزمە وەک فەلسەفە و ڕیالیزم لەئەدەبدا. ڕۆمانەکەشی خراپەیەکە دەرهەق بەشۆڕشی سۆسیالستی و گەلی سۆڤیەت و ڕۆشنبیرانی. ئەو جگە لەوردە بۆرژوایەکی هیچ و پۆچ و زیان بەخش لەڕوسیای کۆمۆنستیدا، شتێکی دیکە نییە).
باسترناک لەپای ئەو شاڵاو و پەلاماردانەدا، ناچاردەبێت خەڵاتەکە ڕەت بکاتەوە و بۆ ئەکادیمیای سویدی دەنوسێت: (من زۆر سوپاس گوزارتانم و پێزانینم هەیە و شانازی دەکەم و واق وڕماو و شەرمەندەم.. ناچارم خەڵاتەکەتان- کەشایەنی نیم- ڕەت بکەمەوە، چونکە لەکۆمەڵگەکەمدا بەخراپ لێی حاڵی بوون و هیوادارم ڕەتکردنەوەکەم بەخراپ لێک نەدەنەوە).
کاتێک ڕادیۆی مۆسکۆ داوای شاربەدەرکردنی دەکات، ناچار دەبێت نامەیەک بنێرێت بۆ نیکیتا خرۆشۆف و لێی بپاڕێتەوە و بڵێت: (جەناب جێهێشتنی وڵاتەکەم بۆ من، مانای مردنە. لەبەرئەوە تکاتان لێدەکەم بڕیارێکی وەها لەدژم نەدەن. دەتوانم پێت بڵێم و- دەستیشم لەسەر دڵمە- کەمن ئەوەم بۆخاتری ئەدەبی ڕوسی نوسیووە، ڕەنگە تائێستاش بۆ ئەو بوارە بەکەڵک بم. من لەوەتەی چاوم کردۆتەوە و دەژیم، پەیوەستم بەم خاک و ئاواوە و ناتوانم خۆم لەدەرەوەی ئێرەدا ببینم).
(دکتۆر زیڤاگۆ) کە ڕەخنەگران و ئەدەبناسان بەگرنگترین ڕوداوی ئەدەبی ئەژماردەکەن، لەڕوسیای دوای شۆڕشی ئۆکتۆبەردا. تەنانەت هەندێک وەک درێژە پێدەرو تەواوکەری ڕۆمانی (جەنگ و ئاشتی) لیۆ تۆلستۆی سەیری دەکەن، لەسەر ئاستی فیکری و مێژویی، کەچی خاوەنەکەی بەو دەردەبرا.
لەڕاستیدا ڕۆمانی (دکتۆر زیڤاگۆ) تێکستێک بوو، بۆ بەگژاچونەوەی ستەمکاری کۆمۆنیزم و داد و فوغانێکی ڕۆحی قوڵ بوو، بەڕووی مارکسیزمدا.
ڕۆمانەکە لەدووبەشی سەرەکی و پاشەکیەک و کۆمەڵە چامەیەکی شیعریی پێک دێت کەکارەکتەری سەرەکی ڕۆمانەکە (یۆری ئەندریڤتیش زیڤاگۆ)، دوای مەرگی خۆی بەجێی دیڵێت. بەشی یەکەم باس لە ساڵانی نێوان 1903 بۆ 1917 (واتە تا سەروەختی شۆڕشی ئۆکتۆبەر) دەکات.
بەشی دووەمیشی تایبەتە بەدەورانی شۆڕش و شەڕی ناوخۆ و تاجەنگی دووەمی جیهانی دەخایەنێ و لەساڵی 1943 کۆتایی دێت. شۆڕشی ئۆکتۆبەر هات و ڕۆیشت، ئیمپراتۆریەتی سور کۆتایی هات، ستالین و ژادانۆف و کێ و کێ چونە ناو لاپەڕە ڕەشەکانی مێژووەوە، وەلێ باسترناک و تێکستە ئەدەبیەکانی بەزیندویەتی مانەوە.
[1]