=KTML_Bold=جروانە در شیخان قدیمی ترین سد باستان شناسی جهان است=KTML_End=
سد جروانە که قدیمی ترین سد باستان شناسی جهان محسوب می شود در پنج کیلومتری شرق شهر شیخان در استان #دهوک# واقع شده است. این سد که قدمت آن به 3000 سال قبل می رسد در زمان پادشاهی آشور سنحاریب (705-681 قبل از میلاد) ساخته شده است.
بقایای این سد 280 متر طول، 22 متر عرض و 9 متر بر روی زمین است که تنها قسمتی است که می توان آن را مشاهده کرد، اما اگر بررسی باستان شناسی انجام شود، سد می تواند بسیار بزرگتر و عریضتر از آنچه گفته می شود باشد. جروانە که تنها در 10 کیلومتری بنای خوانین قرار دارد، به سبک هندسی زیبا و منظمی ساخته شده و حدود دو میلیون قطعه سنگ در آن به کار رفته است، تمام سنگ ها از کوه های اطراف استخراج شده و به صورت مهندسی و منظم تراشیده شده و در کنار هم قرار گرفته اند. از سد جروانە برای جمع آوری آب به دو صورت استفاده می شد، اولی جمع آوری آب در پشت سد و سرریز شدن آن بر روی سدها و دیگری جمع آوری آن در سیزده خروجی یا مخزن بودە است.
ساخت این سد را می توان یکی از مهم ترین پروژه های دوران سلطنت آشوری سنحاریب دانست که تکمیل آن یک سال و سه ماه به طول انجامید. به گفته باستان شناس کوان احسان، این بنا برای اولین بار در سال 1845 توسط باستان شناس خارجی لایارد کشف و ثبت شده است. با این حال، این باستان شناس نمی دانست این بنای تاریخی برای چه ساخته شده است.پس از لایارد، چند باستان شناس دیگر مانند ترودان جان و لیمان هاپ از این مکان دیدن کردند، اما آنها نمی دانستند هدف از ساخت این مکان چیست.در سال 1904 باستان شناس معروف انگلیسی دبلیو کینگ از این مکان دیدن کرد و سپس اسپایزر از این مکان دیدن کرد، اما آنها همچنین نمی دانستند که این مکان تاریخی چیست و چرا ساخته شده است، این امر به دلیل وجود فضای سبز انبوه، درختان و جنگل ها در منطقه است که مانع از دید تمام قسمت های بنا و تحقیقات بیشتر در مورد آن شده است.
با این حال، در سال 1913، یکی از اعضای یک تیم باستان شناسی آلمانی به نام پروفسور والتر باخمن در محوطه باستان شناسی آشوری کار می کرد، وی با بازدید از این سایت و گرفتن عکس هایی به این نتیجه رسید که این مکان سدی است کە اب از سرش سراریز شدەاست، سپس با سازماندهی اطلاعات خود و باستان شناسان خارجی که قبلاً از این محوطه بازدید کرده بودند او با تشویق باستان شناسان دیگر مانند جاکوبسون و استون لوید شروع به تحقیق در مورد آن کرد.
آخرین کشف جروانا به سال 1934 توسط موسسه باستان شناسی شیکاگو در سایت باستان شناسی خورسابات برمی گردد، هر دو باستان شناس استون لوی ویاک بیسون از سایت بازدید کردند و توانستند مساحت، اندازه و روش ساخت سد را کشف و پیدا کنند، جایی که مشخص شد این سد مکمل پروژه ابرسانی #خنس# است.
=KTML_Bold=اطلاعات مربوط به سد برگرفته از تکه های سنگی است که در ساخت آن استفاده شده است.=KTML_End=
=KTML_Bold=باستان شناسان متون مکتوب این سد را به چهار قسمت تقسیم می کنند:=KTML_End=
=KTML_Italic=متنA:=KTML_End=که اغلب دیدن آن دشوار است، از کاخ پادشاه سناخریب به عنوان پادشاه آشور و پادشاه جهان و حکومت او صحبت می کند.
=KTML_Italic=متنB:=KTML_End=در نحوه ساخت پروژه سخن میگوید.
=KTML_Italic=متن D,C:=KTML_End=این ستایش سنحاریب آشوری برای ساخت این سد و ستایش خدایان آشوری است که به سنحاریب در ساخت این پروژه کمک کردند. همانطور که قبلا اشاره کردیم برخی از سنگ های به کار رفته در این سد با کتیبه های میخی تراشیده شده است و متون مکتوب به اهمیت و دلیل ساخت این سد برای رساندن آب به پایتخت امپراتور آشور (یعنی #نینوا#) اجرا شده است.در برخی از نوشته ها نیز به روستاها و مناطقی اشاره شده است که آب را به سد می کشاندند.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/491019/0004.JPG=KTML_Photo_Alt=0004.JPG=KTML_Style=width:25%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2023/491019/0004.JPG=KTML_Photo_End=
محمد عارف تاتار، کارشناسی ارشد باستان شناسی و متخصص در مطالعه زبان های باستانی کە برخی از کتیبه های میخ روی این قطعات سنگ را به کردی ترجمه کردەاست، با توجه به ترجمه های انجام شده از این نوشته ها، شاه سنحاریب می گوید: من سنحاریب، پادشاه جهان، پادشاه آشور، پادشاه همه سرزمین ها هستم، من از خان ها آب کشیدم و این پروژه را برای خشنود کردن خدای خودم آشور ساختم، من برای خدمت به خدای آشور و کشورم و برای اینکە مردم آشور از من راضی باشند به نینوا آب آورده ام. او پادشاهان قبل از خود را به خاطر اجرا نکردن این پروژه نفرین می کند.
باستان شناسان در مورد نام جروان یا جروانە دو نظر دارند: اول این که از چندین منبع عربی آمده است، وی می گوید جروانە از نام مجاری آب آمده است، یعنی مجاری ای به نام جروانە بوده که پر آب بوده و باعث حاصلخیزی و برکت در منطقه شده است.نظر دوم می گوید در زبان کردی کلمه ای هست به معنی چرا کردن یا چرا کردن و محل بند را می گفتند محلی پرآب و سرسبز برای چرای حیوانات.
محمد تاتار باستان شناس می گوید:«در متون خط میخی و نوشته های دوره آشوری آمده است که معنای نام جروانە به معنای جایی است که در آن آب وجود دارد یا به معنای آب داشتن است. بنابراین ساخت و نامگذاری این سد ثابت می کند که کردستان نه تنها در ساخت این سد، منبع مهم آب برای امپراتوری آشور و پایتخت آن (نینوا) در آن زمان بوده است، این امر نه تنها در ساخت این سد، بلکه در وجود بسیاری از نمونه های دیگر از همان دوره و همین پادشاه، مانند بقایای خان ها و سد بستورە مشهود است.
بقایای سد جروانە به عنوان یک پروژه بزرگ تاریخی از نظر کارهای مهندسی، چیدمان، نحوه سنگ گذاری و ساخت طاق یا طاق در مهندسی باستان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به صورت خصوصی در گروه های باستان شناسی دانشگاه های خارجی تدریس می شود و می توان گفت کارشناسانی که تاکنون روی آن کار کرده اند، اکثراً کارشناسان و باستان شناسان خارجی بوده اند. اما این محوطه باستانی مانند سایر محوطه های باستانی کردستان خالی از دخل و تصرف و زیاده روی نبوده است. این مقاله بر اساس تعدادی عکس تاریخی و قدیمی که از روستاهای نزدیک محوطه باستانی گرفته شده است برای کارهای خانگی گرفته شده است و هم اکنون جروانە چراگاه احشام شده است. جدای از دستکاری انسان، بی توجهی دولت و مسئولان باستان شناسی و گردشگری این منطقه زمانی حاصلخیز و سرسبز را به دشتی خشک و بدون خدمات و بی توجهی تبدیل کرده است.[1]