ڕەفیق محەمەد ساڵح
لە ساڵی 1898دا لە شاری کەرکووککەرکووک لەدایک بووە و خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی لە کەرکووک و سلێمانیسلێمانی و ئامادەیی لە بەغدا و پەیمانگای ئەندازەی لەئەستەمبۆڵ تەواوکردووە و لە ساڵی 1920دا گەڕاوەتەوە کوردستان و بووەتە مامۆستایەکی پسپۆڕی ئەندازەو بیرکاری لە ماوەی خوێندنی لەئەستەمبۆڵ فێری زمانی تورکی فەڕەنسی بووە جگەلە کوردی کە زمانی زگماکی خۆی بووه. کە شێخ مەحمودی حەفیدشێخ مەحمودی حەفید بۆ جاری دووەم لە مانگی تشرینی یەکەمی 1922 کابینەیەکی تازەی داناوەناوی خۆی نا مەلیکی کوردستان، مامۆستا ڕەفیق حیلمی کردەڕاوێژکاری ڕامیاری خۆی و ئەم ناودارەگەلێک وتاری ڕامیاری لەرۆژنامەی (ڕۆژی کوردستانڕۆژی کوردستان) زمانی میری مەلیک مەحمود نووسی. کاتێک کەمیری کوردستانی باشوور بەپیلانی بەریتانیا و بەزەبری هێزی چەکداری لەناوبرا، مامۆستا ڕەفیق حیلمی لەو ناوچەیەدوور خرایەوەو کرا بەمامۆستای بیرکاری، بەڵام دەستی لەکوردایەتی هەڵنەگرت و پتر لەسەر گەیشنی کورد بەمافی چارەنووسی خۆی هەوڵیدا بووەیەکێک لەڕێکخەرانی شەڕەکەی بەر دەرکی سەرای سلێمانی لە ساڵی 1930 و ماوەیەک لەسەر ئەم خەباتەی گیرا. کاتێک دەستەیەک لەقوتابییان و لاوانی کوردی هەولێرهەولێرو سلێمانی و کەرکووک و کۆیە و کفریکفری ڕێکخراوێکی ڕامیاریان بەناوی کۆمەڵەی (دارکەر) دامەزراند و ئامانجیان ڕزگارکردنی کوردستان بوو، بەڵام نەبووەئەو پارتەجەماوەرییەتاکوو لە ساڵی 1939 مامۆستا ڕەفیق حیلمی نەکرا بە سەرۆکی ئەو ڕێکخراوە، ناوەکەیشی لەسەر داخوازی ئەو سەرۆکەکرا بە (پارتی هیوا(پارتی هیوا ) . بەهەوڵ و کۆششی بێوچانی ئەم سەرکردەنەتەوەییەلێهاتووه، زۆر لەئەفسەری کوردپەروەر و کاسبکار و ڕووناکبیر بوونەئەندامی کارای ئەم ڕێکخراوەڕامیارییەی کوردستان تا گەیشتەڕادەیەکی وا بەهەوڵ و هیمەتی ئەو پارتە (مەلا مستەفای بارزانیمەلا مستەفای بارزانی) ی دەست بەسەر لە سلێمانی، دەرباز کرا بۆ ناو خاکی کوردستانی ڕۆژهەڵات و لەوەێوەش لە28-07-1943 گەیشتەوەخاکی بارزان بۆ خۆکۆکردنەوەبۆ بەرپاکردنی شۆڕشی 1943-1945ی بارزان. ئەو پارتەی هیوا تاکۆتایی ساڵی 1943 و نیوەی یەکەمی 1944 بەهێزترین کۆمەڵەی ڕامیاری کورد بوو، یارمەتییەکی باشی شۆڕشی ڕزگاریخوازی بارزانی دا، لەجێی پارتی هیوا دوو ڕێکخراوی ڕامیاری کورد درووستبوون و پەرەیان سەند ئەوانیش (پارتی شۆڕش) و (پارتی ڕزگاری) بوون و لە16-08-1946یش لە شوێنی هەردوو ڕێکخراوەڕامیارییەکە (پارتی دیموکراتی کوردستانپارتی دیموکراتی کوردستان) درووست بوو، مامۆستا (ڕەفیق حیلمی) ش وەک ناودارێکی ڕامیاریی گەورەی کورد مایەوەتاکوو لە 04-08-1960 کۆچی دوایی کرد. مامۆستا ڕەفیق حیلمی لەگەڵ ئەوەی ناودارێکی ڕامیاری گەورەبوو، لە هەمان کاتیشدا شاعیر و مێژوونووس و وەرگێڕو ڕەخنەگری لێهاتووی وێژەی کوردیش بوو، لە ماوەی ژیاندا ئەم بەرهەمانەی داناوە و بەچاپی گەیاندوون:
-کورد لەبەرەبەیانی مێژووەوەتا 1920 بە زمانی عەرەبی
-خولاسەی مەسەلەی کورد (لەفەڕەنسیەوه) کردوویەتی بە کوردی
-شیعر و ئەدەبیاتی کوردی -بەرگی یەکەم، لە1941 و بەرگی دووەمیش لە1956 دا بەچاپ گەیاند
-یاداشت (باشووری کوردستان و شۆڕشەکانی شێخ مەحمود) 6 بەرگەو هەموویان چاپکراون
-دیوانێکی هۆنراوەی بەناوی پاش تەمووز.[1]