لە ڕاستی دا ناوی شاهمراد مشتاق وطن دوستە و کوڕی ژن و پیاوێک بووە بە ناوەکانی خودامراد و فانۆس کە لە ساڵی 1296ی کۆچی هەتاوی لە #کرماشان#دا لە دایک بووە. بۆ خۆی دەڵێت لە تەمەنی چوار ساڵاندا تووشی نەخۆشی هاوڵە بووە و بینایی لە دەست داوە، لە منداڵیشەوە دایک و باوکی لەدەست دەدا. لە شێوازدا بەژن و باڵایەکی بەخۆ، دەست و پل و پەنجەیەکی زل و مەچکەی دەستی زۆر ئەستوور بووە کە ئەمانە هەموو نیشانەی ئەوەن کە کاری زۆری بە ماسۆلکەکانی کردووە. هەموو ئەمانەش دەگەڕێنەوە بۆ ئەوەی دوای لەدەستدانی باوک و دایکی و لەدەست دانی بینایی چاوەکانی، نەبێتە سەرباری کۆمەڵگەکەی و بە تەوەزلی نەمێنێتەوە، دەست بەکار دەبێت و لە ماڵی نەمرد حاجی ئەمان اللەی مەعتزدی کە یەکێک لە کەسایەتییە ناسراوەکانی ئەو کاتی شاری کرماشان بووە و لەبەر دڵسۆزی و سادەیی ببووە وێردی سەر زمانی خەڵک، دەمێنێتەوە. یەکێک لە کارەکانی لەو گەورەماڵەدا ئەوە بووە وەک خۆی دەڵێت هەموو ڕۆژێک دەبوو زیاتر لە دوو هەزار ترومپا لێ بدا تاکوو لە چاڵاوی نێو حەوشەکەوە هەماری ئاو و حەوزەکە پڕ بکات لە ئاو بۆ بکارهێنانی ڕۆژانە.
شاهمراد بەو باردۆخە تایبەتییەوە کە تێدا بەسەر دەبرد، لەگەڵ تایبەتمەندی چین و تۆژە جیاجیاکانی کۆمەڵگەکەی بەتەواوی ئاشنا بوو، لە دەوڵەمەندەوە بگرە تاکوو فەقیر و هەژار و بەتەواوی ئەو شتانەی کە پەیوەندی بەو توێژانەوە هەبوو وەک قسەی نەستەق و پەندی پێشینیان، دوکۆر و ئارایش و ڕازاندنەوە ماڵ و قاوەخانە و زۆرخانە و هیتری، دەزانی و فێریان بووبوو و لەبەریانی کردبوو. هەر بۆیە هەڵبەستەکانی ئاوێنەیەکی باڵانیوێن بوو لە دیمەنی ئەو کاتە. هەرچەندە زانستی خوێندن و نووسینی نەبوو، بەڵام شوبهاندن، ئیستعارە، کینایە، ناونیشان بۆ مەسەلە وسف کراوەکان ئەگەر باشتر لە سەواددار و چاوساغان باشتر نەبێت بە دڵنیاییەوە خراوتر نییە.
ناوبراو لە سەرەتای لاوەتییدا بە هاندانی هۆنەرانی وەک شمسالعلما و شمسالدین ئال ئاقا توانی لە کۆڕە شعرییەکانیاندا بەشداری بکات و لەگەڵ شاکارەکانی خەیام، سەعدی و حافز ئاشنا بێ و پاشان بە هۆنینەوەی هەڵبەستەکانی خۆی بە زاراوەی کەڵهوڕی کە هەموویان بۆن و بەرامەی کۆمەڵگەی ئەو کاتەی خەڵکیان پێوە دیار بوو، جێگای خۆی لە دڵی خەڵکی کرماشان و خەڵکانی دیکەدا بکاتەوە.
شامی بەرهەمێکی هەڵبەستی بە ناوەی چەپکە گوڵ لە پاش بە جێ ماوە کە مامۆستا هەژار پێشەکی بۆ نووسیوە و لە خوێندەوەی پێشەکییەکدا دیارە کە پەرتووکەکە دوای مەرگی شامی لە چاپ دراوە.
لە هەڵبەست بەناوبانگەکانی کە سەرەتای سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران لەو ناوچەی کرماشان بە شێوەی کاستی ڕکۆردر بە نێو خەڵکدا بڵاو کرابووەوە، دەتوانین کەرەهانشین (کرێ نشین) ناوبەرین کە لەم دوایانەشدا کراوە بە شانۆ. ئەو هەڵبەست بە شێوەیەکی کۆمیدی درامایەک هەڵسوکەوت و ژیانی ڕۆژانەی خەڵ بەتایبەتی چەند کەسی کرێ نشین لەنێو حەوشەی ماڵێکدا دەخاتە ڕوو.
هەڵبەستێکی دیکەش ژیانی خۆیە کە بە شێوەیەکی زۆر شاڕەزایانە هۆیویەتەوە و لە سەرتای ئەو هەڵبەستەدا باس دەکات کە بە منداڵی بینایی خۆی لە دەست داوە و نیای لێ تاریک بووە کە بەم جۆرەیە:
ڕوژی کە من بیم وە مادەر پەیدا
قومان وە شادی وەقت بی بون شەیدا
شوکر خوداوەند وە جا هاوردەن
جەشنی وە شادی من بەرپا کردەن
شەو یازدەهوم ساعەت کردەن خوەش
ناو بەندە نان (شامی) ستەم کەش
تا من وارد بیم وەی مینەت سەرا
وەی دونیای دو ڕەنگ پر وە ماجەرا
هەنور نەشناسوم چەپ و ڕاس دەست
دەست جەهاندار جەهان بینم بەست
سە سال و نیمە طفل خوار و زار
مادەرم وە دەرد سەختی بی دوچار
شەش ماە تمام وە بان جا بی
عاقبت دەوای دەردش فەنا بی
من مەنم ئەرای جەفای زەمانە
پەی تیر تەئنەی خویش و بیگانه
لە بەعد از دە ساڵ فەوت مادرم
خاک یەتیمیش ڕشیادە سەرم
هەڵبەستی دیکەی کە بەوەتە وێردی سەر زمانی خەڵکی ناوچە ڕوغن نباتی (ڕۆنەواتی)یە.
شامی کورد کراوەی ناوەکەی واتە شامرادە بەڵام دەبێت ئەوەش بڵێین کە شامی لە ناوچەی کرماشان دا بە شووتی دەڵێن و هیچ پەیوەندییەکی بەم ناوی ئەم هۆنەرەمانەوە نییە.
شامی لە دووەم ڕۆژی مانگی سەرماوەزی ساڵی 1363 لە تەمەنی 67 ساڵی دا، بەدوای نەخۆشینێکی درێژخایەندا، کۆچی دوایی کرد و لە گۆڕشتانی فیردەوسی شاری کرماشاندا بە خاک سپێردراوە.
بڵاگنووسێک زۆر جوان لە پەیوەندی لەگەڵ کۆچی دوایی شامی ددا دەڵی: ڕۆژی شەممە ڕۆژی 5ی مانگی 9ی ساڵی 63ی هەتاوی ڕێوڕەسمی بەخاک سپاردنەکەی لە حسێنییەی ئیمام حەسەن عەسکەری بە بەشداری خزم و دۆستان و کۆڕی سینەزەنی و دانیشتووانی گەڕەکە و دوکاندارانی سەر کوچە و بە بێ بەشداری شاعیران، لایەنگرانی هەڵبەست، ئەدیبان و لێکۆڵەران و دەسەڵاتدارانی کیشوەری و لەشکەری شار و... بەڕێوەچوو و تەنانەت هێندێک هێشتا وا دەزانن زیندووە لە کاتێکدا ئەو هەر زیندووە و بە زیندووی دەمێنێتەوە و هەرگیز نامرێ.
ئەمەش نموونەیەک لە شاکارەکانی بە ناوی وڵم کە (لێم گەڕێ) بە زاراوەی کەڵهوڕی:
ولم کە
پەریشانم پەریشانم وڵم کە
دوچار دەرد پنهانم، وڵم که!
وە دەردم ئاشنا کردی نەکردی
ستەمگەر فکر دەرمانم، وڵم که!
وڵم کە تا نەوەیت کەس پەی وە دەردم
دو سێ ڕوژی کە مهمانم، وڵم که!
نە گرت کەس دەعوەتم خوەم بیمە مهمان
وە کار خوەم پەشیمانم، وڵم که!
حەمامە ئی سرای سەرد و گەرمه
بساو کیسەیی وە ناو شانم، وڵم که!
نە ساخت من وە فولادە نە وە سەنگ
هەف هەشت دە تیکە سوقانم، وڵم که!
تەنم زانم نەسیبِ مور و مارە
نە مورم نە (سلیمانم)، وڵم که!
وە کامِ کەس نییە گەردد چەرخ تا سەر
نە دەرویشم نە سوڵتانم، وڵم که!
وە واویلای دڵ هەر شو ڕەوانه
سرشک غەم وە دامانم، وڵم که!
خەرابم کرد خەرابات خەیاڵت
وە دەس چود عەقل و ئیمانم، وڵم که!
وە بادەی تەڵخ جام زندەگانی
دەمی مەست و غەزەل خوانم، وڵم که!
وە سەحرای خیاڵ چون قەیس ثانی
تو کردی ویل و ویلانم، وڵم که!
گوزەشت فەسڵ بەهار و موسم باغ
وە فکر لەرز زمسانم، وڵم که!
لەوە ترسم بکیشد کار وە هاوار
نەکەی کەس گوش وە ئەفغانم، وڵم که!
وڵم کەید یا نییەکەید ڕەحمی وە حاڵم
تەنم کردی وە زندانم، وڵم که!
وە ئەرواح شەرەف سوگند کە دائم
مەلول مەرگ وجدانم، وڵم که!
شەرەف کوشیاد و وجدان جوانە مەرگ بی
وە بی وجدانی حەیرانم، وڵم که!
وە کام دوشمەن بووەم ئی دوس شکایەت؟
کە دوس بی قاتڵ گیانم، وڵم که!
وڵم کە ! وڵ کەرت نیم سوب لە مەحشەر
تو کردی خار دورانم، وڵم که!
تو کردی بی سەر و سامان (شامی)
وە مەولا خوەم قەشەنگ زانم، وڵم که!