ڕێباز مستەفا جەعفەر، نووسەر و وەرگێڕ، لە مایسی
1962 لە شاری ڕواندز، لەباشووری کوردستان لەدایکبووە، لەخانەوادەی سەیدەکانە، خێزاندارەو چوار منداڵی هەن بەناوەکانی (زاگرۆس، زاخۆ، زنار و زریان) . سەید مستەفای باوکی یەکێک بوو لەفەرماندەکانی یەکەم گەڕی شەڕی چەکداریی نێوان هێزە کوردییەکانی باشووری کوردستان و هێزە چەکداریەکانی حکومەتی ئێراق کە بەشۆڕشی ئەیلول ناسراوە، کە لەدوایین ڕۆژەکانی ئەو شۆڕشە لە گوندی بەرسیرین نزیک ڕواندز شەهیدکراوە؛ بەمهۆیەوە ڕێباز و ئەندامانی دیکەی خانەوادەکەی ڕووبەڕووی ڕاگواستنی زۆرەملێ بۆ ناوەڕاستی ئێراق و دواتریش ئاوارەی وڵاتی ئێران بوونەتەوە. لە لاوێتیەوە فێری زمانی فارسی و عەرەبی بووەو لە ساڵی 1991ەوە لە بواری نووسین و وەرگێڕاندا یەکێکە لەناوە دیارەکانی باشووری کوردستان. تائێستا زیاتر لە (35) پەڕتووکی لەبوارە جیاجیاکاندا چاپ و بڵاوکراونەتەوە. هەروەها نووسین و بابەتە وەرگێڕدراوەکانی بەبەربڵاوی لەگۆڤارو ڕۆژنامەکانی کوردستان بڵاوکراونەتەوە.
لەیادداشتێکیدا بەناوی (سەرنجێک بۆ وەرگێڕی تازەکار) ، ڕوو لەو کەسەی دەیەوێ بێتە نێو بواری وەرگێڕان، ڕێباز مستەفا دەڵێت:
یەکەم ئەرکی وەرگێڕی باش ئەوەیە وەک بەرهەمێکی هونەری لە وەرگێڕان بڕوانێت، بەرهەمی هونەری ئەگەر لەکاتێکی زانراویش بخوڵقێت، بۆ کاتێکی دیاریکراو نییە. ڕەنگە پێیەکی لەرابردوودا بێت، بەڵام لەئاییندەشدا بژیت. وەرگێڕانیش بەهەمانشێوە ئەگەرچی لەزەمەنێکی دیاریکراودا ئەنجامدەدرێت و بڵاودەکرێتەوە، بەڵام دەبێ مۆرکی مێژوویی بەرهەمە ڕەسەنەکەی تێدا بپارێزرێت. بەشێکی گرنگی ئەو مۆرکە مێژووییە لەزماندا ڕەنگدەداتەوە، ئەگەر وەرگێڕ خەسڵەت و تایبەتمەندیە هونەرییەکانی بەرهەمە ڕەسەنەکەی لەبەرچاوانەگرت، جیاکەرەوە هونەرییەکانی بەرهەمەکە کاڵ دەبنەوەو ڕۆحی بەرهەمەکە لەنێودەچێت. نووسەران تایبەتمەندی و خەسڵەت و شێوازی تایبەت بە خۆیان هەیە لە نووسیندا. نووسەر هەیە لە دەربڕین و قسەکردنی ئاسایی خۆیدا نوکتەباز و دەم بەپێکەنین و گاڵتەچییه، نووسەری وا هەیە لەسەرەخۆ، وردەکار، وریا و لە هەمان کاتدا قسەکانی بە هێما و پێچ‌وپەنا دەر‌دەبڕێت، هی واش هەیە وشک و ڕەقەکارە و هیچ ناسککاری و گاڵتە و گەپێک نازانێت، بمانەوێت، یان نا ئەو تایبەتمەندییانە لە نووسینەکانیشیاندا ڕەنگ دەدەنەوە، بۆیە وەرگێڕی باش ئەوەیە کە بتوانێت ئەو خەسڵەت و تایبەتمەندیانەی نووسەری بەرهەمی یەکەم لە وەرگێڕانەکەیدا ڕەنگ پێبداتەوە. بۆیە دەڵێم وەرگێڕان هونەرە، هونەرێکە دوو پایەی بنەڕەتی هەن: یەکەمیان تێگەیشتنێکی تەواوە لەو زمانەی کە لێیەوە وەریدەگێڕی، دووەمیشیان داڕشتنەوە و جێکردنەوەی ئەو تێگەیشتن و هەڵێنجانەی کە وەرتگرتووە لە چوارچێوەی ئەو زمانەی کە بۆی وەردەگێڕی.
لە هەموو زمانەکاندا وشەیەک بۆی هەیە چەندین واتای جیاوازی هەبێت، یان بەپێچەوانە چەندین وشە کە لە نووسین و گۆکردندا وەک یەکن، کەچی تەنیا یەک واتایان هەبێ. وەرگێڕی باش دەبێ زۆر ئاگادار بێت و لێی تێکنەچێت، دەبێ لە میانی خوێندنەوە و لە چوارچێوەی ڕستەدا بە تەواوی وشە و ماناکان ساغ بکاتەوە و لە وەرگێڕانیاندا وشەی گونجاو و ئەو وشەیەی کە لە هەمووان جوانتر و خۆشئاوازترە لە شوێنیان دابنێت.
وەڕگێڕ دەبێبایەخی تەواو بەخاڵبەندی بدات. بە بەراورد لەگەڵ زمانە پێشکەوتووەکانی دنیا، لە نووسین و ئەدەبیاتی کلاسیکی نەک ئێمە، بەڵکوو هی میللەتانی دەوروبەریشمان ڕەچاوی خاڵبەندی نەکراوە. خۆشبەختانە ئێستا نووسەرانی ئێمەش بە لاساییکردنەوەی داڕشتنی نووسەرانی دیکە بەتایبەت لاساییکردنەوەی نووسەرە ڕۆژاواییەکان بایەخ بەو خاڵە دەدەن، بەڵام هێشتاش هەوڵەکان سەرەتایین. خاڵبەندی زۆر یارمەتیی تیگەیشتنی باسەکە دەدات و دەبێ نووسەرانمان بەوردی ئاگادار بن و لە شوێنی پێویست نیشانەکانی وەک پرسیار، سەرسوڕمان، گوفتار، هێڵی دەستپێک، پارانتیز، سێ خاڵی بەدوای یەک و خاڵی کۆتایی ڕستە و ئەوانی دیکەش بەپێی پێویست دابنێن، چونکە فەرامۆشکردنی تەنیا یەکێک لەمانە ڕەنگبێ مانای تەواوی ڕستەیەک بگۆڕێت. وەرگێڕیش دەبێ وەک نووسەر لە داڕشتنەوەی بابەتەکەی لای خۆی بەتەواوی ڕەچاوی خاڵبەندی بکات، بەڵام ئەو خاڵبەندییەی وەرگێڕ مەرج نییە وەک هی نووسەری دەقە ئەسڵییەکە بێت، بەڵکوو دەبێ بەپێی پێویست و داڕشتنی وەرگێڕەکە بێت، چونکە هەر زمانێک داڕشتن و ڕستەسازیی تایبەت بە خۆی هەیە، خاڵبەندیش دەبێ لە چوارچێوەی ئەو داڕشتن و ڕستەسازییەدا ئەنجام بدرێت.
هەروەها لەبارەی زمانی کوردی و ڕۆڵی وەرگێڕان لەپەرەپێدانی زمانی کوردیدا ڕێباز مستەفا دەڵێت:
زمانی کوردی زۆر دەوڵەمەندە و نووسەران و وەرگێڕەکانمان ئەگەر خۆیان بە شێوەزاری ناوچەیەکەوە نەبستنەوە و تای شارچێتی و ناوچەگەرێتی و یەک شێوەزاری نەیانگرێت و شێوەزارە جیاجیاکانی کوردی فێر ببن و لەنێو ئەو شێوەزارانەدا وشەی جوان و لەسەر زاران خۆشتر وەربگرن و بیانخەنە نێو پەڕتووک و نووسینەکانی خۆیانەوە، هەر نووسینێکیان بە باشی لای خوێنەر وەردەگیرێت و زمانەکەشمان دەوڵەمەندتر و فراوانتر دەبێت، کە بە دڵنیاییەوە ئەمە هەم کارێکی پێویست و هەم ئەرکێکی نیشتمانییە. وەک چۆن دایباب و حەکایەتخوێن و دەنگبێژ و شاعیرە گەورەکانمان تا ئێستا بە هەوڵ و خەباتی خۆیان توانیویانە زمانەکەمان بپارێزن و بەپاکی و پاراوییەوە بیهێڵنەوە و سەرەڕای ئەو هەموو ئاستەنگ و دوژمنکارییەی بەرانبەری کراوە لێنەگەڕێن ڕەسەنایەتی و شیرینییەکەی خۆی لە دەست بدات، لەمەودواش لەسەر نووسەر و وەرگێڕ و شاعیرانمان پێویستە بیپارێزن و ڕۆژ دوای ڕۆژ دەوڵەمەندتری بکەن و هەموو وشە و دەستەواژە کەمتر بیستراوەکانی ناوچە و شێوە ئاخاوتنە جیاجیاکان بخەنە نێو نووسینەکانیانەوە.
ڕێباز مستەفا دەڵێت: ئەم سەرنجەی دەیخەمەڕوو بۆ زمانی کوردی بە هەموو زاراوەکانییە.ە درووستە، ئەگەر بچینە ناو سرووشتەوە، زمانی کوردییەکێکە لە دەوڵەمەندترین زمانەکانی جیهان. زمانێکە کە بۆ هەموو وێنەیەکی سرووشت، چەندین وشەی هەیە. بۆ هەر گیانلەبەرێکی سرووشتی کوردستان، بە گژوگیاو زیندەوەرەکانەوە، تا خاک و درەخت و چیاو، بۆ ڕەفتار و پەیوەندییە کۆمەڵایەتیە سادەکانی نێوان مرۆڤەکان، هەنبانێکی پڕاوپڕی هەیە لە وشەو دەستەواژەو ئیدیۆم، بەڵام کە دەچینە ناو شار، نێو شارستانییە.، هەست بە کێماسییەکانی زمانی کوردی دەکەین. درک بەوە دەکەین کە زمانی کوردی بە بەراورد لەگەڵ زمانە زیندووەکانی دیکە لە درووستکردنی وشە بۆ ناساندنی بەرهەمەکانی شۆڕشی هزری و دەستەواژە سیاسییەکان، لە کەرەستەو بەرهەمەکانی شۆڕشی پیشەسازی، هەروەها لە کەرەستەو بەرهەمەکانی شۆڕشی زانیاری، لە دەستەواژە زانستییەکان، لەچەمکە فەلسەفیەکان، لە پێشبڕکێی خێرای مرۆڤەکان لە بواری زانستە سرووشتی و زانستە مرۆییەکان، تەواو لاواز و بەجێماوە. وەرگێڕان دەتوانێ بەشداریێکی گرنگی هەبێت لە پڕکردنەوەی ئەو کێماسیانە، بەڵام بە جۆرێک کە تای تەرازووی زمانی کوردی لەبەرانبەر تای دەستەواژەکانی دنیای شارستانییە. دانەکەوێت. ئەمە پێویستی بە پلانێکی زیرەکانە و سیاسەتێکی درووست هەیە.
ڕێباز مستەفا تا ئێستا (35) بەرهەمی لەبوارە جیاجیاکاندا چاپ و بڵاوکراونەتەوە، هەروەها نووسین و وەرگێڕانەکانی بەربڵاوی لەگۆڤارو ڕۆژنامەکانی کوردستان بڵاوکراونەتەوە. ئەمانە بەشێکن لەبەرهەمە چاپکراوەکانی ڕیباز مستەفا:
1_ لیبڕاڵیزم و دیموکراسی/ نۆربێرتۆ بۆبیۆ/ وەرگێڕی فارسی: بابەک گوڵستان/ چاپی یەکەم، سلێمانی 2000/ چاپی دووەم: هەولێر، سەنتەری لێکۆڵینەوەی فیکری و ئەدەبیی نما،
2011 - چاپی سێیەم: هەولێر، مەکتەبی گەشەپێدانی بیر و ھۆشیاریی ی.ن.ک/ 2021.
2_ دیموکراسی لەڕووی مێژوویی و تیوریەوە/ ئانتۆنی ئاربڵاستەر/ سلێمانی- خانەی وەرگێڕان 2002.
3_ کۆمەڵی مەدەنی ئازادی، ئابووری و سیاسەت/ موسا غەنینەژاد/ سلێمانی 2001.
4_ گەشتەکانی مارکۆپۆلۆ/ زوهرە میرتاهیر/ سلێمانی2005.
5_ سەڵاحەدینی ئەیووبی یان کورد لەمیسر/ جۆرجی زێدان/ وەرگێڕی فارسی: محەمەد عەلی شیرازی/ سلێمانی 2004.
6_ سپێدان ئێرە ئارامە (ڕۆمان) / بۆریس ڤاسیلیڤ/ وەرگێڕی فارسی: گامایون/ بە هاوکاری لەگەڵ زرارجۆڵ/ سلێمانی2003.
7_ سەمای مەرگ (کۆمەڵەچیرۆک) / بوزۆرگ عەلەوی/ سلێمانی2002.
8- تایبەتمەندیەکانی کادیر و ڕۆڵی حزب لەپێگەیاندنیدا (نووسینو ئامادەکردن/ سلێمانی2000.
9_ محەمەدی قازی کێیە و چیکردووە؟/ عەلی ساڵحی/ سلێمانی 2006دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم/ سلێمانی2006.
10_ دوو سەدە بێدەنگی/ د. عەبدولحسێن زەرینکوب/ بە هاوکاری لەگەڵ د. موسا محەمەد/ هەولێر2008 دەزگای موکریانی.
11- سەرکەوتنی بیر/ ئۆرایزن سویت ماردن/ وەرگێڕی فارسی: ڕەزا سەید حسێنی/ هەولێر2008.
12_ ئاشنابوون بەئەفڵاتوون/ پۆل ستراتێرن/ سلێمانی 2005.
13_ ئاشنابوون بەئەرەستۆ/ پۆل ستراتێرن/ سلێمانی2007.
14_ ئاشنابوون بەهیگل/ پۆل ستراتێرن/وەرگێڕی فارسی: مەسعود عولیا/ هەولێر بنکەی بڵاوکردنەوەی ئەدەب و ڕووناکبیریی نما 2005.
15_ ئاشنابوون بەدیکارت/ پۆل ستراتێرن/ سلێمانی2006.
16_ ناسیۆنالیزم/ ڕیچارد جێی/ سلێمانی2003.
17_ ناسیۆنالیزم/ فرێد هالیدای/ وەرگێڕی فارسی: ئەحمەد عەلیخانی/ سلێمانی2002.
18_ باشترین هۆنراوەکانی نیچە/ بۆفارسی شوجاعەدینی شەفا/ هەولێر دەزگای موکریانی2008.
19_ یاداشتەکانی ڕۆژانی تەنیایی/ گابریل گارسیا مارکیز/بۆ فارسی: محەمەدرەزا ڕاهوەر/ هەولێر دەزگای وەرگێڕان2007.
20- بڕوانە، فورات خوێناوییە (ڕۆمان- بەرگی یەکەمی چیرۆکی دوورگە) /یاشار کەمال .هەولێر 2008.
21_ بنچینەکانی فیدڕاڵیزم/ ئەسەدوڵڵای ئەلەم/ سلێمانی، خانەی وەرگێڕان 2004.
22_ ئانارشیزم (پەڕتووکی گیرفان) / د. مستەفا ڕەحیمی/ سلێمانی دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم 2002.
23_ ئاوخواردنەوەی مێروولە (ڕۆمان - بەرگی دووەمی چیرۆکی دوورگە) /یاشار کەمال/ لەدەزگای موکریانی 2012.
24- کەڵەشێری بەرەبەیان (ڕۆمان - بەرگی سێیەمی چیرۆکی دوورگە) / یاشار کەمال.دەزگای موکریانی2013.
25_ چیرۆک و چیرۆکنووس/ مەنسووری یاقووتی، سلێمانی 2000.
26_ مرۆڤ و ئاژەڵ/ سادقی هیدایەت، چاپ و بڵاوکردنەوەی سۆران، 2013.
27_ دێو! دێو!/ بۆزۆرگی عەلەوی/ هەولێر، چاپخانەی شەهاب، 2016.
28_ چیرۆکەکانی شکسپیر. داڕشتنەوەی: چاڵز و مێری لام، ناوەندی ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە، هەولێر، 2016.
29_ بەردی سەبووری/سادقی چووبەک/ دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم/ سلێمانی، 2019.
30_ تیرۆر، تیرۆریزم و تیرۆریزمی نێودەوڵەتی/ عەلیڕەزا سەمیعی و عەبدولکەریم سالکی/ سلێمانی، دەزگای ئایدیا بۆ فیکر و لێکۆڵینەوە، 2016.
31_ قوربانیی ژمارە 256/ (کلاغی لای موهایم) گەلاوێژ نەزەریان، سلێمانی، 2022.
32- شنگال، وای بر من، (شنگال، هایێ ل من) کەریم کاکە، وەرگێڕان لە کوردییەوە بۆ فارسی، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئەفراز (انتشارات افراز) ، تاران، 2022.
33- سەربازانی خوا/ یاشار کەمال، کۆمەڵەچیرۆک/دەزگای ئاوێر بۆ چاپ و بڵاوکردنەوە/2023.
ئامادەی چاپ:
1_ ڕێگای بێ سەرەنجام/ سیروان خوسرەوزادە.
2_ سمکۆی شکاک و بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد/ ڕزگار بەرفروخت.
3- ماڵی ئیدریسییەکان/ غەزالە عەلیزادە.
4- جەمبەلی کوڕی میرێ هەکاریان/ ئیحسان جۆلەمێرگی.
[1]