نووسەر و ڕۆژنامەنووسی کورد، مەلا محەمەد جەمیل بەندی کوڕی مەلا ئەحمەدی فورقانی ڕۆژبەیانی.
لە گوندێکی ناوچەی قەرە حەسەن لە لیوای #کەرکووک# لە ساڵی 1913 لەدایک بووە، لە تەمەنی 4 ساڵان بووە دەستی کردووە بە قورئان خوێندن لەلای دایکی زەهرا کچی حسێن محەمەد سەلمان ڕۆژبەیانی و داویی لەسەر دەستی مەلا عەبدوڵڵا کوڕی مەلا ڕەحیم جروستانی قورئانی خەتم کردووە لە ساڵی 1919 کە تەمەنی 6 ساڵان بووە دواتر دەچێتە گوندی (باداوە) لەلای مەلا سەید عەبدولوەهاب فێری نووسین دەبێت و دوای هاتنەوەی #مەلیک مەحمود# و بوونی بە مەلیکی کوردستان لە ساڵی 1922 باوکی (مەلا ئەحمەد) دەبێتە مامۆستا لە مزگەوتی گەورەی #سلێمانی# و مەلا محەمەد جەمیل لەوێ لەسەر دەستی باوکی گوڵستان و بوستان و دەخوێنێت و لە ساڵی 1924 دوای داگیرکاری ئینگلیز دەگەڕێتەوە گوندی باداوە و لە ساڵی 1925 باوکی دەبێتە ئیمام و هێڵیبی مزگەوتی فرهاد (منارە نقشین) لە کەرکووک و لەوێش مقدمات دەخوێنێت بەڵام بە کتابێکی فەرمیلەلایەن متەسەریفی لیوا دوردەخرێتەوە بەهۆی ئەوەی دەڵێن تۆ جەماعەتی شێخ مەحمودی نەمری و دەگەڕێتەوە باداوە لەوێ قوتابخانەیەکی حکومی دەکاتەوە و مەلا محەمەد جەمیل لە پۆلی 3 وەردەگیرێت و پۆلی چوار و پێنج لەوێ تەواو دەکات و لە ساڵی 1928 دەگەرێنەوە فرقان زیدی بابە گەورەیان کە موڵک و سامانیان لەوێ بوو و مەلا محەمەد جەمیل لەوێ دەست دەکاتەوە بە خوێندن لەسەر دەستی باوکی لەگەڵ قوتابییەکان بەڵام بەهۆی کێشەی زەوی کە مەلا ئەحمەد خانەقا بەشی خۆی لە زەویەکە فرۆشتە شێخ تاڵیب تاڵەبانی و لەگەڵ مەلا ئەحمەد ڕۆژبەیانی ڕێک نەکەوتن و قوتابخانەکەیان داخست و دوای ئەوە گەڕاوە کەرکووک مەلا محەمەد جەمیلی ناردە لای ملا سەید یوسف ڕوزبیانی کە خزمی بوو پێشنوێژ و وتارخوێنی مزگەوتی حەسەن مکی بوو لە قەڵای کەرکووک دوای ئەوە نەقڵی پردێ بوو و مەلا جەمیلی لەگەڵ خۆی بردە پردێ تا لای ئەو بمێنێتەوە و خوێندنی تەواو بکات تا ساڵی 1933 و دوای ئەوە دێتە #هەولێر# و لەسەر دەستی زانا الجەلیل الملا عەبد اللە البیتواتی دەخوێنێت و دوای ئەوە دەچێتە عەوێنە بۆ خوێندن لای مەلا عوسمان بەڵام چەند ڕۆژێکی کەمی پێچوو بەهۆی کوشتنی باوکییەوە عەوێنەشی بە جێ هێشت و چووە #کفری# بۆ خوێندن لەسەر دەستی زانا الجەلیل المفتی محەمەد سەعید افندی و لە ساڵی 1942لە کەرکووک دەستگیر دەکرێت دەگوازرێتەوە بۆ نوگرە سەلمان و دوایی بۆ عمارە و دوو ساڵ لە زیندان دەمێنێتەوە و دوو پەرتووک وەردەگێرێتە سەر زمانی عەرەبی کە ئەوانیش (مێژووی سلێمانی و شەرەفنامە) بوون دوای دوو ساڵ ئازاد دەکرێت دەچێتە گووندی مەتارە لای مالی برای مەلا محەمەد امین و چەند سالێکی لوێ بردەسەر بە خوێندنەوەی پەرتووک و فێرکردنی منداڵان و یارمەتیی دانی خەڵک لە کاری جووتیاری بە بێ بەرانبەر دوای ماوەیەک چووە بیانلو و وەکوو مامۆستایەک منداڵانی گووندی فێرە خوێندن و نووسین دەکرد بە بێ بەرانبەر و لە ساڵی 1947 کە لەو ساڵی کشتوکاڵی ناوچەکە هەمووی کللۆ لێدا ناجار بوو کە وەکی چاودێری کشتوکاڵی کار بکات دوای ئەوە گەڕاوە کەرکووک و نووسینەکانی لە ڕۆژنامەی دەنگی ئازادەکان بڵاو دەکردەوە.=KTML_Photo_Begin=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2010/4820/0013.JPG=KTML_Photo_Alt=مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی=KTML_Style=width:30%;height:20%;float:right;=KTML_Photo_Target_Link=https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2010/4820/0013.JPG=KTML_Photo_End=
ئەم نووسەرەی کورد کە ساڵانێکی دورودرێژ بەدەربەدەری و دوورخستنەوە و نانبڕین بەسەر برد، لە بوارەکانی ئەدەب و کلتوورو مێژووی کورد و گەلانی ناوچەکەدا گەلێ بەرهەمی گرنگ و لێکۆڵینەوەی زانستی بڵاوکردووەتەوە و شارەزاییەکی تەواوی لە زمانەکانی کوردی، فارسی، عەرەبی و تورکی دا هەبووە و زیاتر لە (20) پەرتووک و نامیلکەی پێشکەشی پەرتووکخانەی کوردی کردووە.
چەند بەرهەمێکی بڵاو کردەوە لەوانە:
:مێژووی سلێمانی هیی محەمەد ئەمین زەکی بەگ لە ساڵی 1951، شەڕەفنامە (کە مێژووی دەوڵەت و ئیماڕاتەکانی کوردە) دانەرەکەی شەرەفخانی بەدلیسییە لە ساڵی 1953، یاداشتەکانی ڕەفیق حیلمی لە ساڵی 1957، نامە پیرۆزەکان هیی سڵێمان فایەق لە ساڵی 1963.
ڕۆژی 27 مانگی ئاداری ساڵی 2001 ونووسەر و مێژوونووسی کورد (مەلا محەمەد جەمیل بەندی کوڕی مەلا ئەحمەدی فورقانی ڕۆژبەیانی) لە شاری بەغدا تێرۆرکرا.
مزگەوتی مەحمود پاشای جاف (حەمە پاشا)
شیعەکان لە 1 مانگی کانونی یەکەم ساڵی 2014 ئەو مزگەوتەیان تەقاندەوە کە “مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی” بڕوانامەی تێدا بەدەستهێنابوو
لە 23ی مانگی تشرینی یەکەم ساڵی 2014 چەکدارانی میلیشیا شیعەکان #حەشدی شەعبی#، شارەدێی سەعدیەیان لەچەکدارانی #داعش# سەندەوە، دوای دەستبەسەراگرتنی شارەدێکە یەکێک لەکارەکانی ئەو چەکدارانە ڕووخان و تەقاندنەوەی مزگەوتی سوننەکان بوو.
محەمەد بەگ نەوەی مەحمود پاشای جاف وتی (شەش مزگەوت لەلایەن شیعەکانەوە تەقێنراونەتەوە، کە یەکێکیان مزگەوتی حەمە پاشایە، لە ماوەی 100 ساڵی ڕابردوودا وانەی زانستی و ئەدەبی تێدا خوێنراوە و چەندین زانای گەورە تێیدا بڕوانامەی بەدەستهێناوە. مزگەوتی مەحمود (حەمە) پاشای جاف پاشای جاف، لە ساڵی 1893 لەلایەن حەمە شای سەرۆک هۆزی جافەوە درووستکراوە، لەو مزگەوتەدا وانە دینییەکان خوێنراون و چەندین زانا و مێژونووسی وەکوو مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی بڕوانامەیان لێ بەدەستهێناوە) .
ناوچەی #جەلەولا# و سەعدیە لە ساڵی 1861 بەدواوە هۆزی جافی تێدا ژیاوە، ئەو کات مەحمود پاشا سنووری زنجیرە چیاکانی حەمرینی بە 10 هەزار لیرە لە حکومەتی ئەو کاتی ئێراق کڕیوە.
شارەدێی سەعدیە، ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی 48 هەزار کەسە و 30 گۆند لەخۆدەگرێت کە تەنیا سێ گۆندی کوردە لە ساڵی 2003دا نزیکەی لەسەدا 40ی کورد بووە.و کە زۆرینەیان شیعەمەزهەبن وعەرەب لەسەدا 55 و تورکمانیش لەسەدا 5 بووە.[1]
.....
مامۆستا جەمیل ڕۆژ بەیانی خزمەتێکی زۆری لە بوارەکانی نووسین و وەرگێڕاندا پێشکەش کردووە و بەحوکمی شارەزایی زۆری لەزمانەکانی فارسی و تورکی و عەرەبی چەندین پەرتووکی ناوازەی وەرگێڕاوە لەوانە (شەرەفنامەی شەرەفخان، مێژووی سلێمانی ئەمین زەکی بەگ، یاداشتەکانی ڕەفیق حیلمی) و چەندانی دیکە.
هێندە نووسینەکانی زانستی و کاریگەر بوون، ڕژێمی بەعس بەهەڕەشەی بۆ سەر خۆی دەزانی، هەر بۆیەش لە شەوی 26/27ی ئاداری ساڵی 2001 لەماڵەکەی خۆی لە شاری بەغدا لە تەمەنی 88 ساڵیداشەهیدیان کرد.دروود بۆ ڕۆحی پاکی مامۆستا ڕۆژبەیانی زانا و ڕووناکبیر و کوردپەروەر.[2]
#27-03-2017#
$هەندێک لە بەرهەمەکانی:$
-وەرگێڕانی شەرەفنامە بۆ سەر زمانی عەرەبی.
-وەرگێڕانی یاداشتی ڕەفیق حلمی بۆ سەر زمانی عەرەبی.
-فەرمانڕەوایانی موکریان.
-مندلی فی التاریخ.
-وڵاتەکەت بناسە.
-چوار دەوڵەتی کورد.
-کورد و ڕەگەزی ئاری.
-سەدان وتار لەسەر زمان و مێژووی نەتەوەی کورد بۆ ڕۆژنامە و گۆڤارەکانی سەردەمی خۆی.
شایەنی باسە مامۆستا مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی زۆربەی ژیانی بە ڕەبەنی ژیاوە تا لە ساڵی 1980 ژنی هێناوە و هیچ منداڵێکی لیی نەبووە.
بۆ زیاتر بڕوانە:
-مەحمود نەجمەدین: مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی شەهیدی قەڵەم.
-میر بەسری: ناودارانی کورد، و: عەبدولخالق عەلادین.
[3]