بەرنامەی بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان
هاۆنیشمانانی خۆشەویست
دەقی خوارەوە باس لە کردنەوەی دەللاقەیەکی تازە بەرووی ڕۆژهەلاتی کوردستاندا دەکات. بەخوێندنەوە و ڕەخنەگرتن، تێبینی و پێشنیار لەۆ ڕەشنووسە، پالپشتی لە بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان بکەن. نەتەوەکەمان پێویستی بە دەستپێکی شێوازێکی تازە لە خەبات لەپێناویی دەستەبەربوونی دەسەلاتی سیاسی و مافی چارەی خۆنووسین هەیە.
ئێمە وەک بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان بەچاویی ڕێزەوە لەخەباتی هەموولایەنەکانی گۆرەپانی کوردایەتی دەروانین. ئەۆ بزووتنەوەیە لەبنچینەدا خۆی بە جێگرەوەو ئالترناتیفی هیجکام لە پارت و ڕێکخراوە سیاسیەکانی گۆرەپانی خەباتی ڕزگارخوازی نازانێ. بەباوەری ئێمە هاۆکاری و تەبایی نێوان کورد بەگشتی و لایەنە سیاسیەکان بەتایبەتی، تەنیا ڕێگای گوونجاۆ لەئاست دەربازبوون لەۆقێرانە دەبێ کە بەداخەوە خاریج لە ئیرادەی کورد بالی بەسەر ڕۆژهەلاتی کوردستاندا کێشاوە. بۆیە پێمانوایە ڕەخنە، تێبینی، پێشنیاری دلسۆزانەی ئێوەی بەرێز دەتوانن لە دەۆلەمەندکردن و پاراۆکردنی ئەۆ نووسراوەیەدا ڕۆل و نەخشێکی کارگەر و چارەنووس‌ساز بگێرن. بۆ نیشاندان و دەرخستنی باوەری قوول و پتەۆمان بە بەشداری تاکەکانی کۆمەلگا لە سەرجەم بووارەکاندا، ئەۆ نووسراویە وەک دەقی ڕەشنووسی مەنشووری بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان، بلاۆدەکەینەوە.
بە تێگەێشتنی ئێمە خوولقاندن و بوونی پرۆسەی کراوەی کایەی سیاسی و ڕەخساندنی زەمینەی گوونجاۆ بۆ بەشداری و مشارکەتی گشتی لە پرۆسێسی گەلالەکردنی پرۆژەۆ و بریاردانی سیاسیدا، لە ڕەۆتی خەبات بۆ ڕزگاربوونی نەتەوەکەمان وەک مەرجگەلێکی پێویست دێنەنرخاندن. بۆیە بەباوەری قوولمان بەم ئەسلی دەخیل کردنی خەلک لە پرۆسەی گەلالەکردن و بریاردانی سیاسی لەئاست گشت پرسەکانی پەێوەندیدار بەچارەنووسی نەتەوییمان، ڕەشنووی بزووتنەوە بۆ ئیسلاح و پاراۆ و دەۆلەمەندکردنی ڕەوانەی بەردەستتان دەکەیین، بەۆهیوایە کە لە بەردی بناخەوە هەتا لێوارەکانی گەێشتن بەئاماجەکانمان پێکەوە هەنگاۆ هەلگرین و لە چوارچێوەی باوەر بە هاۆکێشەی ژیری بە کۆمەل، خەبات و تێکۆشانی تازەمان هەموو پێکەوە ڕێکبخەێنەوە.
هاۆنیشتمانانی بەرێز، بزووتنەوە دەنگ و ڕەنگی خۆتانە
تێکەل بە ڕیزی خەباتکارانی بزووتنەوە ببن و لە پێشرەوانی خەباتی نوێ گەلەکەمان بن
سپاس بۆ هاۆکاری هەموولایەک
شوورای هاۆئاهەنگی بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان
رەشنووسی مەنشووری بزووتنەوە
بەیاننامەی دامەزرانی بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان
خەڵکی خەباتکار وتێکۆشەری ڕۆژهەڵاتی کوردستان
حیزب و ڕێکخراوە سیاسیی، ئایینیی و کۆمەلایەتیەکان
ناوەند و دامەزراوەجۆراوجۆرەکانی نێو گۆرەپانی خەبات و کۆڵنەدان
بزوتنەوەی کۆماریخوازیی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بزوتنەوەیەکی کراوە و خاوەن پێکهاتەی ڕایەڵکەیی کۆمەلایەتیە. ئەو بزوتنەوەیە لە پێناوی بەرۆژکردنەوەی بنچینەو بنەما فیکری و فەلسەفیەکانی سەردەمی کۆماری کوردستان، پێک هاتووە. بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان، وەک بزوتنەوەیەکی نەتەوەیی خاوەنی پەیامی دەستەبەرکردنی دەسەڵات و سەروەری سیاسی بۆ نەتەوەی کوردە. ئەو بزوتنەوەیە ئاکامی خوێندنەوەی خەسارناسانەلەجوڵانەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستانە. دامەزرێنەرانی بزوتنەوە لە ئەنجامی پێداچوونەوه و لێکدانەوەی هەمەلایەنە و ڕەخنەگرانه لەرووداو و دیاردەکانی ڕابردوو بەو ئاکامەگەیشتوون،کە کۆمەڵگای سیاسیی رۆژهەڵاتی کوردستان تووشی قەیرانێکی هەمەلایەنە و بەرفراوان بۆتەوە. قەیرانێک، کە باڵی بەسەر ناسنامە، ستراتیژی و ڕێکخراوەکاندا کێشاوە.
ەروانگەی بزوتنەوەکەمانەوە دۆخی هەنووکەیی کۆمەڵگا و کەش وهەوای قەیراناویی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانەی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئاکامی سوودوەرگرتن لە ئەدەبیاتێکی سیاسیی و هاوردەییە. سیاسەتی “ تێئۆری توطئە”ی نەتەوه سەردەست و نەیارەکان و کارتێکەری ئەوان لەسەر نەتەوەی کورد و بەتایبەت لەبازنەی ئەدەبیات و سیاسەتدا، بەستێن و ژینگەی ژاراوی کردوە. بەباوەڕی بزوتنەوەکەمان:” کولتووری سیاسیی کۆمەڵگا، قەیرانی سیستمی حیزبی و ڕێکخراوەیی، بڵاوبوونەوەی کولتووری خۆبواردن و بەدەستەوەدان و لاوازی ئیرادەی نەتەوەیی”، بەگشتی بەرهەم و ئاکامی ڕاستەۆخۆی بەکار هێنانی ئەدەبیاتێکی لەم چەشنەیەن. دامەزرینەرانی بزوتنەوەی کۆماریخوازیی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەلەبەر چاوگرتنی ئەو بارودۆخەو بەمەبەستی دۆزینەوەی ڕێگاچارەی گونجاۆ، تێکەڵ بە گۆڕەپانی تێکۆشان دەبن. ئێمەپاش لێکۆڵینەوەو تاوتوێکردنی دۆخی ناوچەو خوێندنەوەی بارودۆخی نەتەوەکەمان لەژێر تیشکی تێۆری و پڕاکتیکدا،وە بەمەبەستی دۆزینەوەی ڕێگای چارە و چارەسەری بۆ پرسی کورد لەرۆهەڵاتی کوردستان بوونی خۆمان ڕادەگەیەنین. نانەوەی قەیران و بڵاوکردنەوەی چەمکی نوێ و نوێخوازی و تەبلیغی باوەڕی نامۆ دەگەل عادات و کولتوری سیاسی، ئاینی و کۆمەلایەتی نەتەوەکەمان، هیچکامیان بۆ دەربازبوونی نەتەوەی کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستان کارساز نین.
رێگاچارە و نووسخە و دەرمانی کارساز و چارەسەر بۆ ئەو گشت نەهامەتیانە، خوڵقاندنی بەستێن و ئەگەری پێویست بۆ ڕێنێسانسێکی ئامانجدار لەمێژووی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانەی نەتەوەکەمان لەرۆژهەڵاتی کوردستانە.
رێنێسانسی ئاماژەپێکراو هاوشێوەی شۆڕشی ڕێنێسانس لە ئورووپا، بەمانای گەڕانەوە بۆ ئەسل‌و بنچینە، واتە دووبارە لەدایکبوونەوەیە. لەتێڕوانینی دامەزرێنەرانی بزوتنەوە، چەشنێک خۆ شۆڕکردنەوەیەکی مێژووییه، لەپێناوی دۆزینەوەی گەنجینەو بەها ونکراو و شاردراوە نەتەوەییەکانه. ئەم گەنجینەیە خاوەن بایەخە لە باوەڕ و ئاسۆی تێکۆشانی سەردەمی کۆماری کوردستاندا هەیە. بنەمافیکری و فەلسەفییەکانی سەردەمی کۆماری کوردستان بەو گەنجینه فیکری و سیاسیانە پێناسەدەکەین، کەلەرەوتی خەبات بۆ دەستەبەرکردنی سەروەری سیاسی نەتەوەیمان، وەک ڕێباز و بەستێنی گەرانەوە بۆ ئەسل و هەوێنی ڕەخساندنی زەمینەی گوونجاۆ بۆ دەستەبەرکردنی سەروەری سیاسی نەتەوەکەمان بەکەڵک و خاوەن بایەخ دەنرخێنین.
بزوتنەوەی کۆماریخوازیی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەسەر ئەو باوەڕەیە، کە دۆخی قەیراناوی کۆمەڵگای سیاسیی و ژیانی پڕ لە مەینەتی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان، ئاکامی لادانێکی ستراتیژیک (بەلام کۆنترۆڵکراۆ لە لایەن نەیارانی سەربەستی کورد) لەم ئەسل و بنەچەکە و بگرە پاشخانی نەتەوەییە. ئەو لەرێباز دەرچوون و لەئەسل لادانه (به پلانی دیار و شاراوەی نەیاران) بەمانای دوورکەوتنەوە لە هەوێنی سەروەریسازی و سەربەستی نەتەوەییمان لە شکڵی کۆمار دایە. لەبەر گرینگی ئەو دیاردەیە، بزوتنەوەی کۆماریخوازیی بوونی ڕەوتی ڕادیکاڵ لە چوارچێوەی جێبەجێکردنی مانا و بیری ڕێنێسانس لە مێژووی مۆدێرن و هاوچەرخی کوردیدا بەگونجاو و پێویست دەزانێ. ڕەوتی ئاماژەپێکراو دەبێتەکاناڵی دۆزینەوە و بەرۆژکردنەوەی پاشخان و گەنجینەی‌فیکری و فەلسەفییەکانی کۆماری کوردستان و پێشەوا قازی محەمەد. بزووتنەوە بەمەبەستی ڕزگاربوون و هەنگاوهەڵگرتن بەرەو ئامانجه نەتەوەییەکان ڕێبازی گەڕانەوه بۆ ئەسل و گەنجینه فیکرییەکانی سەردەمی کۆمار بەرێگایەکی گونجاو و سەردەمیانەدەزانێ. وە لەم ڕاستایەشدا ئەو باوەڕ و بیرانە، وەک سەرچاوەی سەرەکی داڕشتنەوه و نوێکردنەوەی ستڕاتیژی بزوتنەوەی ڕزگاریخوازانه، لەپێناۆ دەستەبەرکردنی دەسەڵاتی سیاسیی دەنرخێنێ. بزوتنەوە لە ڕوانگەی ئەم بیر و هزرە نیشتمانیه، ستڕاتیژی وەدیهێنانی دەسەڵات و سەروەری سیاسیی کورد دەستنیشان دەکات. لەو پێناوەدا بەمەبەستی دەوڵەمەندکردنی ئەدەبیاتی سیاسیی و کولتووریی هەڵقوڵاو لە کانگای نیشتمان خۆشەویستی و نەتەوەسازی، هەموو هەوڵ و تواناکانی خۆی دەخاتەگەڕ. بزووتنەوە ئەو کارە به پێشمەرج و سەرەتای داڕشتنەوەی هێڵەگشتییەکانی تێکۆشان لەپێناوی دەسەڵات و سەرەوەری سیاسی نەتەوەکەمان دەخەمڵێنێ.
مەنشووری بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان
بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان، لەپێناوی گرینگی پێدان و چەسپاندنی مانا و هەوێنی کۆماریخوازیی لە نێو بزووتنەوەدا، پێویستی بەستڕاتیژی ئاشکرا و کارگەرە. مەرجی گەێشتن بەئامانجی دڵخواز و خوازراو ئەوەیە، کەستڕاتیژی ئاماژەپێکراو زۆربەی چێن‌و توویژەکانی کۆمەڵگا بگرێتەوە.لەبەر گرینگی ئەو هۆکارەیە، کەدروشمی ستڕاتیژیکی بزوتنەوەکەمان پێویستە دەنگ ورەنگی پراکتیزەکردنی مافی دەسەڵاتی سیاسی نەتەوەکەمان بێ. بزوتنەوەی کۆماریخوازی، هەوڵدەدا کوردە ڕەخنەگر و ناڕازییەکان بەرامبەر بەدۆخی ئەمڕۆ لەدەوری سیاسەتەکانی خۆئ کۆکاتەوە. بزوتنەوەکەمان دەتوانێ بۆ سەرجەم ڕوانگەفیکری و باوەڕەسیاسییەکانی نێوکۆمەڵگا ببێتەچوارچێوەیەکی گونجاو و پێگەیەکی جێگای باوەڕ و خۆ حەوانەوەیەکی پر لەمەدارا و تێگەێشتن و پێکگەیشتن.
بزوتنەوە تێدەکۆشێ و هەوڵدەدەا، کەببێتەمەکۆی کۆکردەنوەی باوەڕ و دەنگ و ڕەنگەجیاوازەکی کۆمەڵگا. ئەرکی بزوتنەوەکەمانە، کەلەگۆڕەپانی پێکگەیاندن و تێکۆشاندا، قەناعەت بەلایەنه بەشداربووەکانی پڕۆسەی خەبات لەکوردستاندا(لەچەپ و ڕاست و نێوەندەوە) بێنێ، کە مسۆگەرکردنی مافی دەسەڵات و سەروەری سیاسیی بەخاڵی وەرچەرخان بناسێنن. ئەو هەنگاوەئامانجدارە دەتوانێ بەستێنی گونجاو بۆ بەشداریکردنی هەمەلایەنەلەچوارچێوەی نۆڕمەدێموکڕاتییەکاندا مسۆگەر بکا. مەبەست لەبەشداریکردنی گشتیی و هەمەلایەنە، ئامادەبوون و بەشداری چالاکانەی نەتەوەکەمانە لەرەوت و پڕۆسەی داڕشتنی هێڵەسیاسییەکاندا، کەپێوەندیان بەچارەنووسی ئەمڕۆ و دواڕۆژی نەتەوە و نیشتمانەوە هەیە. دیارە ئەوەی لەو نێوەدا زیاتر زەقدەبێتەوە چۆنیەتی هەڵگرتنی هەنگاوی بەکردەوەو گەیشتن بەیەکدەنگی و کەوتنەسەر هێڵی خەبات بۆ ئەستاندنی مافی دەسەڵاتی سیاسییە. بۆ وەگەڕخستنی ئەو پڕۆژەیەپێویستمان بەداڕشتنی هەیکەل و چوارچێوەیەکی دێموکڕاتیکە، کەیەک دەنگیی و یەک ئامانجی بەرهەم دێنێ. کردنەوەی دەرگای دیالۆگ و ئاڵوگۆڕکردنی ڕوانگەو باوەڕە جیاوازەکان بەمەرجی بنەڕەتی دەزانین، کەلەدرێژخایەندا مۆدیلێکی گونجاو بۆ داڕشتنی بەرژەوەندی نەتەوەکەمان دەخوڵقێنێ. بەباوەڕی ئێمەبۆ گەیشتن بەو ئامانجانەپێویستەلەسەر ئەو خاڵانەی خوارەوەهاودەنگ و هاوڕا بین:
.ئۆرگانیزەکردنی خەبات و تێکۆشان لەپێناوی گەیاندنی دەنگ و پەیامی گەلەکەمان لەهەموو بەستێنەکاندا. لەم بوارەدا بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵات، دەبێ بەرامبەر بە بارودۆخی دژوار و ژانهێنەری کوردەکان لەرۆژهەڵاتی کوردستاندا هەڵوێست وەرگرێ. پێویستەدەنگی هاوار و ناڕەزایەتی بەرامبەر بەهەڵسوکەوتی نیزامی زاڵ دەرببڕین و بۆ بەرفراوان کردن و نەتەوەیی کردنی ئەو بێزاریی و نارەزایەتی و ئیعترازانە، بەکردەوە و هەموو پێکەوە هەنگاو هەڵگرین.
2. کار کردن بۆ ساغبوونەوە لەسەر جۆری چارەسەرکردنی مافی چارەی خۆنووسیندا. بۆ گەیشتن بەو شێواز و مۆدیلەلەچارەسەرکردنی مافی نەتەوەکەمان پێویستمان بەمەێدان و سەکۆیەکی ئازادو پر لەمدارایە، لەپێناو دەسپیکی پرۆسەی دانووستاندن و دیالۆگی کارساز و چارەنووسسازدا هەیە. ڕەخساندنی دەرفەت و هەلومەرج بۆ دیالۆگی نێوان دەنگ و فیکرەجیاوازەکان و تاوتوێ کردنی ڕێکارەکانی ساغبوونەوە لەسەر ئەو پرسەگرینگە، بەمانای بەشداربوونی هەرچی زیاتری نەتەوه لەباسەچارەنووس سازەکان دایە. پاش گەیشتن بەهاودەنگی لەسەر جۆری دیاریکردنی مافی چارەی خۆنووسین بۆ کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستان، دەکرێ باس لەنەخشەی ڕێگا و کارکردن بۆ جێبەجێکردنی ئەو پرۆژەیە بکرێ. بۆیە بزوتنەوە لەو پێناوەدا ئەو ئە ڕکانەی خووارەوە لەچوارچێوەی نەقشەی ڕێگا دا بەڕێوەدەبات:
نەقشەی ڕێگا لە پێناۆ دەستبەرکردنی سەروەری سیاسی بۆ کوردی ڕۆژهەلاتی کوردستان
قۆناغی یەکەم
کۆنفڕانسی ئاشتی نەتەوەیی
لەقۆناجی یەکەمدا، بزوتنەوە هێز و تواناکانی خۆی دەخاتەگەڕ، بۆ ئەوەی ئامادەکاری بۆ پێکهێنان کۆنفڕانسی ئاشتی نەتەوەیی بکرێ. ئەم کۆنفڕانسە پێکهاتەیەکی بەرین دەبێت، کەزۆرترین دەنگ و ڕەنگی کۆمەڵگاکەمان لەخۆ دەگرێ. ئەم پێکهاتەیە بە بەشداری نوێنەرانی گشت حیزب‌و ڕێکخراوە جۆراوجۆرەکان و هەروەها بەشداربوونی کەسایەتیە سیاسی، ئایینی و کۆمەلایە تیەکان پێک دێت. ئەرکی ئەم کۆنفڕانسە بریتی دەبن لە:
1. ڕەخساندنی کەش‌و هەوا و بەستێنی تەبایی نێوان لایەنە ناکۆک و ناتەباکان لەپڕۆسەی داڕشتن و خوڵقاندنی ستڕاتیژی یەک دەنگیسازی و هاودەنگی گشتگیر
2. تێکۆشان و هەۆلدان بۆ ڕەخساندنی کەش وهەوای گونجاو بۆ چەسپاندنی ئەسلی یەکترقبوڵکردن، کەبه سەرەتای پڕۆسەی دیالۆگی نێوان لایەنەکان دەژمێردرێ. ڕەوتی دەستەبەرکردنی مافی دەسەڵاتی سیاسیی و سەروەریسازی نەتەوەیی لەرۆژهەڵاتی کوردستاندا پێویستی بەو بەستێن و پاشخانی کولتوری هەیە. بۆ ئەوەی کۆدەنگی و یەکدەنگی لەسەر پرسەگرینگەکان دەستەبەر بێ، کراوەیی و شەفافییەت، یەکترتەحموول و تەقەبوول کردن لە دارشتنی پێوەندی نێوان لایەن و حیزب و لەسەر یەک کۆی ئەکتەرگەلی سیاسی ناۆ کۆمەلگای سیاسی ڕۆژهەلاتی کوردستان، وەک پێویستیەکانی هەرە گرینگ و ئیستێراتیژیک خۆدەنوێنن، بۆیە بزووتنەوە بۆدەستەبەرکردنی ئەم ئامانجانە پێویستی بەهاریکاری سەمیمانەی گشت لایەک هەیە.
3. ئامانجی سەرەکی ئەو کۆنفڕانسە پاش دەستەبەرکرانی لێک تێگەیشتن و هاودەنگی لەنێوان لایەنەکاندا، کارکردن بۆ دامەزراندنی کۆنگرەی نەتەوەییە. بەرێککەوتن و تێگەیشتنی هەمەلایەنە کۆنفڕانس کۆمیتەیەکی کارناس و شارەزا هەڵدەبژێرێ، بۆ ئەوەی سەرەتا و مەرجەکانی دامەزراندنی کۆنگرەی نەتەوەیی لەرۆژهەڵاتی کوردستاندا ئامادەبکەن. ئەو دامەزراوەیه رۆڵ و نەخشی پارلەمانیی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەدەرەوەی وڵات و لە قۆناخی تێپەڕدا بەئەستۆ دەگرێ.
قۆناغی دووهەم
دامەزراندنی کۆنگرەی نەتەوەیی (پارلەمانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە تاراوگە)
بزوتنەوە بە هاوکاری کۆمیتەی ئامادەکار، کەلەلایەن کۆنفڕانسەوەهەڵبژێردراوە بەستێنەکانی سازدانی کۆنگرەی نەتەوەیی کورد بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان ئاماده دەکا. کۆنگرەی ئاماژەپێکراو لەنوێنەرانی هەموو حیزب و ڕێکخراوەکان (سیاسی، ئایینی، کۆمەڵگای مەدەنی و کۆمەڵایەتی) و ژمارەیەکی بەرچاو لەکەسایەتییه دیار و بەرچاوەکانی زۆربەی چین و توێژەکان پێکدێ. کۆنگره لەپێناوی پەسەندکردنی جۆری مافی دیاریکردنی چارەی خۆنووسین بۆ نەتەوەکەمان تێدەکۆشێ. لەو پێوەندییەدا گرینگە، کەجۆری پەسەندکراوی مافی دیاریکردنی چارەنووس لەگەڵ بارودۆخی ناوچەوکوردستان بگونجێ.
پاش پەسەندکرانی ئەو مۆدیله لەلایەن ئەندامانی کۆنگرە، سروشتی دامەزراندنی حکومەتی دیفاکتۆی کوردەکانی ڕۆژهەڵات دیاری دەکرێ. وە هەر لەم ڕاستایەشدا لەسەر بناخەی دێموکڕاسی ڕێککەوتن و کۆنسێنسواڵ ئەندامانی کۆنگرە بەتەوافووق، کابینەی حکومەتی دیفاکتۆ و ئێتلافی ڕۆژهەڵاتی کوردستان دیاری دەکەن.
قۆناغی سێهەم
دامەزراندن و ڕاگەیاندنی حکومەتێکی دیفاکتۆ بۆ ڕۆژهەڵاتی کوردستان
لە فاز و هەنگاوی سێهەمدا، بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان کەش‌و هەوا و بەستێنی پێویست‌و لەبار بۆ جێبەجێکردنی پەسەندکراوەکانی کۆنگرەی نەتەوەیی دەڕەخسێنێت. لەو پێوەندییەدا بە سوودوەرگرتن لە بڕیارنامەی 1(1514 و 2625)ی مەنشووری ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتوەکاندا لەچوارچێوەی نیزامی حقووقی نێونەتەوەیی، بۆ ڕەوایەت‌و شەرعییەت‌دان بەپێگەو جێگەی حکومەتی دێفاکتۆی کوردیی کار بکات. ڕوونە کە ڕۆژهەڵاتی کوردستان و کوردەکانی ئەو پارچەیە بێ ویستی خۆیان کەوتوونەته ژێر دەسەڵاتی ئێران. ئەو نەتەوەیە بەدرێژایی مێژوو لەمافە ڕەواکان بێبەشکراوە. لەو هەلومەرجەدا پێویستە لەچوارچێوەی بڕیارنامەی 26252ی ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتوەکاندا ڕەوایەتی و مافی مەشروع‌بوونی حکومەتی دێفاکتۆ بدۆزرێتەوە. بەخوێندنەوەی ئەو بڕیارنامەیەو هەروەها بەسەرنجدان بەچوارچێوەی مافی نێونەتەوەیی،” بڕیاری دێموکڕاتیکی گەلان لەسەر چارەنووسی خۆیان جێگای ڕێزەو بەفەرمی دەناسرێ”. هەر بۆیەبزوتنەوەبەسوودوەرگرتن لەخاڵەگرینگ و خاوەن بایەخەکانی ئاماژە‌پێکراودا، حکومەتی دیفاکتۆی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەدەرەوەی وڵات ڕادەگەیەنێ.
ئەرک و بەرپرسایەتی ئەم حکومەتە:1
1. ڕێکخستن و ڕێبەری کردنی بزووتنەوەیەکی ئاشتیخوازانە، لەسەر بناخەی خەباتی نەرێنی نەتەوەکەمان لەرۆژهەڵاتی کوردستان دژ بەزوولم و زۆر، وە سیاسەتی داپلۆسینی دەسەڵاتی فەرمانڕەوا.
2. نیشاندان و خستنەڕووی توانا و لێهاتوویی حکومەتی دیفاکتۆ لەگۆڕەپان و مەیدانی کردەوەدا. ئەو تووانایە ئەگەری گونجاو دەخوڵقێنە بۆ ئەوەی حکومەتی دیفاکتۆ وەک جێگرەوەی سیستمی بەڕێو‌ەبەریی دەوڵەت لە ڕۆژهەلاتی کوردستان بنرخێندرێ. لەلایەکی دیکەوه حکوومەتی دیفاکتۆ هەۆلدەدات بۆ ڕەخساندنی هەلومەرجی گونجاو بۆ کردەی دیپلۆماسی و میکانیزمی هێنانەگۆڕی کەش و بەستێنی دیالۆگ و دانووستان لەپێناوی چارەسەرکردنی پرسی کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستان. جێگای باسە، کەحکومەتی ئاماژەپێکراو بێجگه لەو ئەرکانە، لەپێناو چەسپاندنی ماف و ڕەوایەتی ویستی کوردەکان لەمەیدانی بەرین و لەناۆ نیهادگەلی خاوەن بریار تێدەکۆشێ.
3. سوودوەرگرتن و بەکارهێنانی هەموو میکانیزم و ماف و یاسا نێونەتەوەییەکان، بۆ وەدەستهێنانی ڕەوایەتی ناوچەیی و جیهانی. دیارە خۆشکردنی بەستێنی دەستەبەرکردنی مافی خۆبەڕێوەبەردن و ڕەوایەت بەخشین بەو مافە لەئاستە جیاوازەکاندا، یارمەتیدەری جێبەجێ بوون و ماتریاڵیزەکردنی مافی چارەی خۆنووسین بۆ نەتەوەی کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستانه.
4. کارکردن و تێکۆشان لە ئاستی کۆمەڵگای جیهانی بەمەبەستی ڕاکێشانی سەرنجی جیهانی دەرەوە بۆ پرسی کورد و ڕەوایەتدان بەحکومەتی دیفاکتۆ. لەو ڕێگایەوە دەکرێ سوود لەهەموو بوارەکان وەربگیرێ و پاڵپشتی نێونەتەوەیی مسۆگەر بکرێ. لەئەگەری دەستپێکردنی پڕۆسەی دیالۆگی نێوان لایەنەکان و دەسەلاتی ناوەندی بو چارەسەرکردنی ئەو پرسە ئاڵۆزە لەرێگای دیالۆگ و نەخشەرێگای ئاشتیەوە، حکومەتی تێپەڕو ئینتیقالی، دەتوانێ ئەرکی ئیدارەکردنی جۆغڕافیای ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەدەستەوەبگرێ. حکومەتی دیفاکتۆ له رەوتی وتوێژ و دیالۆگی ئاشتیدا خۆی بەبەرپرس دەزانێ وەلەم ڕاستایەدا لەپێناۆ سەرخستنی پڕۆسەی چارەسەرکردنی پرسی کوردی ڕۆژهەلات بێوچان تێدەکۆشێ و بەخاوەن بەڵێن دەزانێ.
5.بەشداریکردن لەرێفراندۆم وەک درێژەی تێپەڕکردنی قۆناخی چارەسەرکردنی پرسی کورد و نەتەوەی کورد لە ڕۆهەڵاتی کوردستاندا. نەتەوەی کورد لەو پارچەیەی کوردستاندا دەتوانێ لەسەر بناخەی مافی ڕەوا د،ا لەپڕۆسەی ڕێفراندۆمدا بەشدار بێ. نەتەوەی کورد لەو ڕێفراندۆمەدا لەسەر چۆنیەتی و شێوازی مانەوە لەنێو چوارچێوەی سنوورەکانی ئێراندا بڕیار دەدا.
6. دوای تێپەڕکردنی هەنگاو و قۆناخەباسکراوەکان، لەپێناوی جێبەجێکردنی مافی دیاریکردنی چارەنووس لە شکڵ و شێوازی بڕیار لەسەردراودا، کە کۆمارێکی دێمۆکڕاتیکه، پرسی ئاڵوگۆڕ لەحکومەتی دیفاکتۆ دێتەگۆڕێ. لەئاکامی گەیشتن بەرێگایەکی چارەسەر و ڕێککەوتن لەگەڵ دەسەڵاتی ناوەندیی لەئێراندا، حکومەتی دیفاکتۆ لەدیاسپۆڕاوە بەرەو کوردستان دەگواسترێتەوە. لەو قۆناخەدا بەسوودوەرگرتن لە میکانیزمی دێموکڕاتیک و تێپەڕبوون لە پڕۆسەیەکی دێمۆکڕاتیک و بەبوونی سیستمێکی فرەحیزبی، بەستێنی هەڵبژاردنەکانی پارلەمان و دامەزراندنی حکومەتی نوێنەرایەتی لەرۆژهەڵاتی کوردستان ئامادەدەکرێ.
ناوی بزوتنەوە
ماددەی یەکەم: ناوی بزوتنەوە، بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستانە
ماددەی دووهەم: بنەمای فیکری‌و فەلسەفی بزوتنەوەلەسەرئەم خاڵانەی خوارەوە دامەزراوە:
1. ئازادیی و عەداڵەت 2. کۆمارییەت و دەسەڵاتی خەڵک 3. گەشەسەندن و ئاڵوگۆڕەکۆمەڵایەتییەکان. 4. ئاشتی و ئاسایش، وە هاۆژینی بەئاشتی
ماددەی سێهەم: ستڕاتیژی و ئامانجی بزووتنەوە:
1. ستراتیژی یەکدەنگیسازی، هەۆلدان بۆ خوڵقاندنی یەکدەنگی و هاودەنگی نەتەوەیی لەسەر بناخەی پاراستنی فرەڕەنگی کۆمەڵگای کوردی، لە خاڵەستڕاتیژیەکانی بزوتنەوەکەمانە. ئەکتیۆ کردنی تاکی کورد و ئاشناکردنی تاک و کۆی نەتەوەکەمان لەگەڵ باوەڕەنەتەوەییەکان و گەیشتن بە بیر و هزری نەتەوەیی لەرێکار و میکانیزمەکانی گەیشتن بەستڕاتیژی بەئەژمار دێن.
2. سیاسەتی سەروەیسازی، سیاسەتی وەدەستهێنانی مافی دەسەڵاتی سیاسیی و سەرلەنوێ خوێندنەوەی مانا و هەوێنی نەتەوەو کۆمەڵگا. بۆ سەر خستنی ئەو سیاسەتە چەسپاندنی ئەسلی هاریکاری نێوان لایەنەکان بەمەرجی کاریگەر دەژمێردرێ. وەگەڕخستنی هێز و وزەی نەتەوەیی لەپێناوی دەستەبەرکردنی مافی هەبوونی دەسەڵات و سەروەری سیاسیی.
3. سیاسەتی نەتەوەیی، سەرەڕای بوونی وزەو هێزی چەسپاندنی شوناس و ناسنامەی نەتەوەیی لەرۆژهەڵاتی کوردستان، لەبەرچاوتەنگی و سیاسەتی دوژمنکارانەخۆدەبوێرێ. بزوتنەوە تێدەکۆشی بڵاوکەرەوەو هەڵگری پەیامی ئاشتی و پێکەوەگونجان بێ. پەیامێک، که لەدرێژخایەندا بۆ چارەسەرکردنی زۆر پرسی دیکەی ناوچەسوودی دەبێ.
4. سیاسەتی نەتەوەسازی، پشتگیریکردن لە توێژینەوە و پەرەپێدانی زانست و زانیاری و پاڵپشتی کردنی گەنجینەو بوارەئەرێنیەکانی نەتەوەی کورد،بەشێک لە سیاسەتی بزوتنەوەکەمانە.
5.، ئامانجی ستراتیژیک، دەستەبەرکردنی سەروەری سیاسی و نەتەوەیی واتە مافی دەسەڵاتی سیاسیی بۆ نەتەوەکەمان لەرۆژهەڵاتی کوردستان بەئامانجی بزوتنەوەپێناسەدەکرێ. ئەو مافە لەسەر بنچینەو بناخەی “مافی دیاریکردنی چارەی خۆنووسینی گەلان لە شکلی موومکینی خۆێدا” و لەچوارچێوەی هەلومەرجی سەردەم چەقدەبەست (مەبەست لە شکڵی موومکین و گونجاوی مافی‌دیاریکردنی چارەنووس قۆستنەوەی دەرفەت و هەلومەرجی گونجاوە، کە ڕەخسێنەری دەستەبەربوونی مافی چارەی خۆنووسین لە یەکێک لەو چوار شێوازانەدا دەبێ. ئەو چوار شێوازەبریتین لە لە: 1.خودگەردانی. 2.ئوتۆنۆمی. 3.فێدراڵی. 4. سەربەخۆیی.
ماددەی چوارەم: پێکهاتەی ڕایەڵکەیی بزووتنەوە
رێکخستنی بزووتنەوە لە شیوازی پێکهاتەی ڕایەڵکەی کۆمەلایەتیە(شبکە اجتماعی). بزوتنەوە لە قەوارەی سانتریاڵیزم سوود وەرناگرێ و خاوەن پێکهاتەیەکی کراوە و ئاسۆیی دەبێت. بزوتنەوە هەوڵدەدا لەرێگای سوودوەرگرتن لە کۆد و ژمارەی دیاریکراو، هەموو پێکهاتەکانی بزوتنەوە پێکەوە ببەستێتەوە. پێکهاتەی ڕایەڵکەی کۆمەڵایەتی (نیزام و سیستمی کۆمەڵایەتی خاوەن قەوارەی ڕایەڵکەیی)، لەسەر ئاستی پێکگەیاندنی پێکهاتەو ڕێکخستنەکانی بزوتنەوە لەنیزامی خۆبەڕێوەبەری خاوەن ئۆتۆنۆم کەڵک وەردەگرێ. بزووتنەوە خاوەن قەوارەی لامەرکەزییە، بەۆمانایە کە گشت لایەن و پێکهاتەکانی بزووتنەوە،کە بریتین لە شوورا و کۆمیتەکان لەچوارچێوەی سیاسەتی گشتیی بزوتنەوەدا خاوەن بڕیارن. چالاکوانانی شووراگەلی بزوتنەوەکەمان لەچوارچێوەی سیاسەتی بەڕێوەبەریدا دەتوانن، لەرێکخراوەکانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا ئەندام بن. بزوتنەوە خاوەنی شوورای هاۆئاهەنگی و ڕێکخستن و بەڕێوەبەرییە، کە لەبواری ڕێکخستن و هاۆئاهەنگ کردنی ڕیتمی کار و تێکۆشانی نیهادگەلی پەێوەست بە بزووتنەوەدا چالاکی دەنوێنێ، و لەم ڕاستایەدا ئەرکی چاوەدێری کردنی تێکۆشانی گشتیی چالاکوانانی بزووتنەوە ئەنجامدەدات، ئەم شوورایە وەک خاڵی پێوەندی نێوان پێکهاتەکانی بزوتنەوە ڕۆل دەگێرێت و لە بەرەوپێشبردنی سیاسەتی سەرەکی بزوتنەوەدا کار دەکا.
ماددەی پێنجەم: مێتۆد و شێوازی خەباتی بزووتنەوە لە پێناو دابینکردنی ئامانجی ستڕاتیژیکی بزووتنەوە
خەباتی ئاشتیخوازانه و دوور لەگرژی و ڕادیکاڵ، لە‌مێتۆد و شێوازەکانی خەبات لە پێناوی دابین کردنی ئامانجی ستراتیژی بزوتنەوە بەئەژمار دێ. ئۆرگانیزەکردنی خەباتی کۆمەڵانی خەڵک و نافەرمانی مەدەنی کە هەڵگری پەیامی مافخوازی و مافی دەسەڵاتی سیاسین لەشکڵ و شێوازی خەباتی بزوتنەوەکەمان دەبن. بزوتنەوە لە چوارچێوەی سیاسەتی "بەرگری ڕەوا" دا، مافی خۆ پاراستنی ڕەوا بۆخۆی دەپارێزێ. ئەگەر پەیامی ئاشتیخوازانە و مافخوازنەی بزوتنەوە لە لایەن نیزامی دەسەڵاتدارەوە بەتوندوتیژی وڵام بدرێتەوە، بزوتنەوە بەناچار و دوور لە ئیرادەی و پەیامی ئاشتخوازانەی، هێزی بەرگری ڕێکدەخات. لەوەها حالەتیکدا، بزوتنەوەکەمان لە پێناو پاراستنی جوڵانەوەی مافخوازی و ڕامکردنی نیزام بۆ گەراندنەوەی بۆ ڕەۆتی سیاسەتی تەعاموول نەک تەقابوول، هێزی بەرگری نەتەوەیی (میلیشیای کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان) پێکدێنێ.
لە چوارچێوەی شێوازی خەباتی ئاشتیخوازانەدا، خەبات لە پێناوی بەڕۆژکردنەوەو زیندوو کردنەوەی کۆماری کوردستان لەگشت ئاست و گۆڕەپانەکاندا بەڕێوەدەچێ. ئەم خەباتە بێگومان کۆسپ و تەگەرەی دێتەسەر ڕێ. بەمەبەستی بەرەنگاربوونەوه بەرامبەر بە دوژمن و نەیاره دەرەکی و نێوخۆییەکان پێویستمان بەیەکگرتوویی و هاوخەباتی هەیە. خەباتی ئەمجارە پێویستە لەهەموو ئاست و بوارەکاندا بەڕێوەبچێ. زۆربەی هەرەزۆری کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بەسەرمایەی سەرەکی ئەو خەباتە بەئەژمار دێن. ئەم خەباتە پێویستی بە هێز و وزەی یەکگرتوو، چالاک و ئەکتیو لەئاستی تاک، کۆ و گروپەوە هەیە. ئەم پڕۆژەیە بەتەنیا بەخەباتی دەستەو ژمارەیەکی کەم لە نووخبە و بژاردەکانی کۆمەڵگا سەرناکەوێ. مەرجی گەیشتن بەئامانجه رەواکانمان بەشداربوونی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان لەریزی پێشەوەی خەبات و بەرخۆدان دایە. کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بەخۆرێکخستن لە شوورا و ناوەندگەلی جۆراجۆر دا(شووراکانی: بنەماڵە، پیشە، ئایینی، توێژ، گوند و شار و عەشیرەتە خەباتگێڕەکانی کوردستان) دەتوانن کاریگەر و ئەکتەری جواڵانەوەیەکی بەرین و ڕەوا بن. بەم‌چەشنە لەژێر ناوی جۆراوجۆردا و بەهاوکاری بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، هەموو لایەک وەک ئەرکی نەتەوەیی لەپڕۆسەی خەباتی ڕزگاریخوازنەدا بەشدار دەبن. پرسی نەتەوەی کورد مافی دیاری کردنی چارەنووسە، کەبەگوێرەی سروشتی ژینگەو ژێردەستەبوونی خاک و نەتەوەکەمان هەموومان دەگرێتەوە. بەشداریکردنی تێکڕایی کوردەکان بە گوێرەی توانا و ئەگەرەکانی ژیانیان لەم پڕۆسەیەدا، بەمەرجی سەرەکی چارەسەرکردنی پرسی کورد پێناسەدەکرێ. بزووتنەوە بەمەبەستی جێبەجێ بوونی پرۆژەی دەستەبەربوونی مافی دەسەڵاتی سیاسیی و ڕزگاربوون لەبندەستی، بانگەوازی هەموو لایەک دەکا. پڕاکتیزەکردنی بڕیار و تەنانەت خەونە نەتەوەییەکان گرێدراون بەئەرک و تێکۆشانی تێکڕاییمان. لەمبووارەدا ڕێکخستن و دامەزراندنی شووراکان بەسەرەتای کرداری نەتەوەییمان دەنرخێندرێن. مامۆستایانی ئایینی و قوتابخانەکان لەریزی پێشەوەی ئەو خەباتەدان. ئەوان دەتوانن مزگەوت و قوتابخانەکان بکەنه دوو ناوەندی بەهێز بۆ پەرەپێدان و بڵاوکردنەوەی هزر و باوەڕی نەتەوەیی. پرسی گەڕانەوە بۆ کۆمار و بەڕۆژکردنەوەی کوردایەتی هیچ سنوورێکی نییەو لەگەڵ هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگادا دەگونجێ.
نەوەی کۆن و خاوەن تاقیکاری بەسوودوەرگرتن لە هەلومەرجی سەردەم، ئەزموون و زانیارییەکانی سەردەمی کۆمار و ئامانجەپیرۆزەکانی ئەو قۆناخەلەمێژووی نەتەوەکەمان بۆ نەوەی تازەبگوازنەوە. لەو ڕێگایەوەگیانێکی تازەبەپەیکەری خەبات بۆ دەستبەرکردنی مافی نەتەوەیی و مافی بوونی دەسەڵاتی سیاسییدا دەکرێتەوە. ئاشناکردنی نەوەی تازەلەگەڵ کۆمار و بیرۆکەی ڕزگاریخوازی لەژێر تیشکی مێژووی درەۆشاوی کۆماردا لەئەرکەگرینگ و پیرۆزەکانن.
لاوان هێزی بەتوانا و خاوەن هزری خوڵقاندن و ئاڵوگۆڕن. بوونی لاوان لەرێچکەی جێبەجێکردنی ئەو پرۆژە نیشتمانی و نەتەوەییە بەمەکۆی کۆکردنەوەی هێز و وزەی کۆمەڵگا پێناسەدەکرێ. لاوەکان بەخۆرێکخستن و پێکهێنانی شوورا و کۆمیتەی تایبەت لەچوارچێوەی بزوتنەوەی کۆماریخوازییدا دەبنە دینەمۆی بەرەوپێشچوون و سەرکەوتن. ئەوان بەتێکەڵبوون و ڕێبەرایەتی کردنی خەباتی نافەرمانی مەدەنی و نەرێنی گەلەکەمان دژ بە سیاسەتی داپلۆسین دەسەڵاتی فەرمانڕەوا، گۆڕەپانی خەبات و تێکۆشان گەرم و گوڕتر دەکەن. گرینگ ئەوەیە، لاوانی کورد بەدوور لەدەمارگرژی و لەمیکانیزمی گونجاو لەسەر چەسپاندنی مافی ڕەوای نەتەوەکەمان پێداگری بکەن. داهاتوو و دواڕۆژ لە دەستی لاوەکانی ئەمڕۆ دایە. لەروانگەی کۆماری کوردستان لاوەکان بەهێز و پێشمەرگەی بەڕێوەبەردنی دواڕۆژی کۆمەڵگای کوردیی دەخەمڵێندران. تێڕوانینی گرینگی کۆمار لەسەر هێز و وەزەی لاوان، هاندەری کۆماری کوردستان بوو، بۆ ئەوەی ژمارەیەک لەلاوەکان بەمەبەستی پەروەردەکردن ڕەوانەی دەرەوەی کوردستان بکات.
لە سایەی کۆماری جوانەمەرگدا، نەتەوەی کورد خاوەنی کۆمەڵێک سیما و هێمای ناسراو و چەسپاوە. ئاماژه و هێمای ئەو سەمبول و ڕەمزانە، لەهەوێنی پەیامی بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا ڕەنگی داوەتەوە. یەکێک لەو هێما گرینگ و خاوەن بایەخانە، ئاڵای سێ ڕەنگی کوردستانە. کەڵکوەرگرتن لە ئاڵای کوردستان وەک هیمای نەتەوەیەک، کەبە دوای کۆمار و دەستەبەرکردنی مافی دەسەڵاتی سیاسیی، خاوەنی مێژووی خەباتێکی دوور ودرێژە لەئاست پاراستن و بەشەکاوەراگرتنی، کارێکی شیاوە. بەکارهێنانی ئەو ئاڵایەو دیاربوونی لەژیانی ڕۆژانەدا و لەهەر جێگەیەک کەئیمکانی هەیە، کاناڵێکی کارساز و کاریگەر لەپڕۆسەی نەتەوەسازی بەئەژمار دێ. ئەم دیاردەیە لەپڕۆسەی کولتووری نەتەوەسازی و هەوێنکردنی ناسنامەی نەتەوەیی و زیندووکردنەوەی ئامانج و باوەڕەکانی کۆمار لەنێو نەتەوەکەماند،ا ڕۆڵێکی کاریگەر دەگێڕێ. بێجگە لەوە لەپەرەپێدانی کولتووری وشیارکردنەوەی تاک و کۆمەڵی کۆمەڵگای کوردیی لەرۆژهەڵاتی کوردستاندا دەور و نەخشی بەرچاو دەگێڕێ. لەئەنجامدا نەیار و دۆستەکانمان زیاتر و چڕتر لەگۆڕەپانی ژیانی ڕۆژانەدا دەبینن و دەبیستن، کەپرسی کورد پرسی سەروەری سیاسی وشەکاوە ڕاگرتنی ئالای سێ ڕەنگیەتی. بۆیە لەئاکامدا بەدوور لە ئیرادەی نەیاران و ناحەزان، ئەم پرسە دەبێتەپرسی ڕۆژ و هەوڵدان بۆ شاردنەوەو سەرکوتکردنی سوودێکی نابێ.
داڕشتنەوە و پتەوکردنی کولتوور نەتەوەیی بەکارێکی بنچینەیی دەژمێردرێ. پەرەپێدانی کولتووری خۆناسی و ماف ویستی لەبەرزکردنەوەی هەست و گیانی کوردایەتی کوردەکاندا شوێندانەر دەبێ. ئەگەر پێکەوە قۆلی تێکۆشان لەپێناو پراکتیزەکردنی باوەڕە نەتەوەییەکان هەڵماڵین، بێگومان بەکەمترین خەسار و هەزینە گەورەترین بزوتنەوەی سەروەریسازی بۆ ڕۆژهەلاتی کوردستان دەستەبەر دەکەین. سەرجەم چین و توێژەکانی کۆمەڵگا لەسەرخستنی ئەو ئەرکە پیرۆزەدا کاریگەرن. لەئەگەری ئامادەنەبوونی ئەکتەری نەتەوه له گۆڕەپان و مەیدانی سەرەکی خەبات و بەرخۆدان دا، ماف و ویستەکانمان دەستەبەر نابن. نەتەوەکەمان دەبێ بەکەڵکوەرگرتن لەئەزموونی گەلانی سەربەست و ئازادی دنیا بەو ئاکامەگەیشتبێ، کەخاک و مافی نەتەوەیی لەگەرەوی داوکاری نەتەوەیەکدا مسۆگەر دەبن. با بۆ دەسپتێکی وەرزی نوێ لەتێکۆشان ئایین و زانست ببنە پاڵپشتی ناسنامەی کوردان و بەشێک لەچارەسەری پرسی نەتەوەیەک، کەزۆردار و نەتەوەسەردەستەکان بەشێواز و مێتۆدی جیاواز بەردەوام هەوڵیانداوە هەوێنی بوون و هەرمانی لێ زەوت بکەن. ڕزگاربوونی نەتەوەیەک ئەرکێکی بەردرێژ و گرانە، کەپێویستی بەبەڵێن و بەرپرسیارەتی تێکڕاییە. کوردەکان بەوانەوەرگرتن لەپێشەوای خۆیان فێری بردنە سەری وەفا و بەڵێن کراون. پێشەوایەک کەبەچوون بۆ سەرداری سێدارەبەکردەوه وەفای خۆی بۆ کۆماری کوردستان و هاوڵاتیانی نیشتمانی کۆمار دەربڕی. پێشەوا یەکێک لەو سەمبولانەی نەتەوەی کوردە، کەوێنەی لەنێو کورد و نەتەوەکانی دیکەدا دەگمەنە. نەتەوەکەمان و نەوەی ئەمڕۆ بەوانەوەرگرتن لەخەباتی گەلانی دیکەو بوونی پێشوایەکی خۆبەختکەر دەتوانن لەریزی گەلانی دیکەی جیهاندا سەربەرز ڕاوەستن. بۆ گوڕینی ئەو ژیانەو ئەو مێژوویه یەکگرتوویی لەباوەڕ و وتەو کرداردا مەرجی سەرەکین. مافی چارەنووس لەئاکامی خەباتی تێکڕایی و بەبوونی ناسنامەی نەتەوەیی دەستەبەر دەبێ. گۆڕانی ئامانجدار و گەیشتن بەئامانجەکان پێویستیان بەئەکتەر و هێزی هەڵسووڕێنەرە. هەرەوەزی سیاسیی بەتەنیا ڕێگاچارەی پرسی کورد بەئەژمار دێ و تەنیا دەرمانێکە، کەچارەسەری نەخۆشی بەردرێژی ژێردەستیی و چەوسانەوە دەکا.
وەلانانی دروشمی لەنێوچوون و ڕوخاندن لە بەرنامەی سیاسی بزووتنەوەدا
دەسەلاتدارەیەتی ئێران بە درێژایی مێژووی دامەزرانیەوە بەرامبەر بە داواکانی کوردستان زمانی زبر‌و توندوتیژی بە کار هێناوەو ئەمەش لە کوردستان کاردانەوەی توندی لێکەوتووەتەوە کە تا ئیستا ئەو ململانییە درێژەی هەیە. بە درێژایی سالانی ڕابردووو کوردستان جیگای ململانیی چەکداری حکومەت‌و پێشمەرگەکانی بووە‌و ئەمەش بە زیانێکی گەورە بۆ سەر خەلکی کوردستان شکاوەتەوە.
بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان لە گەڵ ئەوەی داوا لە حکومەتی ناوەندی دەکات بە شیوازی دیالۆگ‌و ئاشتیانە بە دەنگ داخوازیەکانی کوردستانەوە بێت، هاوکات وەک بزووتنەوەیەکی مەدەنی ڕێگای دیالۆگ‌و زمانی هاوپەرخ‌و گفتوگۆ بەرامبەر بە حکومەتی ناوەندی دەگریتە پێش و لە هەر چەشنە کار و چالاکی توندی سەربازی کە ببێتە هوی زیان پیگەیاندن بە خەلکی کوردستان‌و داوا ڕەواکەی دووری دەکات‌و پێی وایە داواکاریەکانی خەلکی کوردستان تەنیا‌و تەنیا لە ڕێگای دیالۆگ‌و ئاشتیەوە دەستەبەر دەکرێت.
لێرەدا کاری بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان دژایەتی هیچ حکومەتێکی ناوەندی نیە بەلکوو بزووتنەوە هەۆلدەدات تێکۆشانی سەروەریسازی چین‌و توێژی گەل لەراستای دۆزینەوەی ڕێگا حەلێکی دێمۆکراتیک و ئاشتیخوازانەی پرسی کورد لە ڕۆژهەلاتی کوردستان ئۆرگانیزە بکات، هەر بۆیەشە لەبەر تیشکی ئەم خوێندنەوەیە،
بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لەرێگای دیالۆگ ئامادەیە، تابەلکوو لەبەستێنێکی کراوەو مرۆڤانەدا داهێنەری خەباتێکی تازەبێ. بۆیە لەم ڕاستایەدا بە مەبەستی نێشاندانی سیمای ئاشتیخوازی و گەیاندنی پەیامی ڕەواو مافخوازانە لەبەردەم نەیار و دۆستەکانماند،ا دروشمی ڕوخانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەبەرنامەی کاری سیاسیی بزوتنەوەدا ناگونجێنین. هەرئاواش لەم کاتەدا داوا لە هەموو هێز و لایەنه سیاسییەکانی بەشدار لەگۆرەپانی خەبات دەکەین، کە دروشمی ڕوخانی کۆماری ئیسلامی لەپرۆگرامی سیاسی‌و ئەجیندای کار و چالاکیەکانیان وەلابنێن. بەباوەڕی ئێمە دروشمی ڕوخان نەک هەر سەرئێشەی بۆ حیزب و لایەنەکان دروستکردوە، بەڵکوو هۆکارێک بوه بۆ سەرکوتکردنی خەڵکی کوردستان لەلایەن ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە. بوونی ئەو دروشمەهەلومەرجێکی خوڵقاندوە، کەبۆ ڕێژیم بەرواڵەت ڕەوا بووە کوردستان بەشێوازێکی دڕندانەبخاتەژێر پەلامار و هەڕەشە. لەکەش‌و هەوا و دۆخی نائەمنی کوردستاندا بەرپرسانی ڕێژیم تەنانەت لەکوشتنی خەڵکی بێدیفاع دەستیان نەپاراستوە. لەروانگەی ئێمە ئەو دروشمه بۆته کۆسپ و تەگەرە لەبەردەم خەباتی مەدەنی و نافەرمانی مەدەنی نەتەوەکەمان لەرۆژهەڵاتی کوردستاندا. بزووتنەوەمان پێوایە دروشمی ڕوخان دەگەڵ فەلسەفە و شێوازی خەباتی سیاسی و مەدەنی ناگونجێ. لەبەر تیشکی ئەم خوێندنەوە و لێکدانەوەیەدا بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان دروشمی ڕوخانی نیزامی ئێران لە بەرنامەی سیاسی هەنووکەیی خۆیدا ناگونجێنێ. و هەربۆیەشە لەپێناوی نەهێشتنی بەهانەی قەڵغانی ئاسایش و سپەری ئەمنییەتی لەکوردستاندا، لابردنی دروشمی ڕوخاندنی کۆماری ئیسلامی ئێران بەکارێکی پۆزیتڤ وئەرێنی دەزانین. بەمجۆرەبەهەموو لایەکمان بەستێنی سەرگرتن و پەرەگرتنی خەباتی تێکڕایی و مەدەنی لەشار و گوندەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەرینتر دەکەین. لەو ڕێگایەوە‌خەڵکی زیاتر تێکەڵ بەخەبات دەبن و تێکۆشان لەژیانی ڕۆژانەی خەڵکدا ڕەنگ دەداتەوه. بزووتنەوە پێوایە کار بۆ سەقامگیرکردنی ئاشتی و ئاسایش، ئەرکی گشت لایەکمانە، خەلک لە کەشوهەوای پر لەئاشتی و ئاسایش دا دەتوانن کار، کەسابەت، خوێندن، گەران‌و خۆشگووزەرانی، سەفەر و هاتووچۆی خۆیان وەک خەلکانی عادی ئەنجام بدەن، و لەپال ئەمانەش‌دا خەلک بەبێ ترس، چلاکی مافخوازانەیان لەپێناۆ دەستەبەرکردنی مافی خۆبەرێوەبەری خۆجەیی، واتە چالاکی لەپێناۆ دەستخستنی سەروەری سیاسی و نەتەوەیی ئۆرگانیزە بکەن.
هەڵوێستی بزوتنەوە بەرامبەر بەسیستمی حیزبیی و ئۆپۆزیسیۆنی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان
بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، خۆی بە دژبەر، جێگرەوه و ئاڵترناتیڤی حیزب و ڕێکخراوەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان نازانێ. هەموو لایەنەکان دۆست و هاوخەباتی ئێمەن و بۆ سەرخستنی پڕۆژەی دەستەبەرکردنی مافی دەسەڵاتی سیاسیی هەموویان بەهاوکار پێناسەدەکەین. لە سەرەتای ڕاگەیاندن و ئاشکراکردنی تێکۆشان و کردەی سیاسییدا، دەستی دۆستی‌و هاوکاری بۆ لای سەرجەم حیزب و ڕێکخراوەکان درێژ دەکەین. لەچوارچێوەی دامەزراندنی پێوەندییەکی پەتەو و هاوتا لەگەڵ ئەکتەرە سیاسیەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستاندا، بزوتنەوەکەمان هەنگاوی یەکەم هەڵدەگرێ. لەئاستی کوردستانی گەورەدا و لەگەڵ پارت و ڕێکخراوی پارچەکانی دیکەدا لەپێوەندی و هاوکاریدا دەبین، بەڵام قورسایی کار و تێکۆشان و پێوەندییەکانمان لەرۆژهەڵاتی کوردستانە.بۆ سەرخستنی بیرۆکەی کۆکردنەوەی ڕێکخراو و پارتەسیاسییەکان ئامادەی هاوکاری بەکردەوەین و لەریزی پێشەوەی ئەو ڕێکخراوانه دەبین، کەبۆ خوڵقاندنی بەستێنی تێکۆشانی هاوبەش هەنگاو هەڵدەگرین.
هەڵویستی بزوتنەوە سەبارەت بە ڕەوتی خەباتی مەدەنی لەنێوخۆی وڵات
بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، لە چوارچێوەی ستڕاتیژی خوڵقاندنی هەلومەرج و دەستەبەربوونی سەروەری سیاسی و باوەڕی قووڵ بە ڕێگاچارەی سیاسی، شێوازی “خەباتی مەدەنی‌و نافەرمانی مەدەنی”، بە گونجاوترین شێوازی خەبات بۆ ئێستای کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەزانێ. کەڵوەرگرتن لە مێتۆدی ئاماژەپێکراو بەشێوەیەکی ئامانجدار و پلان بۆ داڕێژراو دەرفەت و هەلومەرجی گونجاو بۆ دیالۆگی نێوان کورد و دەسەڵاتی ناوەندی دەخوڵقێنێ. بزوتنەوەکەمان دەسکەوتەکانی ڕەوتی هەنووکەیی خەباتی مەدەنی لە ڕۆژهەلاتی کوردستان بەرز دەنرخێنێ، بەڵام ئەم ڕەوتە توانا و وزەی چارەسەرکردنی پرسی کوردی نییە. لەروانگەی بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستانەوە خەباتی ناسراو بەخەباتی مەدەنی لە ڕۆژهەلاتی کورستان پڕش و بڵاوەو بەگوێرەی لێکدانەوەکان ناتوانێ وڵامدەری پرسی ناسنامەی نەتەوەکەمان بێت. لەئەگەری تێکەڵبوونی ئەکتەرە سەرەکییەکانی خەبات بەبزوتنەوەی نێوخۆیی، بەستێنی تێکۆشان دەگوڕێ و باڵی نەتەوەیی سووکانی ڕەوتی تێکۆشان بەدەستەوەدەگرێ. بزوتنەوەلەژێر تیشکی لێکدانەوه و پێداچوونەوه لەسەر چۆنایەتی و چەندایەتی جوولانەوەی نێوخۆیی خەڵکی کوردستان، بۆ گواستنەوەی داواکارییەکانی لەئاستی سینفی بۆ ئاستی نەتەوەیی تێدەکۆشێ. و هەولدەدات سەقفی متالەباتی بزوتنەوەی مەدەنی لە داخوازگەلی سێنفی‌و چەنددەنگی وە پەرش‌و بلاویی هەنووکەیی، بەرەۆ ئاستی داخوازگەلی گشتی و سەروەریخوازی نەتەوەیی دەرباز بکات و لەم ڕاستایەشدا، داوا لە گشت چالاکوان‌و نیهادگەلی گۆرەپانی خەباتی مەدەنی دەکات کە فەعالییەت و چالاکی خۆیان لەژێر سەقفی درووشمی “ هەموو پێکەوە و یەکدەنگ بەرەۆ چەسپاندنی ئەسلی سەروەری سیاسی نەتەوەییمان” ئۆرگانیزە بکەن.
لەژێر چەتری تێکۆشان بۆ دەستەبەربوونی مافی سەروەری سیاسی و جوڵانەوەی گەڕانەوەبۆ بنەمافیکریەکانی کۆماری کوردستاندا، دەرفەت و هەلومەرجی گونجاو بۆ سەرجەم بزوتنەوه رەنگاوڕەنگەکانی دیکه دێتەکایەوە.
هەڵویستی بزوتنەوە بەرامبەر بە جوڵانەوەی سەوزی ئێران و مەلملانەی نێوان دوو باڵی فەرمانڕەوای کۆماری ئسلامی ئێران
ئەگەرچی بزوتنەوەی سەۆز بەرەو کزی چووە، بەڵام بەتەواوەتی لەپەلوپۆ نەکەوتوە. بزوتنەوی سەوز درێژەی ئەو زنجیره بزوتنەوە و ناڕەزایەتیانەیە، کە ڕەگ و ڕیشەی بۆ سەردەمی شۆرشی مەشرووتە دەگەرێتەوە. بزوتنەوەی ناوبراو خاوەنی گووتار و پەیامێکی چەند لایەنەیە، بەڵام دەکرێ وەک بزوتنەوەیەکی لیبراڵ دێمۆکڕاتیک پێناسە بکرێت. زۆربەی داواکاری و ویستەکانی بزوتنەوەی سەوز لە بیرۆکەی لیبراڵیستی دا جێدەکرێنەوە. لەو بارەوه دەکرێ ئاماژەبه مافه سرووشتیەکانی وەک: مافی ژیان، ئازادی، خاوەنایەتی، پاراستنی مافی هاووڵاتیەتی،سەرکەوتنی کەرتی تایبەتی بەسەر گشتیی و هتد بکەین، کە هەوێنی باوەڕی لیبراڵیزم پێکدێنن. نێوەرۆک و هەوێنی داخوازییەکانی بزوتنەوەی سەوز و لایەنگرانی ئەو ڕەوتە بەشێوەیەکی ڕێژەیی لە گەڵ بنەماکانی لیبراڵیزم دەگونجێن. داخوازی و داواکارییەکان لەئاستێکی گشتیدا بریتین له ئازادی، بوونی ئەگەر و مافی وەک یەک بۆ بەشداربوون لەپڕۆسەی سیاسی، دەسەڵاتی خەڵک، دابەشکر‌دنی دەسەڵات و هەوڵدان بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی یاسا. بەباوەڕی ئێمه بزوتنەوەی سەوز لەگەڵ ئەوەشدا کە خاوەنی تایبەتمەندی لیبراڵدێمۆکڕاتیکە، بەڵام ناکرێ بە جوڵانەوەیەکی خۆڕسک پێناسە بکرێ. بزوتنەوەی ئاماژەپێکراو هەڵگری پاشخانێکی مێژووییە، کە لە سەردەمی مەشرووتە تاکوو ئەمڕۆ بەتێکەڵاوبوون لەگەڵ کولتوور و داب و نەریتی ئێرانی و سوننەتی داڕشتنی سیاسەت لەئێراندا جۆشکراوە. ئەو بزوتنەوەیه هەڵقوڵاوی لیبراڵیزمی دۆکترینالە،کە جۆرەکولتوورێکی سیاسی بەرهەم هێناوە. ئەو کولتوورە بەخوڵقاندنی بەستێنی گونجاو، لەسەر پێکهاتەو نێوەرۆکی لیبڕاڵیزمی دێموکراتی ئێرانی (لیبراڵی، نەتەوەیی ئایینی و چەپی مام ناوەندەی) کاریگەری هەبوە.
بزوتنەوەی کۆماریخوازی لەسەر ئەوباوەڕەیە،کە ڕێبەڕانی بەناو بزوتنەوە لەهەوڵدان، کە ڕەوتی جوڵانەوە بەرو گوتاری سەردەمی ساڵانی سەرەتای سەرکەوتنی شۆڕشی گەلانی ئێران بەرنەوە. ئەوان بەهێنانەگۆڕ و زەقکردنەوەی ڕەوتی بەناو" پەیڕەوانی خەتی ئیمام خومەینی "، کەگۆیا لەلایەن پاوانخوازانەوه لەبیرکراوە، ڕووکار و هێڵه سەرەکی و ستراتیژییەکانی خۆیان بۆ هەموو لایەک ئاشکرا کرد. بەباوەڕی بزوتنەوەکەمان جوڵانەوەی سەوزی ئێرانی بە هۆی ئەو تایبەتمەندییانەی کەئاماژەیان پێکرا،رەنگە شایانی پشتیوانی کردن بێت. هۆکاری سەرەکی بۆ ئەو جۆرەپاڵپشتی کردنە، سیما و تایبەتمەندی لێبراڵدێموکڕاتیکە. جێگای سەرنجە، کە بزوتنەوەی کورد وەک بزوتنەوەیەکی میللی‌دێمۆکڕاتیک خاوەن ناسنامەی دیار و پاشخانێکی نەتەوەییه. بزوتنەوەی کورد لەرۆژهەڵاتی کوردستان لەسەر ئەو تایبەتمەندیە دیار و گرینگە، پێویستە لەهەموو سەردەمەکاندا ناسنامەو هەلومەرجی تایبەت بەخۆی بپارێزێ. بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بەمافی خۆی دەزانێ، کە لەژێر دروشمی "هەموو پێکەوەبەرەوەچەسپاندنی بنەمای دەستەبەربوونی دەسەڵات و سەروەری سیاسیی نەتەوەکەمان" وەک جێگرەوەو ئاڵترناتیڤی جوڵانەوەی سەوزی ئێرانی لە ڕۆژهەلاتی کوردستان خۆی پێناسەبکات.
لەتێڕوانینی بزوتنەوەی کۆماریخوازەوە سەرانی جوڵانەوەی سەوزی ئێران، خوازیاری ئاڵوگۆر لە چوارچێوەی یاسای بنەرەتی ئێران دان. بەواتایەکی دیکه ئەوان باسێک لەروخان و ئاڵوگۆڕی بنەڕەتی ناکەن. گۆڕانی ئەوان لەپێناوی مانەوەی نیزام و هێشتنەوەی قەوارەی دەسەڵاتی سیاسیی ئێران لەشکڵ و فۆرمی هەنووکەیی دایە. ئەوان بەپشت بەستن بەیاسای بنەڕەتی وڵات هەوڵی پێکهێنانی ئاڵوگۆڕی ڕواڵەتی دەدەن. دیارە کە لەچوارچێوەی ئەو ئاڵوگۆڕانەدا دەستاودەستی دەسەڵات لەنێوان ڕێبەرانی باڵی سەوز و دەسەڵاتدا دەستەبەر دەبێ، بەڵام ئاڵوگۆڕێکی کاریگەر و کارساز نایەتەکایەوە.
نەتەوەی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەبێ بەپارێزەوەلەگەڵ بارودۆخی ئەو بزوتنەوەیه هەڵسوکەوت بکا. تێکەڵبوون بەم بزوتنەوەیە بەمانای ڕاگەیاندنی شەڕ بەرامبەر بەباڵی کۆنەپارێزی دەسەڵاتدارە، کەکوردەکان لەگەڵ چارەنووسێکی نادیار ڕووبەڕوو دەکا. بزوتنەوەی سەوز لەسەرەتاوە خاوەنی ڕوانگەی دیار و شەففاف بەرامبەر بە مافی گەلان و یەک لەوان نەتەوەی کورد نەبووە. بێجگه لەوە لەبەر نادیاربوونی چارەنووسی بزوتنەوەی سەوز، تێکەڵبوونی کوردەکان بەو بزوتنەوەیە هەڵگری دواڕۆژێکی ڕوون نییە. بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، پەیامی سەرانی بزوتنەوەی سەوز سەبارەت بەکورد و پرسی نەتەوەیی بەبێ نێوەرۆک دەزانێ. هەرچەندە جوڵانەوەی سەوز هەڵگری هیچ پەیامێکی پۆزیتیڤ بۆ نەتەوەکەمان نییە،بەڵام ئێمه سیاسەتی دژایەتی کردن بەرامبەر بەوان ناگرینەبەر. لەداهاتوودا لەسەر بنەمای هەڵوێست و ڕوانگەکان سیاسەتی خۆمان لەگەڵ بزوتنەوەی سەوز دیاری دەکەین. ئێمه پەیام و گەڵاڵەی داخوازی دەستەبەربوونی دەسەڵات و سەروەری سیاسیی نەتەوەکەمان بۆ نەیارەکانیش ڕەوانەدەکەین (سەۆزەکان و باڵی ئوسوولگەرا). هەڵوێستی پشتگیری بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان بەرامبەر بەیەکێک لەو دوو باڵە پێوەندی بەهەڵوێست و سیاسەتی بەفەرمی ناسینی ڕەوایی گەڵاڵەی دەستەبەربوونی سەروەری و دەسەڵاتی سیاسی نەتەوەکەمانەوە هەیە. بەواتایەکی دیکە، بزوتنەوەکەمان پشتیوانی لەو باڵە دەکا، کەبەشێوەی فەرمی ئامادەیە، ڕەوایی و بەرحەقی مافی نەتەوەی کورد قبوڵ بکات.
شووڕای هاوئاهەنگی بزوتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەڵاتی کوردستان
سایتی بزووتنەوە:
www.komarixwaz.com
ئێمێل بۆ پەێوەندی و ڕەوانەکردنی ڕەخنە، تێبینی، پێشنیار، وە یان پێوەست بوونتان بە بزووتنەوەی کۆماریخوازی ڕۆژهەلاتی کوردستان:
b.komarixwazi.r@hotmail.com
info@komarixwaz.com