محەمەد شوکری
وەرگێڕانی لە فڕەنسییەوە: نەجاتی عەبدوڵڵا
لەم ڕۆمانەدا ڕەخنەم لەباوکم گرتوە، چونکە باوکم نمونەیەکە بۆ هەمو باوکە خراپەکانی کۆمەڵگەی عەرەبی. محەمەد شوکری وادەڵێت.
رۆمانی نانی ڕوت لەنوسینی نوسەری مەغریبی-ئەمازیخی محەمەد شوکرییە، ڕۆمانەکە (282) لاپەڕەیه و نەجاتی عەبدوڵا لەفەڕەنسیەوە کردویەتی بەکوردی. شوکری لەچاوپێکەوتنێکدا کە ساڵی (2002) لەڕۆژنامەی”بابیس” بڵاوکراوەتەوە، دەڵێت: بۆ نوسینی ئەم ڕۆمانە سودم لەئەزمونی نوسەرە خۆرئاواییەکان وەرگرتوە، لەوانەش دانپێدانانەکانی قەشە ئاگۆستین و جان جاک ڕۆسۆو سارتەر.
سیفەتی دڕندەیی و جەلاد ئاسای باوکی ئەم نوسەرە بەرامبەر بەمنداڵەکانی وایکرد کە محەمەد شوکری کوڕی ئاوارەی کوچه و کۆڵان و باڕو تیاترۆخانەکان بێت، دواتر بۆ گوزارشتکردن له و دۆخە ناخۆشەی ژیانی ئەم شاکارە ئەدەبیەی بەرهەمهێنا.
شوکری لەساڵی (1972) توانی سەرگەردانییەکانی ژیانی لەشێوەی ڕۆمانێکی بیۆگرافیدا بنوسێت، کۆی ڕۆمانەکە گێڕانەوەی یادەوەرییەکانی سەردەمی منداڵییەتی لەپەنجاکانی سەدەی ڕابردودا، ئەوکاتەی کۆڵۆنیاڵی (فەڕەنسییەکان و ئیسپانییەکان) لەمەغریبدا بون. نوسەر لەم ڕۆمانەدا زۆ بوێرانه و ڕاستگۆیانە گوزارشتی لەدۆخی زۆر خراپی ژیانی خۆی له و قۆناغەی تەمەنیدا کردوە.
لەبەرئەوەی پانتایی دەسەڵاتی باوکسالاری هێندە بەچڕی باڵی بەسەر ماڵی محەمەد شوکریدا کێشا بو، ئەمە بوە هۆی ئەوەی کە تەنگ بەمحەمەد شوکری هەڵچنێت و بەهۆیەوە ماڵ بەجێ بهێڵێت. لەبەرئەوە شوکری کۆی ڕۆمانەکەی تەرخانکرد بۆ گوزارشتکردن لەدڕندەیی باوکی و لێدان لەدەسەڵاتی باوکسالاری لەکۆمەڵگەی عەرەبیدا. هەروەک شوکری خۆی لەچاوپێکەوتنێکی ماڵپەری “جهة الشعر” کە لەساڵی (2005)دا بڵاوکراوەتەوە، دەڵێت “من لەم ڕۆمانەدا ڕەخنەم لەباوکم گرتوە، باوکم نمونەیەکە بۆ هەمو باوکە خراپەکانی کۆمەڵگەی عەرەبی”. هەر ئەوەش وایکرد کە ئه و ڕۆمانە لەمەغریبدا قەدەغە بکرێت. دوای ئەوەی ڕۆمانەکە کرا بەئینگلیزی، هەتا ساڵی (1980) چاپی فەڕەنسی ڕۆمانەکە بڵاونەکرایەوە، دەزگا عەرەبییەکان گرنگیان بەرۆمانەکە نەداو هیچ دەزگایەکی عەرەبی ئامادەنەبو ڕۆمانەکە چاپ بکات.
دوای دو ساڵ لەچاپە فەڕەنسیەکەی، لەساڵی (1982) لەلایەن ڕۆماننوسی مەغریبی “تاهر بن جەلون” ڕۆمانەکە کرا بەعەرەبی، بەڵام هەر زو لەناوخۆی مەغریبدا دژایەتیەکی زۆر کراو وەزیری ناوخۆی مەغریب بڵاوکردنەوەی ڕۆمانەکەی قەدەغەکرد. هەربۆیە تا ساڵی (2000) ڕۆمانی “نانی ڕوت” لەمەغریب قەدەغەبو.
دژایەتیکردنی محەمەد شوکری و بەرهەمەکانی هەر لەناوخۆی مەغریب نەبو، بەڵکو لەساڵی (1990) زانایانی ئاینی میسری فەتوای دژ بەنوسین و بڵاوکراوەکانی ناوبراو دەرکرد.
لەگەڵ ئه و ڕقە گەورەیەی کە محەمەد شوکری بەرامبەر دەسەڵاتی باوکی هەیبو، بەجۆرێک لەڕۆمانەکەیدا بەدڕندەترین باوک وێنای کرد، کەچی هێشتا بەهانە بۆ خراپی باوکی دەهێنێتەوه و لەبەشێکی چاوپێکەوتنەکەی لەگەڵ ماڵپەری “جهە الشعر” دەڵێت: باوکی من پیاوێکی چارەڕەش بو کە سەختی ژیان هاڕی بوی. هەروەها لەبەشێکی چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ ڕۆژنامەی “بابیس” دەڵێت: باوکم لەئەنجامی ڕەوشە توندەکەی ئه و ڕۆژانە، لاسایی و ڕەنگدانەوەی ڕەوش و ڕۆژەکەی کردۆتەوە کە ڕەفتاری توندی دەرهەق بەئێمە کردوە. داگیرکەرانی مەغریب کۆمەڵگەکەیان بەره و ئه و ئاستە بردوە”.
جێگەی ئاماژەیە بەهۆی ئه و بارودۆخەوە کە ڕۆمانی “نانی ڕوت” لەمەغریبدا خوڵقاندی، ئەم ڕۆمانە ناوبانگێکی زۆری بۆ شوکری خوڵقاند. هەروەک خۆی لەبەشێکی چاوپێکەوتنەکەیدا لەگەڵ ماڵپەری “جهة الشعر” دەڵێت: من دەمەوێت ئەم کتێبە بکوژم و بەیەکجاری لەدەستی ڕزگارم بێت، بەڵام چی بکەم نایەوێت بمرێت. من بەرهەمگەلێکی دیکەم نوسیوە کە لەڕوی ئەدەبییەوە له و گرنگترن، کەچی هەرچی هەیه و نییە هەر باسی نانی ڕوت دەکەن”.
محەمەد شکوری، لەدوای ئه و ناوبانگە زۆرەی کە ڕۆمانی نانی ڕوت بۆی پەیداکرد. زۆر جەخت لەوە دەکاتەوە کە خۆی بەدەستی خۆی ناوبانگی ئه و ڕۆمانە بکوژێت. ئه و لەچاوپێکەوتنێکی لەگەڵ ڕۆژنامەی “بابیس” دەڵێت: من دەمەوێت ئه و ناوبانگەی کە ڕۆمانی نانی ڕوت بۆی دروستکردم بکوژم، … منیش وەک ئه و نوسەرانەم لێدێت، ئەوانەی ناوداری و ناسینی یەک کتێب ئەوانی کوشت. من نامەوێت بەیەک کتێبەوە بمرم، وەک سێرڤانتس لەگەڵ ڕۆمانی دۆنکیشۆت و گۆستاڤ فلۆبێر لەگەڵ ڕۆمانی”مادام بۆڤاری”.
محەمەد شوکری
نوسەرێکی ئەمازیخی – مەغریبیە
لەساڵی (1935) لەگوندێکی بچوکی ناوچەی “ریف” لەباکوری مەغریب لەدایکبوە.
لەتەمەنی بیست ساڵیدا فێری خوێندن و نوسین بوە. لەتەمەنی (31) ساڵیدا یەکەم بەرهەمی خۆی بڵاوکردەوە کە ئەوکات جگەرەی دەفرۆشت.
لە(15-11-2003) بەهۆی نەخۆشی شێرپەنجەوە پاش مانەوەی دو هەفتەی لەنەخۆشخانەی سەربازی شاری “ریبات” لەتەمەنی (68) ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.
سەرچاوە:
1. ڕۆمانی نانی ڕوت.
2. گفتوگۆ لەگەڵ محەمەد شوکری، سازدانی: یاسین عەدنان. وەرگێڕانی شوان ئەحمەد، گۆڤاری سەردەم، ژمارە (62).
3. نوسەری نانە پێخواسەکە بەبەرمیل شەراب دەخواتەوە. دیمانەیەک لەگەڵ محەمەد شوکری. ئامادەکردن و وەرگێڕانی شێرزاد هەینی، گۆڤاری ڕامان،
ژمارە (125).