ئا: ڕەمەزان کەریم
لەم ڕۆژانەدا لە ئاستانێ، پایتەختی کازاخیستان، کۆنفرانسی برایەتی و پێکەوەژیانی گەلانی ئاسیا و کازاخیستان بەڕێوەچوو، ئەمەش بە بۆنەی تەمەنی 15 ساڵەی ئاستانێ کە بووەتە پایتەختی ئەو وڵاتە. لە کۆنفرانسەکەدا جێگری سەرۆکی جڤاتی کوردەکانی کازاخیستان (ئ. ل. توخژانۆڤ) بەناوی سەرۆکی جڤاتەکەوە (نەزەربایێڤ) پیرۆزبایی ساڵیادی ڕۆژنامەگەریی کازاخیستانی لە چەندین ڕۆژنامە و گۆڤار کرد و، مەدالیای ئاڵتووی پێشکەش بە شاعیر و ڕۆژنامەنووسی کورد (حەسەنی حاجی سلێمان) کرد. ئەو کەسایەتییە کوردە، بە سیفەتی ئەوەی کە خزمەتی ئاشتی و برایەتی و بەیەکەوە ژیانی گەلانی کازاخیستانی کردووە، ئەو مەدالیایەی پێشکەش کراوە.
یەکێتی کوردانی نیشتەجێی کازاخیستان (بەربانگ)، ڕایگەیاند کە بە دڵ و گیان پیرۆزبایی لە نووسەر و ئەندامی (PEN)ی کوردی نێودەوڵەتی حەسەنی حاجی سڵێمان دەکات، کە لەلایەن هەموو گەلانی کازاخیستانەوە بووەتە خاوەنی ئەو مەدالیایە، هەروەها هیوای تەندرووستییەکی باش و سەرکەوتنی زیاتری بۆ دەخوازن.
حەسەنی حاجی سڵێمان لە مێژووی ئەدەبیاتی کوردەکانی یەکێکی کۆمارە سەربەخۆکاندا، ناوێکی نامۆ نییە و بە خەباتکارێکی ناسراوی بواری هۆنراوە، ئەدەب، ڕۆژنامەنووسی، هونەر و کولتور دەزانرێت. لەمێژە لەلایەن خوێندکارە کوردەکان و ڕووسەکانەوە دەناسرێت.
حەسەنی حاجی سڵێمان لە ڕێکەوتی 26-11-1951 لە گوندی تایتانی نزیک ئارارات -ئەرمەنستان -لەدایک بووە. تەمەنی منداڵی ئەو شاعیرە کوردە لەناو گوڵ و سۆسن و مێرگی کوێستانەکانی ئەرمەنستان، لە ئەگریجە و قزڵ زیارەتدا دەرباز بووە. باوکی ئەو (ئەیلازی محێ) لەناو خەڵکی ناوچەکەی خۆیاندا کەسایەتییەکی ناسراو و دەنگبێژێکی بەناوبانگ بووە. زیاتر چیرۆک، بەسەرهات، کەلام و مەتەڵی باوباپیرانی خۆی بە شێوازی حەیران و لاوک دەوتەوە.
کاتێک حەسەن تەمەنی چوار ساڵ بوو، باوکی کۆچی دوایی کردووە و هەموو ئەرکی بنەماڵەکەیان دەکەوێتە سەر شانی دایکی (فاتمە محەمەد). فاتمە خان زۆر بەسەختی پێنج منداڵ پێدەگەیەنێت و دەیانخاتە بەر خوێندن. دایکی حەسەن ژنێکی زۆر زانا و تێگەیشتوو بوو. لەناو خەڵکیشدا وەک چیرۆکزانێکی لێهاتوو دەناسرا.
فاتمە خان، هەر لە سەردەمی منداڵی حەسەنی کوڕیەوە، بەردەوام چیرۆک و حەیران و مەتەڵی کوردی بۆ دەوتەوە. یەکەم جار ئەو توانی حەز و خولیای وێژە و ئەدەبی زارەکی لە دڵی کوڕەکەیدا بچێنێت. حەسەنی حاجی سلێمان، ساڵی 1971 قۆناغی خوێندنی ناوەندی لە گوندی شیرازلوو تەواو دەکات. دوای تەواوکردنی قۆناغی ناوەندی و هەر لە هەمان ساڵدا، لە یەریڤان دەچێتە زانکۆی پێداگۆژی و لە بەشی زمان و ئەدەبی ئازەریدا دەست دەکات بە خوێندن. ساڵی 1975 کە توانی خوێندنی باڵاش لەو زانکۆیە تەواو بکات، تاکوو ساڵی 1988 هەر لە گوندی شیرازلوو وەک مامۆستا وانەی زمانی کوردی و ئازەری دەڵێتەوە.
حەسەنی حاجی سلێمان، هەر لە ساڵانی خوێندنی زانکۆدا دەست دەکات بە نووسینی چیرۆک و هۆنراوە و بەسەرهات و وتاری کوردی. بەرهەمە ئەدەبییەکانی لەو ڕۆژنامە و گۆڤارانەدا بڵاو دەبوونەوە: ئەرمەنستان (ڕێیا تازە، ئەرمەنیا سۆڤێت، سۆڤێتی ئەرمەنستانی)، گۆڤاری وەک (بارێکامۆیتون)، ڕۆژنامە و گۆڤاری کوردەکانی ڕووسیا (ئاخینا وڵات، کوردستانا ئازا، دەنگێ کوردا، دۆستانی، دەنگێ ژنان، دەنگ و بەحسێ کراسنۆدارێ)، هەروەها ڕۆژنامە و گۆڤارە کوردییەکانی تورکیا (وڵات، ئەسمەر)، ڕۆژنامە و گۆڤارەکانی کازاخیستان (کوردستان، ژیانا کورد، کاراڤان، کۆڤچێک، گۆریزۆنت، ئاسیا داویسی، کورد، نووبار، پرۆستۆر، دۆستیک -دروژبا. ساڵی 1988، ئەو کاتەی لەسەر ناوچەی شاخاوی قەرەباغ، لەنێوان ئەرمەنییەکان و ئازەرییەکاندا شەڕ هاتە ئاراوە، کوردەکان بە ناچار لە ئەرمەنستان کۆچ دەکەن.
حەسەنی حاجی سلێمان، ساڵی 1989 لەگەڵ نزیکەی 30 هەزار بنەماڵەی کوردی موسڵمان، دەربازی کۆماری سۆڤێتی پێشوو دەبن. بەشێکیان، لە ناویشیاندا بنەماڵەی حاجی سلێمان، لەگەڵ خزمەکانیان چوون بۆ کۆماری کازاخیستان و لە ئاڵمات نیشتەجێ بوون. ساڵی 1990 حەسەنی حاجی سڵێمان لە ئاڵمات دەبێتە مامۆستای زمان و وێژەی کوردی. تاکوو ئێستاش لەسەر ئەو کارەی بەردەوامە.
شاعیری هێژا، ساڵی 1991 دەبێتە ڕۆژنامەنووس لە ڕۆژنامەی کوردستان و گۆڤاری نووبار. لە ساڵی 1998ەوە تاکوو ئێستا هەڵەچن و زمانەوانی ڕۆژنامەی کوردستان (ئێستا ڕۆژنامەی ژیانا کورد)ە.
ساڵی 1994 دەبێتە ئەندامی یەکێتیی ڕۆژنامەنووسانی کازاخیستان. ساڵی 2001 دەبێتە ئەندامی یەکێتیی نووسەرانی کازاخیستان. ساڵی 2005 دەبێتە ئەندامی (PEN)ی کوردی نێودەوڵەتی.
ساڵی 1993، لە گوندی ئاشی بولاکی سەربە هەرێمی ئاڵمات، لەگەڵ دەنگبێژ و شاعیر (مەجید سلێمان) گرووپی شانۆ و سەما دادەمەزرێنن. لەبەر نەبوونی ئەکتەر لەو سەردەمەدا، خۆی لە شانۆکاندا ڕۆڵی سەرەکی دەگێڕێت.
حەسەنی حاجی سلێمان، جگە لەو بوارانە، وەرگێڕێکی ئەدەبی باشیشە. لە زمانەکانی ئازەری، ئەرمەنی و کازاخییەوە، چیرۆک و هۆنراوە و پەخشانی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی. لە چوارچێوەی ئەدەبی کلاسیکی کازاخیدا، هۆنراوەەکانی ئابای کونانبایێڤ، جامبول جابایێڤ، سەکێن سەیفوللین، ئیلیاس جانسوگورۆڤ، موقاخالی ماکاتایێڤو چەند شاعیرێکی تری وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی.
شایەنی باسە، ئەو شاعیرە کوردە دوای هەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤێت، بەتایبەت دەیەی 1990، زیاتر لە دوو ساڵ، بە بێ هاوکاری هیچ لایەنێک و خۆبەخشانە کاری دەکرد بۆ دەرکردنی ڕۆژنامە و گۆڤارە کوردییەکان. تەنانەت زۆر جار پارەی هاتوچۆشی پێ نەبووە، کەچی بۆ ئەوەی گۆڤاری نووبار نەوەستێت، پارچە زەوییەکی خۆی لە ئاڵمات دەفرۆشێت و خەرجی کاروباری گۆڤارەکەی دەکات.
حەسەنی جاجی سڵێمان تاکوو ئێستا چەندین جار هاتووەتە هەرێمی کوردستان و بەشداری کۆنگرە و کۆنفرانسە جۆراوجۆرەکانی کردووە، بەرهەمەکانی لە بواری ڕووناکبیریی کوردییەوە زۆر بەنرخ و هێژا دەزانرێت. ئەو کەسایەتییە کوردە وێڕای هەموو گوشارێکی دەوڵەتی کازاخیستان، لە دەیەی 1990، هەرگیز لە هێڵی نەتەوەیی و کوردایەتی لاینەداوە. بەهۆی ئەو خۆڕاگری و دڵسۆزییەی، سەرۆک کۆماری کازاخیستان بە شایستەی زانی کە مەدالیای ئاڵتوونی پێشکەش بکات. لەناو ڕووناکبیرەکانی ئاسیای ناوەڕاست بەگشتی، جێگەی ڕێز و پێزانینە. ئەوەی زۆر سەرنجڕاکێشە، یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی ئەو شاعیر و ئەدیبە کوردە ئەوەیە کە، تاکوو ئێستا نەکەوتۆتە ژێر کاریگەریی هیچ حزب و ئایدیۆلۆژیایەک، تەنانەت لە کوردستانیش. ئەو هەمیشە قەڵەمەکەی لە پێناوی هەموو گەلان و بەتایبەت گەلی کوردستان بە گشتی بەکار هێناوە.
جێگەی ئاماژە، لەسەر بەرهەمەکانی ئەو شاعیرە کوردە، تاکوو ئێستا چەندین تێز (بەحس)ی دکتۆرا لە زانکۆکانی کازاخیستان وەرگێڕاوە. لە کازاخیستان زیاتر لە 50 نەتەوە و کەمینەی نەتەوەیی دەژین کە لە ڕێگەی حەسەنی حاجی سلێمانەوە ئەو نەتەوانە کوردیان ناسیوە. چیرۆکێکی بەناوبانگی ئەو شاعیرە بەناوی کەڕ و کلوک لە پەرتووکی ڕەسمی پەروەردەی منداڵانی کازاخیستاندا وەکوو وانە کەڵکی لێ وەردەگیرێت.
شاعیر و ئەدیب، حەسەنی حاجی سلێمان، لە پێناوی ناساندنی کولتوری کوردی بە کۆمەڵگەی کازاخیستان، بە دەیان پێشانگای پەرتووک، گۆڤار و ڕۆژنامەی کوردی کردووەتەوە، هەروەها پێشانگای چێشت و خواردنی نەتەوەیی و بەرهەمی دەست و فلکلۆریشی کردووەتەوە. حەسەنی حاجی سڵێمان تاکوو ئێستا سێ پەرتووکی هۆنراوەی بە ناوەکانی حەسرەتا وڵات، دلێ من، ئاخینا دێ و پەرتووکێکی چیرۆکی بە ناوی ڕییا ئەمر بڵاو کردووەتەوە.
هەروەها چەند کورتە ڕۆمانێکیشی بڵاو کردووەتەوە بە ناوەکانی دەردێ گوندەکی، د گەلیێ زیلادا، درامای شێخ سەعید و شێخ مەحمودی بەرزنجی، داستانی دایکی من، ئەمرێ د ناڤا تێکۆشینێ دە و وڵات گازی من دکە.
ستایلی بەرهەم و کارەکانی حەسەنی حاجی سڵێمان زۆر ستایلێکی بەرفراوان و ڕەنگاوڕەنگە. بابەتی بەرهەمەکانی زۆر جیاوازن: هۆنراوەی حەزین، وڵاتپارێزی، خۆشەویستی و ئەوین، نەریتی عەشایەری، نەخش و نیگارەکانی سرووشت، برایەتی گەلان. بیروڕامانی ئەو شاعیرە کوردە زۆر قووڵن و لەگەڵ ئەمەشدا مرۆڤ دەتوانێت بە باشی لێی تێبگات. بە گشتی بەرهەمەکانی لە ڕووی بابەت و ستایلەوە زۆر سەرنجڕاکێش و جیاوازن. زۆرن ئەوانەی کە شایەتی ئەوەی بۆ دەدەن بەرهەمەکانی ئەو شاعیرە هێژایە هەمەڕەنگ و دەوڵەمەندە.
حەسەن، گەل و وڵاتی خۆی زۆر خۆش دەوێت. ئەو شاعیرە بەهۆی بندەستی، کۆیلایەتی، گەل و نیشتمان، ناهەقی و زۆرداری خەفەت دەخوات و هاوار و ناڵەی دەگاتە ئاسمان، داوای یارمەتیی لە هەموو جیهان دەکات. شاعیر لە هۆنراوەی من ئەو دەردە بەکێ بڵێم؟دا بەمجۆرە باسی ئێش و ئازارەکانی خۆی دەکات:
خرا کرن گوند و باژار
وان ئەم هێشتن هێسیر-هەژار
مێتن خوینا مەیا نەژار
ئەز ڤی دەردی کێ ڕە بێژم؟!
جگە لەم هۆنراوەە، هۆنراوەە بەناوبانگەکانی دیکەی حەسەنی حاجی سڵێمان بریتین لە: چیاکانی ئێمە، پاکیزەر، بۆ برا کازاخەکانم کە هەمووی سەبارەت بە حەسرەتی خاک و نیشتمان و بانگەوازە بۆ برایەتی گەلان.[1]