بەشی یەکەم (1)
تایەفەلاوەکییەکانی نزیکەی پێنسەد لقیان لێ دەبێتەوە کە لە کوردستان و ناچەکانی دراوسێ بڵاوبوونەتەوە. دەستەیەک لەمێژوونووسان کەم تازۆر ئاماژەیان
بەتایەفەکانی کورد داوە بەڵام تا ئێستا هیچکام بەتەواوی ئاماژەیان بەهەموو هۆزەکانی کورد نەداوە. بۆنمونە مەسعودی لەکتێبی (مروج الذهب) ئاماژەی بەزیاترلەچەند هۆز نەداوە. لەکتێبی (التنبیە)یش تەنیا عەشیرەتی بازیجانی پێ زیاد کردووە. واباشترە ئێمەش بۆئەوەی لەم بابتەکەمتەر خەمیمان نیشان نەدابێت، ناوی عەشیرە سەرەکییەکانی کورد کە لە بوونی ئەوان دڵنیایین، ئاماژە پێدەدەین، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەی دانیشتووان یا بنەماڵە و شوێنی ئەوان و کورتەیەک لە بارودۆخیان دەخەینەروو.
ئەلف؛
1.تایەفەی. ئاتمانیکا:نزیکەی پێنج هەزار بنەماڵەی کۆچەرین.لەدەربەندی بەتلیس و بۆتان و موش و ئانکارا بڵاوبوونەتەوە.
2.تایەفەی. ئاخەسوری:نزیکەی پەنجابنەماڵەن.بەشێک لەتایەفەی مەندەمین لەگەرمەسێرەکانی کوردستان نیشتەجێن.
3.تایەفەی. ئاخ چەشمی (ئاق چەشمی): نزیکەی سێسەد بنەماڵە لە ڕۆژئاوای سیواس نیشتەجێن.
4.تایەفەی. ئازەرکانی:کوڕی حەوقل لە (دیوان الصداقە، ل 187_185 ئاماژەی پێداوە. مەقدەسیش وتەکەی پشتڕاست کردۆتەوە.ئیستەخری،فارس بەنیشتەجێی ئەوان دەزانێت.
5.تایەفەی. ئادمانلی: نزیکەی سەدوهەشتا بنەماڵەن و لەنزیک بایەزید نیشتەجێن.
6.تایەفەی. ئارتوسی :چەندین تیرەن:عزئەلدینی، مەرزەکی، مامەڕەش، مامەند،ئالان، بەروز، جەریکی، شەیدان، مامخوڕ، خاویستان، شەرفان، مامەدان، گاودان، زەفکی، زیدەک، هافیجان، هەموویان لەسەریەک نزیکەی چوارهەزار بنەماڵەن. لەناچەکانی موسڵ (دەروبەری زاخۆ و دهۆک و قوش)و تورکیا(بەیت ئەلشەباب و خوشاب و شەتاخ) نیشتەجێن.
7.تایەفەی. ئازادبەختی: لە خوڕەم ئاباد و دولفان و خاوە و تورهان بڵاوبوونەتەوە.
8.تایەفەی. ئازاددۆختی: کوڕی حەوقل لەدیوان الصدق ئاماژەی پێداون و ئیستەخریش شوێنی نیشتەجێ بوونی ئەوانی بەفارس دەزانێت.
9.تایەفەی. ئاشمیشارت. نزیکەی هەزار بنەماڵەن.لەدەوروبەری خەرپوت دەژین و هەموویان شیعە مەزهەبن.
10.تایەفەی. ئاکۆ:نزیکەی هەزار بنەماڵەن، لەباکوری ڕانیە، پارێزگای سلێمانی.
11.تایەفەی. ئالاک: لەفارس نامە ئاماژەی پێدراوە کە لەکوردەکانی فارسن.
12.تایەفەی. ئالیکانلی: سەدو پەنچا بنەماڵەن و بڵاوبوونەتەوە.
13.تایەفەی. ئامرزان: چەند بنەماڵەیەک لەدەوروبەری سیورکەن.
14.تایەفەی. ئایرۆ: سەد بنەماڵەن کۆچەرین و لەباکوری بالیانی پارێزگای موسڵن.
15.تایەفەی. ئەبو تاهیر: چەند بنەماڵەیەکن لەدەوروبەری سیورک.
16.تایەفەی. ئەجاخی: چەند بنەماڵەیەکن لەوەزنە و کۆی(ئەجاخ کاخدەری)لەناچەکانی موکری و سابڵاخ(مهاباد) نیشتەجێن.
17.تایەفەی. ئەحمد زەینەڵ:لەناوچەکانی سنەن.
18.تایەفەی. ئەحمد وەند:لەهەمەوەند دەژین.
19.تایەفەی. ئیختیار ئەلدینی: بنەماڵەکانی ئەمیر ئیختیار ئەلدین لەفەرمانڕەواکانی بانەن.
20.تایەفەی. ئەردەڵان: لەشاری سنە و گوندەکانی دەوروبەری و تاران بڵاو بوونەتەوە.فەرمانڕەواکانی سنە لەم هۆزەن. سەرەتالەشارەزوور فەرمانڕەوایەتییان کردووە. دواتر دەستیان بەسەر سنەداگرتووە. هەندێ کات ملکەجی فەرمانەکانی دەولەتی ئێران بوون و هەندێ کات ملکەجی فەرمانەکانی دەولەتی عوسمانی (تورکیا)بوونە. هەندێ کاتیش سەربەخۆبوونە.
21.تایەفەی. ئەرک یا یوروک:(ئەروکی چیلی)چوارسەد بنەماڵەن لە نێوان ئاماسیە و تەوقات نیشتەجێن.
22.تایەفەی. ئەزەلی:چەند بنەماڵەیەکن لەدەوروبەری موش نیشتەجێن.
23.تایەفەی. ئیسحاقی: کوری حەوقل لەدیوان ئەلصدق، ئاماژەی پێداون. نیشینگەی فارسن.
24.تایەفەی. ئیسماعیل عزیز: نزیکەی شەشسەد بنەماڵەن.گەرۆکن زسستان لەخاکی ئێران بەسەردەبەن و هاوین لەنێوان دوکان و چیای توقمان و سورداش نیشتەجێن ئەم تایەفە جیاوازە لە ئیسماعیل عزیزی سەربەجافەکان.
25.تایەفەی. ئەشتمهار:کوری حەوقل ئاماژەی پێداون مەقدەسی پشتڕاستی کردۆتەوە.ئیستەخری شوێنی نیشتەجێ بوونی ئەوان بەفارس دەزانێت.
26.تایەفەی. ئەشنویە:لەدەوروبەری شنۆ و لاهیجان دەژین.
27.تایەفەی. ئەلخاص:بەئەلخاس یا ئەلقاسیش ناویان دەبەن نزیکەی پێنسەد بنەماڵەن لەباشوری ڕۆژهەڵاتی حەلەب چیاییەک بەوناوە بوونی هەیە ئەم عشیرەتە لەنێوان بەهسەنی و فورات نیشتەجێن.
28.تایەفەی. ئەلیا:عەشیرەتێکی کۆچەرین. نیشنگەی ئەوان خەرپوتە.
29.تایەفەی. ئیمامی: نزیکەی حەفتابنەماڵەن لەناوصەکانی جوانڕۆ لەرێزی جافەکانن.
30.تایەفەی. ئەمبارلو:یان ئەنبارلو یان هەمارلو: لەعێراقی عەجەم بڵاو بوونەتەوە لقێک لەلوڕەکانیش بەم ناوە بەناوبانگە.
31.تایەفەی. ئەورامی یا هەورامی: هۆزێکن کەخۆیان بەمناڵەکانی بەهمەن دەزانن لەناوچەکانی هەورمانی سنە نیشتەجێن زیاتر لە دوو هەزار بنەماڵەن.
32.تایەفەی. ئیلەرووتی:لەعەشیرەی ئیناخین زستان لای ڕووباری سیروان و هاوین لەنێوان جوانڕۆ و هەورامان نیشتەجێن.
33.تایەفەی. ئیناخی :نزیکەی پەنچا بنەماڵەن لەناوچەکانی جوانرۆ هاوینان دەڕۆنە چیای شاهۆ لەزنجیرە چیای زاگرۆس ئەوان لقێک لە لقەکانی جافن و ناوی گەورە باوەگەورێی ئەوان ئیناق بووە.
34.تایەفەی. ئەیوبییان:ئەوان خۆیان بەمناڵەکانی ئەیوب و سولتانەکانی میسر و شامیش دەزانن سەلاح الدینی ئەیوبی لەوانە لەناوچەکانی کەرکووک و شوێنەکانی دیکە بڵاو بۆ نەتەوە.
35.تایەفەی. ئەیوتوند:بەئیتی وەندیش ناسراون. هەزار بنەماڵەن لەناچەکانی دولفا و تورهان و پیشکو نیشتەجێن.
ب_
1.تایەفەی. باباجانی:لەگەڵ قوبادییەکان،نزیکەی هەشتسەدبنەماڵەن لەعەشیرەی جافەکانی جوانڕۆن کەئەمیر تەیمور ئەوانی لەخاکی دەولەتی عوسمانی (بەین ئەلنەهرەینی ئەمرۆ) بۆخاکی ئێرانی کۆچ پێکرد و لەتەختەقاپو نیشتەجێی کردن دەستەیەک لەوان لەکەرەند نیشتەجێن.
2.تایەفەی. بابان: ئەوان بەمیرەکانی بەبەیش ناودەبەن لەناو چەکانی سلێمانی و سنە بڵاو بوونەتەوە. لقێک لەعەشیرەی کرمانجن و خالیدی کوری وەکیدیان خۆذ دەوێت و بەڕێزەوە ناوی دەبەن (؟)بەپێی گێڕانەوەی خۆیان لەسەردەستی خالدی کوڕی وەلید باوەڕیان بەئیسلام هێناوە.
3.تایەفەی. باجەلا:دوو تیرەن جمور و قازانلو لقێک لەعەشیرەی لەکن کە جیاوازە لەعەشیرەی لوڕ. نزیکەی هەزار و سێسەد بنەمالەن لەناچەکانی قڕەتو و هۆرێن و شێخان و قەسری شیرین و قازانیەی مەندەلی نیشتەجێن لە ناوچەکانی دەرگەزێن و ڕووباری قەزوێن نزیکەی حەفتا بنەمالەن.
4.تایەفەی. بادەلی:نزیکەی هەزار بنەماڵەن لەوان و لەشگەر یوزغادان نیشتەجێن کوردی زازاکین هەموویان شیعەمەزهەبن.
5.تایەفەی. بادینان: بەبەهادینان و فەرمانڕەواکانی عیمادیەش ناویان دەبەن باوەگەورەی ئەوان ناوی بەهائەلدین بوو. ئیبن خەلدون لەمێژووی بەڕبەڕ، ئاماژەی بەعەشیرەی بادینی کورد داوە و جەزیرە بەشوێنی نیشتەجێ بوونی ئەوان دەزانێت.
6.تایەفەی. باران:هۆزێکن لەسیورک.
7.تایەفەی. بارزان دووهەزار و حەوتسەد و پەنچا بنەماڵەن لەباکوری زێی گەورە و قەزای مێرگەسۆر نیشتەجێن.
بازۆکی: لەناچەکانی قەزوین و تاران بڵاوبوونەتەوە. دکتۆرفەریج دەلێت. نزیکەی پێنج هەزار بنەماڵەن لە عەشیرەی پازۆکی لەنزیکک یەریڤان دەژین.
10.تایەفەی. بازیکلی: نزیکەی حەفتابنەماڵەن لەباکوری مەلازگەر نیشتەجێن.
11.تایەفەی. بازینجان:مسعودی لە)التبینە)و یەعقوبی و ئیستەخری لە مێژووەکەی خۆیان ئاماژەیان پێداون و ئیسفەهان بەشوێنی نیشتەجێ بوونی ئەوان دەزانن.
12.تایەفەی. باسیر یا باسری یاباسریە: لەشارەزوور بوون دواتر ڕوویان کردۆتە میسرو شام لە ئنسیکلۆپیدیای ئیسلام، لەجیاتی ئەوان ئاماژەی بەناوی مابیر داوە.
13.تایەفەی. باشمانلی: لەنێوان مەلازگەرد و ئەلشەگەردن.
14.تایەفەی. باشناوی: لەناوچەکانی زۆزان سەلماس و موسڵ.
15.تایەفەی. باشوکی: لەناوچەکانی ڕەوانسەری سنە نیشتەجێن.
16.تایەفەی. باکیل:ئیستەخری و کوڕی حەوقل ئاماژەیان پێداوە لەفارس نیشتەجێن.
17.تایەفەی. بالابرانلی:پێنسەدو هەشتا بنەماڵەن لەکەنارەکانی ڕۆژئاوای فورات و لەنارەکانی ئەگین و باشوری ئەرزەنجان نیشتەجێن.
18.تایەفەی. باڵاوەند:سێسەد بنەماڵەن لەناچەکانی هەلیلان و زەردەڵان نیشتەجێن.
19.تایەفەی. باڵاگریوە:لقێک لەلقەکانی لۆڕن لەناچەکانی کرماشاننیشتەجێن.
20.تایەفەی. باڵک:هەزار و دووسەد بنەماڵەن لەسەرەوەی ڕووباری ڕەواندز سەربەپارێگای هەولێرنیشتەجێن.
21.تایەفەی. باڵکان:نزیکەی سێسەد بنەماڵەن لەعەشیرەی زەڕزارن ناوەکەیان لەناوی گوندەکەیان (باڵکان) هاتووە.
22.تایەفەی. باڵیان:نزیکەی حەفتا بنەماڵەن لەنزیک خوێی نیشتەجێن.
23.تایەفەی. باڵێوەند. نەزانراوە جەندەن.
24.تایەفەی. بانە:نزیکەی سێ هەزار و پێنسەد بنەماڵەن لەناوچەکانی بانە نیشتەجێن خاوەنی (145 گوندن لەخودی شاری بانە نزیکەی هەشسەد بنەماڵەدەژین.
25.تایەفەی، باوەنور:لەخوراسان نیشتەجێن.
26.تایەفەی. بەختی یان بەختیان یان بۆتان) چوار تیرەن سەندی محمدی ڕانسی دەنیکی زۆزان بەشوێنی نیشتەجێ بوونی خۆیان دەزانن ئەم هۆزە نزیکەی سێ هەزار بنەماڵەبوون هەزار بنەماڵەیان لەموسڵ، پێنسەد بنەماڵەیان لە ئاکرێ نیشجێ بوون لەئێستادالەناو تایەفەکانی دیکەی کورد بەڵاو بوونەتەوە.
27.تایەفەی. بەختیاری:لەتایەفەی لوڕی گەورەن. دوولقن چوار لەنگ، حەوت لەنگ، حەوت لەنگییەکان لەبروجێرد و گوڵپیەکان و چوار لەنگییەکان لەکرماشان و ئەسفەهان شوشتەر و چیای زەرد و چیای سەوز نیشتەجێن نزیکەی شەست هەزار بنەماڵەن هەردوو لقەکە 35 تیرەن.(بۆزانیاری زیاتر جوگرافیای سیاسی ئێران،ل 73)دکتۆر فەریج لەکتێبی (کوردلەر) کورد بوونی بەختیارییەکان پشتڕاست دەکاتەوە.ڕۆژهەڵاتناسی بەناوبانگ کەرزن، ژمارەی دانیشتوانی بەختیای لەساڵی
1918 زاینی بە 170،000 کەس دەخەمڵێنێت ڕەچەلەکی ئەوان بۆگەشتاسپی کوردکیانی دەگەڕێتەوە.
28.تایەفەی.بەدری:لەئێستادابڵاوبۆنەتەوە.ژمارەیان نەزانراوە.
29.تایەفەی.بەدلیسان:ئەوان بەفەرمانڕەواکانی بەدلیسیش ناو دەبەن.ژمارەیان نازنرێت.
30.تایەفەی. براخوی:نزیکەی سێسەد هەزارکەسن لەکەنارەکانی کەڵات کەسنووری نیشتەجێ بوونی ئەوان نزیکەی دووسەد و بیست میل درێژ دەبێتەوە نیشتەجێن.حکومەتی ناوەندی بەلوچستان کەکەڵاتە، لەژێر سەرۆکایەتی ئەم عەشیرە دایە کەلەتیرەی کامبرانییە.بەشێک لەم عەشیرە لەویلایەتی سندی هیندستان نیشتەجێن ژمارەیان 48،180کەسە
ئەم عەشیرە سوونی مەزهەبن.ئەنسیکڵۆپیدیای ئیسلام.)
31.تایەفەی. برادۆست:نزیکەی سێ هەزار بنەماڵەن لەهوباتو و قەڕەتۆ و مەریوان و ناچەکانی نزیک سنە نیشتەجێن ئەم تایەفە بۆ کەهیا ساڵح دەگەڕێتەوە کەئەمیر تەیموری گورکانی ئەوی لە لەگەڵ دوو هەزار بنەماڵە لەعەشیرەکەی لەخاکی دەولەتی عوسمانی بۆ کوردستانی ئێرانی کۆچ پێکردووە.