ئەرسەلان یارئەحمەدی
فۆتۆکان: لوقمان ڕەحیمی
ئاماری کوژرانی کۆڵبەرانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوکرایەوە و لە ساڵی ڕابردوودا 72 کۆڵبەر گیانیان لەدەستداوە و زیاتر لە نیوەیان بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژراون، ئەمە بەپێی ڕاپۆرتێکی تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان.
بنەماڵەی کۆڵبەرانی کوژراو کە قسەیان بۆ ئه و تۆڕە کردووە، باسیان لەوەکردووە لەهەندێک حاڵەتدا هێزە ئەمنییەکان تەرمی کۆڵبەرانیان بەدوای خۆیاندا ڕاکێشاو، لەهەندێک حاڵەتی دیکەشدا لە بەرانبەر ڕادەستکردنەوەی تەرمی کوژراوەکان بە بنەماڵەکانیان داوای پارەی ئه و گوللانەیان کردووە کە کۆڵبەرانیان پێ پێکاوە.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان لە ڕاپۆرتەکەیدا شیکردنەوەی یاسایی بۆ دۆخی کۆڵبەرانی کورد کردووه و ئاماژەی بەوەکردووە بەپشت بەستن بە بڕگە و ماددەکانی سیستمی یاسایی ئێران، کۆڵبەریی بە تاوان نازانرێت و کوشتنی کۆڵبەران بە"کوشتنی بە ئەنقەست " لەقەڵەم دەدرێت.
لە پێشەکی ڕاپۆرتەکەی ئه و تۆڕەدا کە ئەمڕۆ بڵاوکراوەتەوە ئاماژە بەدیاردەی کۆڵبەری لە زۆربەی وڵاتان کراوە و تێیدا هاتووە "لەگەڵ ئەوەی کە کێشەی ئابووری و قاچاغچی کاڵا لە هەموو وڵاتانی جیهاندا بوونی هەیە، بەڵام لە هیچ شوێنێکی ئەم دونیایەدا خەڵک بەهۆی گواستنەوەی چەند کارتۆن چا یان چەند تۆپ قوماش و ناکوژرێن".
هەرچەند لەدوای ڕاوەستانی شەڕی ئێران و عیراقەوە کوژرانی کۆڵبەران لە زۆربەی ناوچە سنوورییەکانی ڕۆژهەڵاتی کوردستان تۆمارکراوە، بەڵام بەپێی ئه و ڕاپۆرتە لە ساڵی 2005 بەدواوە و پاش دامەزراندنی (رێکخراوی بەرەنگاربوونەوەی قاچاغی کاڵا و پارە) ڕێژەی کوژران و برینداربوونی کۆڵبەرانی کورد بەرزبووەتەوە.
بەپێی ئامارەکانی تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان، لەماوەی ساڵی ڕابردوودا، 44 کەس بەهۆی تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژراون و 21 کەسیش برینداربوون، 7 کەسی دیکەش بەهۆی خنکان لە ئاودا، سەرمابردوویی و ڕووداوی دیکەوە گیانیان لەدەستداوە.
ئەم ئامارە سەرجەم حاڵەتەکانی پێشێلکاری بەرانبەر کۆڵبەرانی کورد لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان لەخۆ ناگرێت و تەنیا ئه و حاڵەتانەن کە لەلایەن (تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان)ەوە تۆمارکراون و کۆکراونەتەوە.
بەپێی ڕاپۆرتەکە کە 13 لاپەڕەیە، کۆڵبەرانی کورد تەنیا بەمەبەستی دابینکردنی بژێوی ژیانی خۆیان هەموو ئه و مەترسییانە بەگیان دەکڕن و لە ئێران و بەتایبەت لە کوردستاندا، بەهۆی ڕوانینی ئەمنییانەی دەسەڵاتی ئێران لە بوارە کۆمەڵایەتی، سیاسی، ئابووری و فەرهەنگییەکاندا، بەشێوەی توندوتیژیانەش لەگەڵ ئەم کێشە ئابوورییەشدا دەجووڵێتەوە.
ئە و جۆرە ڕوانینەش بووەتە هۆی ئەوەی کەسانی ئاسایی و شوانەکانی سەر سنووریش لە گوللەی هێزە ئەمنییەکان بێبەش نەبن، لەکۆی ئه و 72 کەسەی ساڵی ڕابردوو گیانیان لەدەستداوە 4 کەسیان شوان بوون و کەسێکیش کۆڵبەر نەبووە و تەنیا بەگومانی ئەوەی کە کۆڵبەرە لەلایەن هێزەکانی سەر سنوورەوە تەقەی لێکراوە و کوژراوە، ئەمە بەپێی هەمان ڕاپۆرت.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستانی لەگەڵ بنەماڵەی چەند کەس له و کوژراوانەدا قسەی کردووە و ئەوان وتویانە کە هێزە ئەمنییەکان لە 3 حاڵەتی ئه و کوشتنانەی کۆڵبەران لەساڵی ڕابردوودا، تەرمەکانیان ڕاکێشاوە و لە هەندێک حاڵەتیشدا لەبەرانبەر ڕادەستکردنەوەی تەرمی کوژراوەکان بە بنەماڵەکانیان داوای پارەی ئه و گوللانەیان کردووە کە کۆڵبەرانیان پێ پێکاوە.
زۆرترین ئاماری کوژرانی کۆڵبەران لەپارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاوا (ئورمیە) تۆمار کراوە و بەپێی ڕاپۆرتەکە لە شاری پیرانشار 8 حاڵەت و لە مەریوان 6 و لە هەریەک لە شارەکانی ئورمیە و سەردەشت 5 حاڵەتی کوژرانی کۆڵبەران تۆمار کراون.
لەباری تەمەنیشەوە 41.7%ی کوژراوان لە گروپی تەمەن 20 بۆ 30 ساڵ و 20.8% لە سەرووی 30 ساڵ بوون و 33.3% ی کوژراوان تەمەنیان نەزانراوە، هەروەها 2.8%یان تەمەنیان لەنێوان 18 بۆ 20 ساڵ و 1.14% تەمەنیان لە خوار 18 ساڵ بووە.
دوو لاپەڕەی ڕاپۆرتەکە تەرخان کراوە بۆ شیکردنەوەی یاسایی دۆخی کۆڵبەرانی کورد و تێیدا بە پشتبەستن بە بڕگە و ماددەکانی سیستمی یاسایی ئێران کۆڵبەریی بە تاوان نازانرێت و کوشتنی کۆڵبەرانیش بە "کوشتنی بە ئەنقەست " لە قەڵەم دەدرێت.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان لەسەر ئه و بروایەیە کە له و ڕووەوە کە سزای یاسایی لە یاسای ئێراندا بۆ کاری کۆڵبەری پێناسە نەکراوە، کۆڵبەری بەپێی ماددەی 2ی یاسای سزای ئیسلامیی، تاوان نییە و هەر جۆرە دەستدرێژییەک لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە بۆ سەر گیان و ماڵی کۆڵبەران، پێشێلکردنی یاساکانی ئێران و مافە نێودەوڵەتییەکانە.
هەروەها ئاماژە بەوەشدراوە کە بەپێی بەندی 2ی ماددەی ئەلف لە یاسای قاچاخی کاڵا، ئەگەر نرخی ئه و کاڵایە کەمتر لە یەک ملیۆن تمەن (340 هەزار دینار) بێت، ئەوا هیچ سزایەک بەره و ڕووی تاوانبار نابێتەوە، له و ڕووەوە کە کۆڵبەران ئه و شت و کاڵایانەی کە دەیگوازنەوە نرخەکەی کەمترە له و بڕە پارە دیاریکراوە، کەوابوو تەنیا دەتوانرێت سزا بدرێن یان دەستبەسەر کاڵاکانیاندا بگیرێت.
"بەڵام لە کردەوەدا نەک هەر کاڵاکانیان زەوت دەکرێت، بەڵکو خۆشیان بەبێ ئەوەی تاوانەکەیان ڕابگەیەندرێت و بەبێ هیچ دادگایی کردنێک، دەکەونە بەر دەستدڕێژی گوللەی هێزە ئەمنییەکان".
لە ڕاپۆرتەکەدا، بێکاری، نەبوونی ژێرخانی ئابووری، نەبوونی دەرفەتی کار، جیاوازیکردن لە تەرخانکردنی بودجەی ساڵانەی کوردستان بەراورد بەشوێنەکانی دیکە، نەبوونی سەرمایەگوزاری لە کەرتەکانی کشتوکاڵ، کانزاکان و گەشتوگوزاری و بە گشتی سیاسەتی بێبەشکردن و هەژار هێشتنەوەی کوردستان لەلایەن دەسەڵاتەوە بەگرنگترین هۆکارەکانی پەرەسەندنی کۆڵبەری لە قەڵەم دراون، کە خەڵک سەرەرای ئاگاداربوون لە مەترسییەکانی بۆ بەدەستهێنانی بژێوی ژیانیان ڕووی تێدەکەن.
تۆڕی مافی مرۆڤی کوردستان دامەزراوەیەکی مافی مرۆڤی سەربەخۆ و ناحکومییە، ساڵی 2014 لەسەر دەستی چەندین پارێزەر و چالاکی مافی مرۆڤی کورد لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا دامەزراوە.
بڵاوکردنەوەی ڕاپۆرتی ڕۆژانە لەسەر پێشێلکردنی مافی مرۆڤ لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە سێ زمانی کوردی، فەرەنسی و فارسی لەسەر ماڵپەڕی فەرمیی ڕێکخراو، تۆمارکردنی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ و بەڵگەمەندکردنیان بەشێوەی نووسراو و ڤیدیۆیی، ناساندنی پێشێلکارانی مافی مرۆڤ و تۆمارکردنی سکاڵای یاسایی لەسەریان، پێکهێنانی بانکی زانیاری لەسەر زیندانیانی سیاسی کورد لە هەموو زیندانەکانی ئێران و ئامادەکردنی ڕاپۆرتی بەڵگەنامەیی ساڵانە لەسەر پێشێلکاریی بەرانبەر کۆڵبەران و کاسبکارانی کورد، لە چالاکییەکانی ئه و ڕێکخراوەن.
- 26-01-2016