بەڕێزان- سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستانپەرلەمانی کوردستان
فراکسیۆنەکانی پەرلەمانی کوردستان
کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی
بابەت- پێشێلکاریی هەنگاوەکانی هەڵبژاردن
لەرووی یاساییەوە ڕۆژی (6-11-2017) تەمەنی خولی چوارەمی پەرلەمانی کوردستان کۆتایی دێت، بۆیە پێویستبوو بەپێی یاسا بەلایەنی کەم بەر لە (60) ڕۆژ، واتە دوو مانگ بەر لەتەواوبوونی وادەی پەرلەمان، ئەوەبوو هەریەک لە بەرێزان (مەسعود بارزانی) بەناوی سەرۆکایەتی هەرێم لە ڕۆژی (8-6-2017) و (د.یوسف محمد) بە ناوی سەرۆکایەتی پەرلەمانەوە (29-5-2017) لە دوو نوسراوی جیادا داوایان لە کۆمسیۆن کرد ڕۆژی هەڵبژاردن دەستنیشانبکرێت، بەڵام بەهۆی دەسنیشان نەکردنی وادەی هەڵبژادن لەلایەن کۆمسیۆنەوە، هەر بەرێز بارزانی لە (19-7-2017)بە نوسراوێک بۆ کۆمسیۆن ڕۆژی (1-11-2017)ی دەستنیشانکرد و کۆمسیۆنیش لە ڕۆژی (14-8-2017) وەڵامیدایەوەو کە لەکاتی دیاریکراودا ئامادەن هەڵبژاردنەکە ئەنجام بدەن. بەپێی یاسا دەبوایە تائێستا هەموو ئامادەکارییەکان بۆ هەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمان تەواو بوونایە و ئێستا بانگەشەی هەڵبژاردن دەستی پێبکردایە، بەڵام ئامادەکارییەکان لە وادەی یاسایی خۆیاندا نین. (جا هۆکارەکەی لەبەر سەرقاڵی کۆمسیۆنەوە بێت بە پرۆسەی ڕاپرسیەوە یا هەر هۆکارێکی تر).
ئەوەی تێبینی دەکرێت ئێوارەی ڕۆژی (4-10-2017) لە ماڵپەڕی کۆمسیۆن ڕاگەیاندنێک بەمێژووی (2-10-2017) بڵاوکراوەتەوەو تیایدا هاتووە:
1-ماوەی پێکهێنانی هاوپەیمانێتی نێوان لایەنە سیاسیەکان لە ڕێکەوتی (3-10-2017 تا 6-10-2017) دەبێت.
2-ماوەی پێشکەشکردنی کاندید بۆ پەرلەمانی کوردستان لەڕێکەوتی (9-10-2017 تا 13-10-2017) دەبێت.
3-هەڵمەتی بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ پەرلەمان لە (15-10-2017 تا 29-10-2017) دەبێت.
لەهەمان نوسراودا هاتووە کە: بەلەبەرچاوگرتنی کەمیی کات و ئەو وادانەی کە دیاریکراون جێگیرن و گۆڕانکارییان بەسەردا نایەت. جێگەی سەرنجە لەم بڕیارەدا یاسا شکێنی کراوەو پێوەرەکان لەبەرچاو نەگیراون، لێرەدا بەچەند خاڵێک دەیخەینەڕوو:
یەکەم: سەبارەت بە هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان:
1-پێشتر کۆمسیۆن پەیڕەوی ژمارە (1)ی ساڵی 2017 ی دەرکردووە بەناوی (پەیرەوی ئامادەکردن و نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران و خستنەڕووی تانەکان بۆ سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و پەرلەمانی کوردستان-عێراق) کە ئەمەش بەلای کەمەوە دوو مانگی پێویستە، لە خاڵی (1)ی بەشی چوارەمی هەمان پەیرەوەدا هاتووە کە دوای ئەوەی تۆماری دەنگدەران نوێ دەکرێتەوە و دەخرێتە ڕوو بەمەرجێک بەلایەنی کەمەوە(15) ڕۆژ بەر لە پرۆسەی هەڵبژاردنەکان بێت، بەپێی ئەمە دەبێت تا (14-10-2017) پرۆسەی نوێکردنەوەی تۆماری دەنگدەران تەواو بێت، ئەمە لەکاتێکدا کە تەنها (6) ڕۆژی ماوەو کۆمسیۆنیش هیچ ئامادەکارییەکی نەکردووەو تا ئێستا نە ڕایگەیاندووەو نە هیچ بنکەیەکی بۆ ئەم مەبەستە کردووەتەوە. بەپێی ئەمە لەوە دەچێت کۆمسیۆن خۆی لەو پەیرەوە بواردبێت کە هیچ کاتێکی بۆ دانەناوە، دیارە ئەمەش نایاساییە.
2-ماوەی پێکهێنانی هاوپەیمانیەتی کە (3 تا 6-10-2017)ی بۆ تەرخانکراوە، ئەم کاتە کەمەو جگە لەوەی خودی کۆمسیۆن ڕاگەیاندنەکەی ڕۆژێک درەنگتر بڵاوکردۆتەوە، ئەمەش کارێکی نایاساییە.
3-ماوەی پێشکەشکردنی کاندید (9 تا 13-10-2017) ی بۆ تەرخانکراوە، ئەمەش پێچەوانەی یاسایە، چونکە لە بڕگەی (2)ی مادەی (22)ی یاسای ژمارە (1)ی سالی 1992 ی هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستاندا هاتووە: لیستی پاڵێوراوەکان لەماوەی (15) ڕۆژ لەبەرواری ڕاگەیاندنی وادەی هەڵبژاردن پێشکەش بە کۆمسیۆن دەکرێت و هەموو بەڵگەنامەیەکی پێوە دەلکێنرێ کە لەمادەی بیست و یەکەمدا داواکراون. ئەمە لەکاتێکدایە کە وادەی هەڵبژاردن لە (14-8-2017) لەلایەن کۆمسیۆنەوە ڕاگەیەنراوە، کە نەک (15) ڕۆژ بەلکو (56) ڕۆژی بەسەردا تێپەڕیوە. جگە لەمە تەنها ماوەی (5) ڕۆژ بۆ ئامادەکردن و پێشکەشکردنی لیستی ناوی کاندیدەکان دانراوە، ئەمەش کاتێکی کەمە و لەگەل هیچ ستانداردێکدا وێکنایەتەوە. جگە لەمە لە ماوەی تەنها یەک ڕۆژدا کۆمسیۆن کە تەنها ڕۆژی (14-10-2017)ی لەبەردەمە چۆن دەتوانێت لیستی نزیکەی (30) قەوارە سیاسی کە زۆرینەیان هەریەکەیان (100) کاندیدیان هەیەو لیستی کۆتاش کە هەریەکەی (5) کاندید لەخۆدەگرێت پێداچوونەوەو ڕاستاندنیان بۆ بکات؟ چونکە ڕۆژی (15-10-2017) بانگەشەی هەڵبژاردن دەست پێدەکات!
4-ماوەی بانگەشەی هەڵبژاردن (15 تا 29-10-2017) ی بۆ تەرخانکراوە، کە (14) ڕۆژ دەخایەنێت و ئەو ماوەیەش لەگەڵ پێوەرەکان وێک نایەتەوە.
5-لە ڕۆژی (15-10-2017) بە حیسابی کۆمسیۆن ڕاستاندنی لیستی کاندیدەکان تەواو دەبێت، تا کاتی هەڵبژاردن تەنها (15) ڕۆژ لەبەردەمدایە، کە ئەم کاتەش کەمە بۆ ئامادەکارییەکانی تایبەت بە چاپکردن و دابەشکردنی فۆرمەکانی پەیوەندیدار بە پرۆسەی هەلبژاردن و چاپکردنی کارتی دەنگدان (کە پێویستە کوالیتی بەرز بێت) و دابەشکردنیان بەسەر بنکەکاندا.
دووەم: هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی هەرێم:
1-بەپێی ڕاگەیاندنی ژمارە (18)ی کۆمسیۆن کە لە 17-9-2017 دەرچووە، ماوەی تۆمارکردنی کاندید بۆ سەرۆکایەتی هەرێم تا (3-10-2017) درێژ کراوەتەوە، کە ئەمەش نایاساییە، چونکە لە بڕگەی یەکەمی مادەی حەوتەمی یاسای ژمارە (1)ی سالی 2005 ی سەرۆکایەتی هەرێمدا هاتووە: داوای خۆپاڵاوتن، لانی کەم، پێش (30) ڕۆژ لەوادەی هەڵبژاردندا پێشکەش بە کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن کرابێت. بەڵام ئەم وادەیە کەمترە و (27) ڕۆژ دەکات نەک (30) ڕۆژ و نایاساییە.
2-تا کۆتایی هاتنی ئەم وادەیەش (3-10-2017) کاندیدێک خۆی تۆمار کردووە.
3-لە ڕاگەیاندنی ژمارە (22) کە بە مێژووی (2-10-2017) بڵاو کراوەتەوە باس لە هەڵبژاردنی سەرۆکی هەرێم و بانگەشەی هەڵبژاردن و ڕێکارەکانی نەکراوە. لەکاتێکدا هەردوو پرۆسە دەبێت هاوتەریب بەڕێوە بچن.
4-ئەگەر لەحاڵەتێکدا هەڵبژاردنی پەرلەمان بکرێت و سەرۆکایەتی هەرێم نەکرێت، پەرلەمانی نوێ‌ ناتوانێت دەست بەکار بێت، چونکە بەپێی بڕگەی (3) لە مادەی (10)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005 ی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دەبێت سەرۆکی هەرێم بانگهێشتیان بکات بۆ یەکەم کۆبوونەوەو لەبەردەمی سەرۆکی هەرێمدا سوێندی یاسایی بخۆن.
5-پەرلەمانی نوێ‌ ئەگەر هەڵبژێردرێت ناتوانێت یاساو بڕیار دەربکات، چونکە بەپێی بڕگەی (1) لە مادەی (10)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005 ی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان پێویستی بە مەرسوم هەیە و کەسیش نابێت مەرسوم دەربکات.
6-پەرلەمانی نوێ‌ ئەگەر هەڵبژێردرێت ناتوانێت حکومەتی تازە پێکبهێنێت، چونکە بەپێی بڕگەی (12) و (13) لە مادەی (10)ی یاسای ژمارە (1)ی ساڵی 2005 ی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان پێویستە سەرۆک هەبێ مەرسوم دەربکات.
ئەنجام:
پێویستە ئەم ڕاستیە بخەینە ڕوو کە بۆ ئەوەی هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد ئەنجام بدرێت و متمانە بۆ هاولاتیان بگەڕێتەوەو حزبەسیاسیەکانیش دان بە ئەنجامەکانیدا بنێن، زوو بە زوو ئەم هەنگاوانە بنرێن:
1-ستانداردە نێودەوڵەتیەکان لە هەڵبژاردندا لەبەرچاو بگیرێت و هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەرد بەڕێوە ببرێت.
2-کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و ڕاپرسی لەپەیڕەو و ڕێکارەکانیدا یاسا بەرکارەکان لەبەرچاو بگرێت و لێیان لانەدات.
3-کار بەیەک تۆماری دەنگدەرانی یەکگرتووی پاکژ بکرێت، کە لە ناوی دووبارەو مردوو ساختە پاک بکرێتەوە و لایەنە پەیوەندیدارەکان (ئەنجومەنی وەزیران، وەزارەتەکانی تەندروستی و ناوخۆ و بازرگانی و پێشمەرگە و پلاندانان) مولزەم بکرێن بەوەی هاوکاری بکەن لە ئامادەکردن و پاک کردنەوەی تۆماری دەنگدەراندا.
4-پێداویستیە مادی و مەعنەوییەکانی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن دابین بکرێت، و بودجەی پێویستی بۆ تەرخان بکرێت.
5-زەمینەسازی بۆ متمانەی نێوان هێز و لایەنەکان لە پرۆسەی هەلبژاردندا دروستبکرێت لە پێناو سەرخستن و پەسەندکردنی ئەنجامەکانی.
ئەگەر کۆمسیۆن ئەم کارانە نەکات، پێویستە لەلایەن پەرلەمانەوە لێپێچینەوەی لەگەڵدا بکرێت، ئەگەر ڕێگریش لەکارەکانی کراوە پێویستە کۆمسیۆن بیخاتە ڕوو و لایەنی کەمتەرخەم ئاشکرا بکات، هەر بۆیە داواکارین لەپێناو هەڵبژاردنێکی پاک و بێگەردا هەموو هەولێک بخرێتە گەڕ بۆ دەرچونی هەرێمی کوردستان لەم بارودۆخە چەقبەستووەدا.
لەحالەتی نەبوونی وەلامدا وەک ڕێکخراوەکانی کۆمەڵی مەدەنی ناچارین هەموو ڕێگەو فشارێکی مەدەنی بگرینەبەر و ڕای گشتیی ناوخۆ و دەرەوەشی لێ ئاگادار بکەینەوە.
لەگەل ڕێزدا
1--پەیمانگەی پەرەپێدانی یاسایی (ILDK)
2-ئینستتیوتی پەی بۆ پەروەردەو گەشەپیێدان (PAY)
3-سەنتەری پەرەپێدانی دیموکراسی و مافی مرۆڤ (DHRD)
4-رێکخراوی هاریکاری یاسایی ژنان (WOLA)
5- ڕێکخراوی کوردستان بۆ هەموان (KEODD)
6- ڕیکخراوی ستۆپ بۆ دژە گەندەلی
7- پەیمانگای ناوین بۆ پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان
8- ڕێکخراوی کوردۆ زانست بۆ دیموکراسیەت و مافی مرۆڤ
9-رێکخراوی چاوی زانکۆ
10- ڕیکخراوی لیزا بۆ گەشەپێدانی مرۆیی
11-ریکخراوی ڕیکان بۆ ئامادە کردنی سە ڕکردە
12- ڕێکخراوی گەیاندن بۆ چالیەکیە دیموکرسیەکان و مافی مرۆڤ
13- ڕیکخراوی ڕونیا بۆ هوشیاری
14-تۆڕی لیدەر
15-پەیمانگەی کوردی بۆ دیالۆگ
16-رێکخراوی جوگرافیای گشتی کوردستان
17-ئینستتیۆتی برادۆست بۆ گەشەپێدان
18-رێکخراوی هەڵوێست
09-10-2017