رۆژنیوز - ئەرسین چاکسو
هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2014وە نەوتنەوت دەفرۆشێت بە تورکیا، بەگوێرەی ئاماری عێراق داهاتی مانگانەی 733 ملیۆن دۆلارو، بەگوێرەی ئاماری هەرێم 888 ملیۆن دۆلار بووە، ئەوە لە کاتێکدایە کە مووچەمووچەی مووچەخۆرانی هەرێم مانگانە 712 ملیۆن دۆلارە.
هەرێمی کوردستان کە سەرەکیترین سەرچاوەی داهاتی فرۆشتنی نەوتە، لە سێ ساڵی ڕابردوودا لە قەیرانێکی ئابوری گەورەدا دەژی، لە کاتێکدا لە ساڵی 2014وە بە دواوە هەموو نەوتی هەرێمی کوردستان بە شێوەی ڕاستەوخۆ لەلایەن هەرێمی کوردستانەوە دەفرۆشرێت بە تورکیا، هەر ئەوەش وای کرد، کە حکومەتی ناوەندی بودجەی هەرێمی کوردستان کە 17٪ی کۆی بودجەی عێراق بوو ببڕێت.
هەر لە ساڵی 2014بەدواوە، پرسی مووچە لە هەرێمی کوردستان بوو بە کێشەی سەرەکی هاوڵاتیان، هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2014دا ڕایگەیاند، کە داهاتی ئەو نەوتەی دەیفرۆشێت بەشی دانی داهاتی فەرمانبەران ناکات، لەوێ بەدوا مووچەی فەرمانبەران 10٪ بۆ 70٪ کەم بووەوە، هەروەها هەر دوو سێ مانگ جارێک مووچەی فەرمانبەران درا، هەر ئەوەش بووە هۆی ناڕەزایی خەڵک.
حکومەتی هەرێمی کوردستان لەم سێ ساڵەدا بەردەوام وتوویەتی چونکە بودجەی هەرێمی کوردستان بڕاوە، مووچە نادرێتە فەرمانبەران، بەڵام ئەو زانیاریانە پاش بەڕێوەبردنی ڕیفراندۆم بڵاوکرانەوە سەلماندیان، کە داهاتی فرۆشتنی نەوت زۆر زیاترە لە کۆی مووچەی فەرمانبەران.
حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕۆژی 2ی مانگ لە وەڵامی ڕاگەیەندراوێکی حکومەتی عێراقدا ڕایگەیاند، کە بودجەی هەرێم بڕاوە بۆیە مووچەی فەرمانبەران نادرێت، حەیدەر عەبادیش لەبارەی دانی مووچەی فەرمانبەرانەوە وتبووی: هەرێمی کوردستان ملیۆنێک و 249 هەزار و 481 فەرمانبەری هەیە، کە کۆی مووچەکەیاند ەکاتە 712 ملیۆن دۆلار.
ئەحمەدی حاجی ڕەشید، سەرۆکی کۆمیسیۆنی دارایی لە پەرلەمانی عێراق، سەبارەت بەو ئامارانە بۆ ئاژانسەکەمان قسەیکرد و ڕایگەیاند: پارتی و یەکێتی جگە لە پێشمەرگەکان و فەرمانبەرەکانیان، نزیکەی 600 هەزار مووچەخۆریان هەیە، ئەو دوو حزبە پێکەوە 600 هەزار مووچەخۆری نایاساییان هەیە، ئەوە لە کاتێکدایە کە هەمووی عێراق 683 هەزار کەرمەندی هەیە، لە هەرێمی کوردستان 784 هەزارە ئەو ئامارە، عێراق دەڵێت کە ئێمە مووچەی 784 هەزار کەس دەدەین، بەڵام هەرێمی کوردستان دەڵێت دەبێت مووچەی ملیۆنێک و 200 هەزار کەس بدەن.
نێچیرڤان بارزانی، لە کۆنفرانسێکی ئابوریی نێودەوڵەتیی لە شاری سەن پترزبورگی ڕوسیا لە ڕۆژی 2ی حوزەیراندا، وتی: لەگەڵ کۆمپانیای نەوتی ڕۆسنەفت گرێبەستێکی 20 ساڵەیان واژۆکردووە.
ڕۆژی 23ی حوزەیران، جەبار عەلی حسێن، وەزیری نەوتی عێراق لە لێدوانێکدا بۆ ڕۆیتەرز، وتی: هەرێمی کوردستان ڕۆژانە 520 هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشێت، لەکاتێکدا عێراق ڕۆژانە سێ ملیۆن و 270 هەزار بەرمیل نەوت بەرهەم دێنێت.
بەگوێرەی ئەو ئامارە، ئەگەر بەهای هەر بەرمیل نەوت 47 بۆ 51 دۆلار لە بەر چاو بگیرێت، حکومەتی هەرێم مانگانە 733 ملیۆن دۆلار داهاتی فرۆشتنی نەوت بە دەست دێنێت، بەگوێرەی ئەو پەیمانەی حکومەتی هەرێم لەگەڵ کۆمپانیای ڕۆسنەفت واژۆی کردووە، هەرێمی کوردستان ڕۆژانە 630 هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشێت، ئەگەر بەهای هەر بەرمیل 47 دۆلار گریمانە بکرێت، ئەو کاتە ڕۆژانە 29 ملیۆن و 610 هەزار و مانگانە 889 ملیۆن و 300 هەزار دۆلار نەوت دەفرۆشێت.
عەلی حەمە ساڵح، پەرلەمانتارتی بزوتنەوەی گۆڕان لە پەرلەمانی هەرێمی کوردستاندا ئاشکرای کرد، کە لە مانگی 1ی ئەمساڵەوە بۆ مانگی 8، دوو ملیار دۆلار داهاتی نەوتی هەرێمی کوردستان بێ سەروشوێنە و دیار نییە چی لێهاتووە، ناوبراو وتوویەتی: حوکەمەتی هەرێمی کوردستان تا 22ی ئابی ساڵی 2017 واتە لە ماوەی هەشت مانگ دا، 125 ملیۆن بەرمیلی نەوت فرۆشتووە، داهاتی کۆی ئەو نەوتەی فرۆشراوە دەکاتە پێنج ملیار و 24 ملیۆن دۆلار، کۆی ئەو مووچەیەیە لە هەشت مانگی سەرەتای 2017دا دراوە بە فەرمانبەران دەکاتە سێ ملیار دۆلار، واتە دوو ملیارد و 24 ملیۆن دۆلاری داهاتی نەوتی هەرێمی کوردستان ون بووە و دیار نییە لە کوێیە.
دیار نییە، کە پارتی ئەو نەوتەی دەیداتە تورکیا بە چ بەهایەک دەیفرۆشێت، ئەوە لەلایەن حکومەتی هەرێمیشەوە ئاشکرا نەکراوە، ڕۆژی 23ی ئەیلول ئەردۆغان ڕایگەیاندبوو، بە مەبەستی پێدانی مووچەی فەرمانبەران دوو ملیار دۆلاری دراوە بە حکومەتی هەرێمی کوردستان لە لایەن تورکیاوە.
حکومەتی هەرێمیش لە وەڵامی ئەو قسەیەی ئەردۆغاندا ڕایگەیاند: حکومەتی تورکیا بە گشتی ملیارێک و 150 ملیۆن دۆلاری بە قەرز داوە بە ئێمە، ئەوەشی بۆ ماوەی پێنج ساڵ داوە، ئێمە لە ساڵی 2017ەوە دەستمان کردووە بە دانەوەی ئەو بڕە پارەیە، هەر سێ مانگ جارێک 150 ملیۆن دۆلار دەدەینەوە تورکیا.
هێزەکانی سوپای عێراقی و حەشدی شەعبی لە ڕۆژی 16ی ماگی ڕابردوودا ئۆپەراسیۆنێکیان دژی خاکی باشوری کوردستان دەستپێکرد، سەرەتا کەرکووکیان کۆنتڕۆڵکردو، پاشان بەپێی ڕێککەوتن لەگەڵ حکومەتی هەرێم دەستی بە سەر زیاتر لە نیوەی خاکی باشوری کوردستان دا گرت، هاوکات فرۆشتنی نەوت و هەموو خاڵە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستانیشی کۆنتڕۆڵ کردووە.[1]
05-11-2017