بەرپرسێکی وەزارەتی کشتوکاڵوەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو دەڵێت، بەهۆی دابیننەکردنی بودجەی پێویست و نەدانەوەی قەرزی کۆمپانیاکان، وەزارەتی کشتوکاڵ کەوتووەتە ژێر باری قەرزێکی زۆر، کۆی ئەو قەرزانەی لە پێنج ساڵی ڕابردوودا لەسەری کۆبووەتەوە، گەیشتووەتە 15 ملیار دینار.
بەپێی داتاکانی وەزارەتی کشتوکاڵ، زۆرترین قەرزی وەزارەتی کشتوکاڵ، بەهۆی دابینکردنی قڕکەری کشتوکاڵی بووە. لە ماوەی پێنج ساڵی ڕابردوودا بایی 5 ملیار و 506 ملیۆن دینار قڕکەری کیمیایی لە کۆمپانیاکان کڕیوە و پارەکەی نەداوە. هەروەها بایی 3 ملیار و 308 ملیۆن دینار ئالیکی ئاژەڵی کڕیوە و پارەی نەداوە، هەر لە ماوەی ئەو پێنج ساڵەدا بەهۆی کڕینی دەرمانی ئاژەڵەوە، کۆمپانیاکان 2 ملیار و 46 ملیۆن دیناریان قەرز کەوتووەتە لای وەزارەتی کشتوکاڵ. چوار ملیار دینارەکەی دیکەش بۆ کڕینی بنەتۆی پەتاتە و گەنم و پەیینی کیمیاوی و دابینکردنی ئامێری ئاودان قەرز کراوە.
خاڵس ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی دیوانی وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو بە (رووداو)ی گوت: حکومەت لەپارەی نەوت و گاز بڕی 55 ملیۆن دۆلاری لە بانکی کوردستان بۆ پرۆژەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ تەرخان کرد، بەڵام دوای چەندین داواکاری تەنیا ڕەزامەندییان لەسەر خەرجکردنی بڕێکی زۆر کەمی پارەکە بۆ پرۆژەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ دا، ئێمەش لەڕێگەی ڕاگەیاندنی ئاشکراوە پرۆژەکانمان بەچەند کۆمپانیایەک دا، بەڵام دوای سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی، نزیکەی 5.326.606 دۆلاری پارەی کۆمپانیاکان کەوتە لای حکومەت و ماوەی سێ ساڵە بۆیان خەرج نەکراوە.
هەروەها گوتی: لەسەر بودجەی پاڵپشتی کشتوکاڵیش نزیکەی 8 ملیار و 248 ملیۆن دینار قەرزی کۆمپانیاکانە کە لەڕێگەی تەندرەوە ئالیک، دەرمانی ئاژەڵ و قڕکەری کشتوکاڵی و پەیینی کیمیاییان بۆ وەزارەت هێناوە. وەزارەتیش بەنرخی پاڵپشت بەسەر ئاژەڵدار و جووتیاراندا دابەشی کردووە، بڕێک لەو پارەیەی لە جووتیاران وەرگیراوە گەڕاوەتەوە خەزێنەی حکومەت، بەڵام تائێستا حکومەت پارەکەی بۆ کۆمپانیاکان خەرج نەکردووە.
خاڵس ئەحمەد دەڵێت: بەهۆی خەرجنەکردنی ئەم پارانە بەشێک لە کۆمپانیاکان گرفتی داراییان بۆ دروستبووە و پرۆژە و کارەکانیان وەستاندووە، تەنانەت خاوەنی کۆمپانیایەک لەداخی نەدانەوەی قەرزەکە، جەڵتە لێیداوە.
کۆمپانیای (ard) بۆ بازرگانیی کشتوکاڵی، لە ساڵی 2015 لە ڕێگەی تەندەرێکەوە بایی دوو ملیۆن دۆلار قڕکەری مێرووە زیانبەخشەکانی بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ دابین کردووە، بەڵام تاوەکو ئێستا حکومەت پارەی نەداوەتێ‌.
حاجی سمکۆ عەبدوڵڵا، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای ard دەڵێت کۆمپانیاکەمان پێشینەی زۆری لەگەڵ وەزارەتی کشتوکاڵ هەیە، لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا لەڕێگەی تەندەرەوە چەندینجار پێداویستییەکانی وەزارەتی کشتوکاڵمان دابین کردووە، پێشتر لەکاتی خۆی پارەمان وەردەگرت، بەڵام ساڵی 2015 تەندەرێکمان بۆ دەرچوو بەبڕی نزیکەی دوو ملیۆن دۆلار قڕکەرمان بۆ هێنان، کەچی تائێستا پارەکەیان بۆ نەگەڕاندووینەتەوە.
حاجی سمکۆ بە زەحمەتی دەزانێ‌ جارێکی دیکە متمانە بە حکومەت بکەن و کاری لەگەڵ بکەن، چونکە دەڵێت ئەو قڕکەرەی ئێمە بۆمان دابینکردن بە نرخی پاڵپشت تاوەکو 75% بە جووتیاران فرۆشرایەوە کەچی پارەکە چووە خەزێنەی حکومەت و قەرزەکەی ئێمەیان نەدایەوە.
حاجی سمکۆ گلەیی لە بانکەکان هەیە کە جیاکاری دەکەن لە خەرجکردنی چەکی بانک و دەڵێت: پارەی هەندێ کۆمپانیایان داوەتەوە کە پاش ئێمە شتیان بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ هێناوە، بەڵام ئێمە و هەندێ کۆمپانیای دیکەیان پشتگوێخست، ئەمەش زیانی زۆری بەئێمە گەیاند، ئێستا قەرزاری هەندێ بانک و کۆمپانیاین، تەنانەت بەهۆی کەمی سەرمایە ناچاربووین بەشێک لە پرۆژەکانمان ڕابگرین.
دواخستنی دانەوەی قەرزی کۆمپانیاکان، جۆرێک لە بێ متمانەیی لە نێوان کۆمپانیاکان و وەزارەتی کشتوکاڵ دروستکردووە، ئێستا کۆمپانیاکان ئامادەنین پڕۆژەکانی وەزارەتی کشتوکاڵ وەربگرن، بۆ نمونە وەزارەتی کشتوکاڵ دوو ساڵە پرۆژەی بەبازاڕکردنی مریشک دەخاتە بەردەم کۆمپانیاکان، بەڵام کۆمپانیاکان ئامادەنین وەریبگرن.
د.خاڵس ئەحمەد دەڵێت بەهۆی دواخستنی دانەوەی قەرزەکانی پێشوو لەلایەن حکومەت، جۆرێک لە بێمتمانەیی لە نێوان کۆمپانیاکان و وەزارەتی کشتوکاڵ دروست بووە، ئێستا هیچ کۆمپانیایەک ئامادە نییە پرۆژەکانمان وەربگرێ، بۆیە ئێستا سەرجەم پرۆژەکانمان ڕاگرتوون، ئەمە لەکاتێکدایە هەندێ پێداویستی هەیە وەزارەت ناتوانێ دەستبەرداری بێت، بۆ نموونە قڕکەری کیمیایی و دەرمان و ڤاکسینی ئاژەڵ، چونکە لە ئەگەری بڵاوبوونەوەی هەر نەخۆشییەکی مەترسیدار، لەوانەیە بەهەزاران ئاژەڵ بفەوتێن.
وەزارەتی کشتوکاڵ پێشتر ساڵانە لە ڕێگەی 96 تیمی گەڕۆکەوە پێنج هەڵمەتی کوتانی دژی نەخۆشییەکانی تەبەق، لاڕەشە، دانکە، بەرهاوێشتن، کولکەپیسە ئەنجام دەدا، بەڵام بەهۆی نەبوونی دەرمان و ڤاکسینی پێویست ماوەی دوو ساڵە ئەم هەڵمەتانە وەکو پێویست بەڕێوەنەچوون.
دکتۆر میقداد ئیبراهیم، بەڕێوەبەری تەندروستیی ئاژەڵ دەڵێت بۆ کۆنترۆڵی هەندێ نەخۆشیی ئاژەڵی کە خێرا بڵاودەبنەوە و دەبنە هۆی مردن یان لاوازبوون یان بەرهاوێشتنی ئاژەڵ، پێویستە ساڵانە چەند هەڵمەتێکی کوتانی ئاژەڵان بکرێ، بەڵام بەهۆی نەبوونی ڤاکسین و دەرمانی پێویست، ماوەی دوو ساڵە نەمانتوانیوە لە هەولێر و دهۆک هیچ هەڵمەتێک بکەین و تەنیا لە سلێمانی و گەرمیان بە ڕێژەیەکی کەم کراوە، بۆیە مەترسیی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی هەیە.
بە گوتەی د.میقداد مەترسییەکە ئەو کاتە زیاتر دەبێ‌ کە نەخۆشی بکەوێتە ناو ئەو ئاژەڵانەی نەخۆشییەکەیان دەگوازرێتەوە بۆ مرۆڤ، بۆ نموونە تای ماڵتا و بروسیلا کە هەر کەسێک شیر و گۆشتی ئاژەڵی تووشبوو بەو نەخۆشیانە بخوات تووشی نەخۆشییەکە دەبێت، جگە لەوە نەخۆشیی هاریی سەگ و تورەگەی ئاوی، هەروەها نەخۆشیی ئەنتراکس کە لەڕێگەی ئاژەڵەوە تووشی مرۆڤ دەبێ.
کۆمپانیای ڤێت گرین بەبەهای 980 ملیۆن دینار گەنمی بۆ وەزارەتی کشتوکاڵ کڕیوە، بەڵام هەموو پارەکەی وەرنەگرتووە. حاجی کامەران ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیاکە دەڵێت: لەکاتی تەندەر بەرپرسانی وەزارەتی کشتوکاڵ بەڵێنیان پێداین ئەو پارەیەی لە جووتیاران وەریدەگرنەوە بیدەنەوە ئێمە، بەڵام ساڵێک بەسەر هێنانی ئەم گەنمە تێپەڕیوە و نزیکەی 300 ملیۆن دینار قەرزمان کەوتووەتە لای حکومەت.
هەرچەندە تائێستا هیچ کۆمپانیایەک بۆ وەرگرتنەوەی قەرزەکان سکاڵای لەسەر وەزارەتی کشتوکاڵ تۆمار نەکردووە، بەڵام وەک خاڵس ئەحمەد دەڵێت وەزارەتی کشتوکاڵ لەژێر گوشارێکی زۆری کۆمپانیاکاندایە، بۆ دانەوەی قەرزەکانیش چەندین نووسراومان ئاراستەی ئەنجوومەنی وەزیران و ئەنجوومەنی ئابووریی هەرێمی کوردستان و وەزارەتی دارایی کردووە، دوایین نووسراویشمان بۆ وەزارەتی دارایی لە 24/10/2017 بووە، ئەوانیش لە 12/11/2017 ئاراستەی ئەنجوومەنی وەزیرانیان کردووە، بەڵام تا ئێستا هیچ وەڵامێکیان نییە.[1]
16-01-201816-01-2018