رێکخراوی هيومان ڕايتس وۆچ کە ڕێکخراوێکی نێودەوڵەتی تايبەتە بە مافەکانی مرۆڤ، چەند ژمارەيەکی ترسناکی لەبارەی عێراقەوە بڵاوکردەوە لەسەر چواردە ساڵی ڕابردووی عێراقی نوێی دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام.
رێکخراوەکە دەڵێت لە ئێستادا 4 مليۆن و 400 هەزار عێراقی ئاوارەی 64 وڵاتن، هاوکات 4 مليۆن و 100 هەزار عێراقی تری ئاوارەی ناخۆی وڵاتن، يەک مليۆن و 700 عێراقی لە کامپەکان و چادرگەکاندا ژيانی سەخت دەگوزەرێنن.
ئەوەشی خستۆتەڕوو، عێراق خاوەنی تەنها 5 مليۆن و 600 هەزار کەسی تەمەن يەک مانگی بۆ 17 ساڵييە، لەکاتێکدا کۆی ژمارەی دانيشتوانی زياتر لە 24 مليۆن کەسە، ژمارەی ئه و بێوەژنانەی تەمەنيان لە 15 ساڵ بۆ 52 ساڵييە، زياتر لە دوو مليۆن کەسن.
سەبارەت بە ڕێژەی نەخوێندەواری و ئاستی زانستی عێراق، هيومان ڕايتس وۆچ دەڵێت زياتر لە 6 مليۆن عێراقی خوێندنەوە و نووسين نازانن، چەند پارێزگايەکی گەورەی وەک بەسرە، بەغدا، نەجەف، واسيت و ئەنبار لە پێشی پێشەوەی ئه و پارێزگايانەی عێراقەوەن کە ڕێژەی نەخوێندەواری تياياندا بەرزە.
ئامارەکەی ڕايتس وۆچی نێودەوڵەتی سەبارەت بەڕێژەی بێکاری لە عێراقدا، ئاماژەيەکی مەترسيدار نيشاندەدا کە ڕێژەی بێکاری بريتييە لە 31% له و بوارەشدا، پارێزگاکانی ئەنبار، موسەننا، ديالە و بابل لە پێشی پێشەوەن و دواتريش هەريەک لە بەغدا و کەربەلا و نەينەوا دێن، هەرچی ڕێژەی هەژارييە، ئەوا 35%ی دانيشتوانی عێراق لەژێر هێڵی هەژارييەوە دەژين کە داهاتی ڕۆژانەی کەسێک کەمتر لە 5 دۆلاری ئەمريکيی داهاتييانە.
لەهەمووی ترسناکتر ڕاپۆرت و ئامارەکەی ئه و ڕێکخراوەدا، ڕێژەی بەکارهێنانی مادەی هۆشبەرە لە عێراقدا کە ڕێژەکە لە بەکارهێنانی حەشيش و ماددەی هۆشبەردا بۆ 6% بەرزبۆتەوە کە پارێزگاکانی بەغدا لە پێشەوەی هەموو پارێزگاکانەوەيە، دوای ئەويش پارێزگاکانی بەسرە، نەجەف، ديالە، بابل و واسيت دێن.
هاوکات ڕێژەی کارپێکردنی منداڵان لە عێراقدا گەيشتۆتە 9% کە تەمەنيان لە خوار 15 ساڵەوەيە.
سەرباری بێکاری و بەرزبوونەوەی ئاستی هەژاری، ناهۆشياری و نەخوێندەواری خەڵکی عێراق، بەپێی ڕاپۆرت و ئامارەکەی ئه و ڕێکخراوە نێودەوڵەتييە، لەماوەی ئەم 14 ساڵەدا 39 نەخۆشی پەتا لە عێراقدا بڵاوبوونەتەوە کە ديارترينيان کۆلێرا و ئیفلیجی منداڵان و ڤايرۆسی جگەر و بەرزبوونەوەی ڕێژەی شێرپەنجە و تێکچوونی زگماکی مناڵان لە سکی دايکاندا.
لەڕووی ئابووری و پيشەسازييەوە ئامارەکە باس لە وەستانی 13 هەزار و 328 کارگە و دامەزراوەی بەرهەمهێنان دەکات لە عێراقدا.
سەبارەت بە ڕووبەری ئه و زەوييانەی لەماوەی ئه و چەند ساڵەدا دەستيان لێهەڵگيراوە و نەکراونەتە کشتوکاڵ، ڕاپۆرتەکە دەڵێت ڕووبەری ئه و زەوييانەی دەکرێنە کشتوکاڵ لە 48 مليۆن دۆنمەوە پاشەکشەيان کردووە بۆ 12 مليۆن دۆنم، هەناردەی شمەکی خۆراک لە ڕێژەی 75%ەوە بەرزبۆتەوە بۆ 91%.
هەرچی سێکتەری خوێندن و پەروەردەيە، له و بارەیەوە هيومان ڕايتس وۆچ دەڵێت فێرکردنی بنەڕەتی لە خراپترين هەلومەرجەکانيدايە، لە عێراقدا 14 هەزار و 658 قوتابخانە هەيە، نۆ هەزار قوتابخانەی زيانی گەورەيان پێگەيشتووە، 800 قوتابخانەی قوڕين (گڵين) لە هەموو عێراقدا هەيە، هێشتا پێويستە 11 هەزار قوتابخانەی نوێ دروستبکرێت.
سەبارەت بە قەرزەکانی عێراقيش باس لەوە دەکات، کە عێراق بڕی 124 مليار دۆلاری 29 دەوڵەتی جياجيای جيهان قەرزارە، لەکاتێکدا فرۆشی نەوتی لە ساڵی 2003 تا ساڵی 2016 بريتيی بووە لە هەزار مليار دۆلار کە بەشداری نەکردووە لە چارەسەری کێشەی عێراقييەکان.[1]
12-07-201812-07-2018