خالیدی هەژار
لەدەرباری وڵاتێکی داگیرکراو، هەتیوێکی نەخوێندەوار، دەبێتە خامەیەکی هەڵکێشراو
ناوی تەواوی (خالید خەلیل قادر خەلیل)ە ساڵی (1968) لە گوندی (شەوگێڕ)ی شارەدێی (#شوان#)ی شاری #کەرکووک# ناوچەی (شێخ بزێنی خواروو) چاوی بەژیان هەڵهێناوە، هاوڕێیەکی بەناوی (سامان کەڵوڕی) نازناوێکی پێبەخشیووە بەناوی (خالیدی هەژار) خالیدیش ڕەزامەند بووە بە نازناوەکە و لە دوای ئەمەوە بە (خالیدی هەژار) خۆی ناساندووە لە هۆنراوەەکانیدا، خالید لە تەمەنی (4)ساڵیدا باوکی دەمرێت و هەتیوو دەکەوێت و ساڵی (1972) ماڵیان دەچێتە گەڕەکی (ئیمام قاسم)ی شاری کەرکووک، ساڵی (1973) لە تەمەنی (5)ساڵیدا دووبارە هەتیوو دەکەوێتەوە کاتێک دایکی شوو دەکاتەوە ماڵەباوانی لەدایکی دەسێننەوە تەنیا خۆیی و خوشکێکی لە ماڵی (مامە دەروێش)ی بەخێودەکرێن.
لە تەمەنی (9)ساڵییەوە ساڵی (1976-1977) دەکرێتە شاگردی کارگەی بزمار لەنزیک گەڕەکی خانەقای کەرکووک بۆماوەی زیاتر لە (6)مانگ، ساڵی (1978-1979) لە تەمەنی (10)ساڵیدادەبێتە (گوڵە بە ‌ڕۆژە فرۆش) هەندێکیش دەبێتە شاگردی پاس (سەکنی پاس) ڕۆژانە بە (500فلس) ودواتریش ساڵی (1979-1980) لە گەڕەکی (ڕەحیماوا) دەبێتە شاگردی چایەخانەی (حەمەلێفە) بەرۆژانەی (750)فلس و ساڵی (1980-1984) دەبێتە شاگردی کەبابخانەی (ئەربیل) خاوەنەکەی (مام حەمەڕەحیم) ناوێک بووە و بەرۆژانەی (1000)فلس کاریکردووە دواساڵی شاگردی کەبابخانەی کرێی ڕۆژانەی لەلای وەستا (شێخ مەجید و وەستا ڕەزای کەبابچی) خۆیداوە لە (4500)فلس.
ساڵی (1984) بەدواوە لە تەمەنی (16)ساڵیدا پەیوەندی بەڕێکخستنەکانی شۆڕشی گوڵانی #پارتی دیموکراتی کوردستان# بە (‌نەوزاد) ناوێکەوە دەکات، هەمان ساڵ پەیوەندی بە شۆڕشەوە دەکات لە (شاخی سوورێن) لە لقی سێی ناوچەی (چەمچەماڵ) لەلای (ئەحمەد فەتحوڵڵا)لێپرسراوی ناوچەی چەمچەماڵ چەکی پێشمەرگایەتی لەشان کردووە، ساڵی (1987) هاتۆتەوە ناوچەی (شوان) و ساڵی (1988) دوای ئەنفالەکان لەگەڵ (#تیپی 21ی کەرکووک#)ی #یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان# ڕۆیشتووە بۆ سەر سنوور و گەڕاوەتەوە لای هێزەکانی (پارتی دیموکراتی کوردستان) لە ناوچەکانی (دۆڵەتوو و گۆڕەشێر و نۆکان) لە لقی سێی پارتی و ناوچەی شوان ماوەتەوە لەنێوان (1988-1990)، بەر لە ڕاپەڕین سەنگەری خەباتی لە ڕیزەکانی (پارتی دیموکراتی کوردستان) گواستۆتەوە بۆ ڕیزەکانی (یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان) و پەیوەندی کردووە بە تیپی 21ی کەرکووک ئەو کاتەی (سەرباز حسێن) فەرماندەی تیپەکە بووە، لە شەڕی ناوخۆی نێوان هەردوو حزبی (پارتی و یەکێتی) چەکی پێشمەرگایەتی داناوە لەسەر بنەمای بڕوا نەبوون بە شەڕی ناوخۆ و دواجاریش ساڵی (2000)بەتەواوەتی لە ڕیزەکانی (یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان) دوور دەکەوێتەوە و بەیەکجاری دەستبەرداری سیاسەت دەبێت.
خالیدی هەژار بەنەخوێندەواری خۆی پێگەیاندووە و لە پێشمەرگایەتی و لەشاخ (پشتیوان کادیر) هاوکاریکردووە بۆ ناسینی پیتەکان و نووسین و دواتریش خوێندەوە، ساڵی (1994) یەکەم هۆنراوەی پێ نووسیووە بەناوی (وەڵامدانەوە) کە کچێک تەنیا یەک دێری بۆ نووسیووە (شادی ژیانم شادی ژینتە) ئەویش بەو شێوەیە لە مانگی کانونی یەکەمی 1994 لە کۆمەڵگەی (#بنەسڵاوە#) وەڵامیداتەوە:
بەدوای سڵاوی تۆدا سەد سڵاو
سڵاو لەتۆبێ پڕ عەتر و گوڵاو
لەگەڵ نەسیمی بەیان تێکەڵاو
پڕشنگی شادیت بەسەردا بڵاو
تۆ کەژیانی من چاک دەبینی
بەئازار دەژیم بەماتەمینی
غەرقەم لەبەردا دایم بەشینی
یاخوا تۆ ژینی وا قەت نەبینی
هەستم بەهەستی پاک و جوانیە
دڵ و گیانیشم بە قوربانتە
ئەوە هۆی بوونی هەستی جوانتە
کەشادی ژیانم شادی ژیانتە
گەروایە منیش مەرگت نەبینم
ئەگەر بێت و من مەرگت ببینم
یاخوا زوو دەرچێ گیانی شیرینم
لەپاش مەرگی تۆ بۆچی بمێنم
ئەم هۆنراوەی خالیدی هەژار پەیوەندی بە ئەوین و ئەڤینداریەوە هەیە و هەر لەویشەوە سەرچاوەی گرتووە.
خالیدی هەژار شەڕی ناوخۆی یەکێتی و پارتی (1994-1998) زۆر کاری لێکردووە و هۆکاری سەرەکی وازهێنانییەتی لە خەبات و سیاسەت لەو ڕووە وە کاریگەرییەکەی بە هۆنراوەیەک داڕشتووە بە ناونیشانی (شەڕی ناوخۆ) و نووسیویەتی:
میللەتێکین بەسەد دەرد و بەسەد ئافات و بەڵاوە
چەپۆکی هەموو زۆردارێک لەتەپڵی سەرمانی داوە
سەرتاسەری ئەم وڵاتە بەدەستی دوژمن وێرانە
ئاوی جۆگە و کانی و ڕووبار بەخوێنی کورد واخوێناوە
دووکەڵی خاکی سوتاوم بۆتە تانەی دوو چاوەکەم
ڕۆژی ڕەشی ئەنفالیشم هەتا مردن لەبەرچاوە
کۆرپەی ساوای کوردی هەژار بوون بەچنگێ گۆشتی برژاو
بەهەزاران لاشەی دیکەش لەزنجیری تانک ئاڵاوە
چەندین هەزار کیژۆڵەی کورد بوون بەدیلی دەست دوژمن
دەفرۆشران کچی دیلی کورد لەو عەرعەر و بەسرە و فاوە
کیمیابارانی هەڵەبجە و گوندی گۆپتەپە و شێخ وەسان
نرکەی بۆمبا و هاواری کورد هەتا مابم لەگوێم ماوە
شوێنەواری شارودێمان هەروا ماوە وا لەبەرچاو
کەچۆنها تەخت و وێرانە و بەچ ئاگرێک سوتاوە
تەماشاکەن چی بەسەرهات ئەم وڵاتە بەدەست دوژمن
ئەسەف بۆ کورد نەبای دیووە و نەبارانی لەسەر داوە
لەپاش هەموو ماڵوێرانی و دەربەدەری و ئاوارەبوون
کەچی ئێستا بەتیری کورد لاشەی کورد لەخوێن گەوزاوە
گیرۆدەی دەستی ناپاکە هەموو خەڵکی ئەم وڵاتە
بۆیە بەدەرد و بەڵاو ئافات لەسەر ئەم خاکە باراوە-ساڵی 1997لەگەرمەی شەڕی ناوخۆ
خالیدی هەژار ڕێنوێنی و ئامۆژگاری بۆ ژیان هەیە و خۆی پەند و ئەزموونی لەوژیاندا بینیوە و دەیەوێت ئاڕاستەی ڕۆڵەکانی بکات و لەچوارچێوەی پەند و ئامۆژگاری زۆر هۆنراوەی نووسیوە وەک نموونە:
ئەی داخ سەد داخم دراوە لەدڵ
دەروون هەردەم پڕ لەجۆش و لەکوڵ
لەم ڕێگە سەختەی پڕ دەردی ژیان
زۆرجاران ڕازو هیوام نایە گڵ
یان فەرمویەتی:
ئەم دونیا سەراو ڕێگا و بانێکە
چوون خۆراکی سەر سفرە و خوانێکە
چێژی ژین ئەنجام مەرگە دەیچێژین
لەم دونیا مرۆڤ هەر میوانێکە
ژیان و مەودای تەمەن وەک تاوە
بۆ تاوێک لەدەست نەدەی ئەو تاوە
لە و تاوە تاوێک بەدەست نەهێنی
تاریکی دەبەی لەجێی ئەو تاوە
خول ئەدا چەرخی دەوران دەمێکە
ژیان وەک خوان و چێشتی جەمێکە
لەبیابانی ژین ڕێبواری ماندوین
ئەم دونیاش سەرای سات و دەمێکە
خالیدی هەژار هۆنراوەی پێنج خشتەکی لەسەر سەردەمی منداڵی خۆی نووسیووە و دەڵێت:
لەسەرەتاوە کەمن خوڵقاوم
بێ فێڵ و درۆ و بێ بەند وداوم
بەڵام بێ چارە و مات و شێواوم
دەردی بێ کەسی سەری لێ داوم
وەک لەزیندان بم دەست بەندکراوم
لەسزاکێشی بێ تاوانیم دا
لەناو ژیانی سەرگەردانیم دا
حاڵم بێ حاڵە لەبێ لانیم دا
هەر لەتەمی چوار ساڵانیم دا
بێ برا و کەس بێ دایک وباوم
چی بوو کەڵکی من لەو دونیا بوونم
خۆ زۆر چاتر بوو نەبوایە بوونم
لەبەربێ کەسی مات و زەبوونم
لەسەر ئەم خاکە لەڕۆژی بوونم
تاکو ئێستاکە قەت نەحەساوم
دەواران ژەهراوی خەستی پێ چەشتم
دەرد و خەفەت بوو خهواردن و چێشتم
بێ گیانی کردم بەڵام نەی نێشتم
تەمەن چوار ساڵ بووم باوکم جێی هێشتم
لەم شار و لەودێ بێ کەس ژیاوم
من هەر پیادە خەڵکیش بەسواری
عالەم بەدڵی شاد من بەخەمباری
کەوتمە ژێر بارودەستی زۆرداری
چۆن لەیادم چێ ئێستا ئازاری
بێ دایک وباوکی هەتاکو ماوم
دوای ئەو هەموو ناورانەوە و ناگوزرییە مامە دەروێشی دەروویەکی پڕ خێری لێکردووەتەوە کیژێکی خۆی داوەتێ و لەبرازاوە کردویەتییە کوڕی خۆی بۆیە خالیدی هەژاریش ئەم هۆنراوە بۆ ئامۆزا هاوژینەکەی هۆناندۆتەوە دەڵێت:
پای پەیژەی ژینم مەرگ نەیشکێنێ لێم
لەسەر مانگیش بیت بۆ دیدارت دێم
جێگە و مەسکەن و شوێن و دیارت
لەهەرلابێ من ڕێبواری ئەو ڕێم
خالیدی هەژار تێکەڵکێشی لەگەڵ هۆنراوەی زۆرێک لەشاعیرانی وەک خەیام و هەژار و هێمن و حەمدی وتاد کردووە لە چوار خشتەکی و پێنج خشتەکیدا هەستە نیشتمانپەروەری و دڵدارییەکانی تێکەڵ بەدەقی هۆنراوەی ئەوانەوە کردووە و لەوانیشەوە ئیلهامی خۆی ڕشتووە بەناو هۆنراوەکاندا وەک:
پێنج خشتەکی لەسەر هۆنراوەی مامۆستا هێمن موکریانی
تاکەی دێوانە و لانەواز ڕوو بەکێوان ببمەوە
بەرە و تارمایی بوولێڵی تاریکی شێوان ببمەوە
هەردڵ بەئازاری عەشقت وابێ هەتوان ببمەوە
(تۆ بەڵێنم پێ بدە تا من بەرە و ژوان ببمەوە
بمدەیە ماچێکی تەڕ لەم لێوە با جوان ببمەوە)
لە ستایش و پیاهەڵدانی نیشتمانی کوردان و کەرکووکی باباگوڕگوڕدا لە پێنج خشتەیەکی لەگەڵ حەمدی ساحێبقڕاندا نووسیویەتی:
ئەی وڵاتم هەموو دونیا بەئارەزووی سەیرانتە
بەتاسەی دیدەنی دەشت و سەربەندی کێوانتە
بۆکانگای پڕ لە ئەڵماسی زەمبور و کەیوانتە
(ئەی وەتەن ڕۆم وعەجەم موشتاقی کوردستانتە
ئیفتخاری میللەتی کورد شەوکەتی عینوانتە)
پێنج خشتەکی خالیدی هەژار لەگەڵ هۆنراوەی خەیام-دا
عالەم گوڵزارە و ژین بەهارێکە
ئەگەرچی مرۆڤ کەبێ بارێکە
باری بۆ ژێرگڵ ئەو دوابارێکە
لەهەر دەشتێکا کە گوڵزارێکە
ڕەنگی گوڵ خوێنی شەهریارێکە
چەن شاوشابانو ڕۆیشتو و هاتوو
کوانێ جیاوازی هات و نە ‌هاتوو
هۆشت بێ ئاخر حاڵی بە ‌هاتوو
وەنەوشەی مۆری لەگڵ دەرهاتوو
خالێکی جوانی ڕووی نیگارێکە
هەروەها خالیدی هەژار ئەوین و نیشتمان لەئامێزی یەکتر دەکات و بۆ هەردوو کیان ئەویندارە وەک دەفەرموێ:
بەگۆشەی چاو لێم مەڕوانە تۆ گۆشەگیرم مەکە
بەوەڵلا کوردم ئەسیرم، دوو جار یەخسیرم مەکە
پێکراوی تیری چوار دەستم لەچوار لاوە بەقوربان
بە و پەیکان و ژێ و کەوانەش تیرە بارانم مەکە