وەرگێڕ
لە
03-08-191303-08-1913 لە دایک بووە.
لە
14-01-199814-01-1998 لە
تارانتاران کۆچی دوایی کردووە و لە شاری
مەهابادمەهاباد بەخاکسپێردراوە.
[1]
محەمەد قازی لە ناودارترین وەرگێڕەکانی ئێران بوو. 12ی گەلاوێژی ساڵی 1292ی کۆچی هەتاوی (1913ی زایینی) لە شاری مەهابادی ڕۆژهەڵاتی کوردستان لە دایک بوو. لە خزمەت مامۆستا گیوی موکریانیدا دارەدارەی زمانی فەڕەنسی کرد. بۆ خوێندن ڕووی کردە تاران و زۆربەی ژیانی لەوێ بەسەر برد.
ساڵی
1315 لە دارەلفۆنوون کە بەناوبانگ ترین خوێندنگەی تاران بوو خوێندنی بەر لە زانستگەی تەواو کرد و سێ ساڵ دواتر،
لە 1318دا بڕوانامەی مافی لە زانستگەی تاران وەرگرت. ساڵی
1320 لە وەزارەتی دارایی دامەزرا.
1323 ژنی هێنا و دوو منداڵیان بوو، بە ناوەکانی مریەم و فەرهاد. ساڵی
1337 لەلایەن زانستگەی تارانەوە خەڵاتی باشترین وەرگێڕی درایە. ساڵی
1337 خێزانی کۆچی دوایی کرد. ساڵی
1349 ژنی هێنایەوە. ساڵی
1354 دوچاری شێرپەنجەی قوڕگ بوو و بۆ چارەسەری ڕووی لە وڵاتی ئەڵمانیا کرد. پاش گەڕانەوەی ئیتر بەبێ میکڕۆفۆنێکی سەر قوڕگ کەس دەنگی نەدەبیست. ساڵێک دواتر، لە 1355دا بەهۆی ئازاری نەخۆشییەکەیەوە داوای خانەنشین بوونی کرد و خانەنشین کرا. زۆربەی کارەکانی وی وەرگێڕان لە زمانی فەڕەنساوە بۆ زمانی فارسییە. یەکێک لە بەناوبانگترین بەرهەمەکانی وەرگێڕانی ڕۆمانی دۆن کیشۆتە کە خەڵاتی باشترین کاری وەرگێڕانی ساڵەکانی
1336 و 1337ی کۆچی هەتاوی بۆی بە دیاری هێنا. جگە لە وەرگێڕان، قازی بۆخۆی چەند بەرهەمیشی نووسیوە کە ئەوانیش هەر بە زمانی فارسین. بە هاوکاریی ئەحمەد قازی ڕۆمانی ژانی گەلی برایم ئەحمەدیشی لە کوردییەوە کردە فارسی. قازی بێجگە لە توانستی لە بواری وەرگێڕان دا، خاوەن بیروزەینێکی سەیر بوو و هەزاران هەڵبەستی لەبەر بوو. جگە لەوە بۆخۆشی هەڵبەستی دادەنان. ڕۆژی 24ی سەرماوەزی ساڵی 1376ی کۆچی هەتاوی (1998ی زایینی) لە تەمەنی 84 ساڵەییدا، لە نەخۆشخانەی ئێران مێهر لە تاران کۆچی دوایی کرد و هێنرایەوە مەهاباد و لە گۆڕستانی بوداغ سوڵتان لەپاڵ مامۆستا هێمن و هەژار و خاڵەمین و ماملێ و ناودارانی تری کوردەوە بە خاکی نیشتمان ئەسپێردرا.
ساڵی
1386 لە مەیدانێک بە ناوی خۆیەوە، پەردە لەسەر پەیکەرەی چوار میتریی محەمەد قازی لا درا، کە دەست ونەخشی هونەرمەندی سنەیی مامۆستا هادی زیائوددینییە.
لە مووزەی مامۆستا هێمن (بە فارسی: موزە مفاخر فرهنگی و هنری سرای هیمن) لە شاری مەهاباد دیوێک بە ناوی محەمەد قازییەوە کراوە و بێجگە لە بەرهەمە چاپ کراوەکانی، بەشێک لە یادگارەکانی ئەویشی تێدا پارێزراو و ڕانراوە.
بەرهەمە وەرگێڕراوەکانی دەستی محەمەد قازی بۆ سەر زمانی فارسی:
بەم شێوەیە و بەپێی ساڵی یەکەم چاپ چنراون:
ناوی پەرتووک (بە فارسی) / نووسەر (بە فارسی) / ناوی پەرتووک (بە کوردی) / نووسەر (بە کوردی) / ساڵی یەکەم چاپ (کۆچی هەتاوی)
سناریوی دن کیشوت/میگل سروانتس/سناریۆی دۆن کیشۆت/ میگل سێرڤانتێس1319
کلود ولگرد/ویکتور هوگو/ کلۆدی بەڕەڵا / ویکتۆر هۆگۆ/ 1319
سپیددندان/ جک لندن/ دان چەرموو / جەک لەندەن/ 1331
جزیرە پنگوئن ها/ آناتول فرانس/ دوڕگەی پەنگۆئەنەکان / ئاناتۆل فڕانس/ 1332
در آغوش خانوادە/ هکتور مالو/ لە ئامێزی بنەماڵەدا / هێکتۆر مالۆ 1334
شاهزادە و گدا/ مارک توین/ شازادە و گەدا / مارک توەین 1334
آخرین ڕوز یک محکوم/ ویکتور هوگو/ دوایین ڕۆژی مەحکوومێک/ ویکتۆر هۆگۆ1334
شازدە کوچولو/ آنتوان دو سنت اگزوپری/ شازادە چکۆلە/ ئانتوان دۆ سانت ئێگزوپێری1335
سادە دل/ولتر/سادەدڵ / ڤۆڵتێر 1335
نظری بە طبیعت و اسرار آن/ لئون برتون/ چاوخشاندنێک بەسەر سروشت و سوڕڕی¬دا / لێئۆن برێتۆن 1335
داستان کودکی من/ چارلی چاپلین/ چیرۆکی مناڵیم / چاڕلی چاپلین1335
تاریخ مردمی آمریکا/ هاروی واسرمن/ مێژووی نەتەوەی ئەمریکا / هاروی واسرمەن 1337
تاریک ترین زندان/ ایوان اولبرخت/ نووتەکترین بەندیخانە / ئیڤان ئولبرەخت 1337
نیە توچکا/ فئودور داستایوسکی/ نیەتووچکا / فیئۆدۆر دستۆفسکی 1338
مادام بوواری/ گوستاو فلوبر/ مادام بۆڤاری / گوستاو فلۆبێر 1341
مهاتما گاندی/ ڕومن ڕولان/ مهاتما گاندی / ڕۆمەن ڕۆڵان 1343
دوریت کوچک/ چارلز دیکنز/ دوریتی بچکۆلە / چارلێز دیکێنز 1343
طلا/ بلز ساندرار/ ئاڵتوون / بلێز ساندرار 1343
مردە ڕیگ/ گی دو موپاسان/ میرات / گی دوو مۆپاسان 1345
نان و شراب/ اینیاتسیو سیلونە/ نان و شەڕاب / ئینیاتسیۆ سیلۆنە 1345
مادر/ پرل باک/ دایک / پرێل باک 1345
دکتر کنوک/ ژول ڕومن/ دوکتور کنۆک / ژوول ڕوومەن 1345
تپلی/ گی دو موپاسان/ خەپەتۆڵە / گی دوو مۆپاسان 1346
آدم ها و خرچنگ ها/ خوزە دو کاسترو/ مرۆکان و قرژاڵەکان / خۆزە دوو کاسترۆ 1346
دربارە مفهوم انجیل ها/ کری ولف/ لە مەڕ مانای ئینجیلەکانەوە / کری ڤۆڵف 1347
آزادی یا مرگ/ نیکوس کازانتزاکیس/ ئازادی یا مەرگ / نیکۆس کازانتزاکیس 1348
ناپلئون/ یوجین تارلە/ ناپێلئۆن / یووجین تارلە 1349
مسیح باز مصلوب/ نیکوس کازانتزاکیس/ مەسیحی دیسان لە خاچ¬دراو / نیکۆس کازانتزاکیس 1349
ایالات نامتحد/ ولادیمیر پوزنر/ ویلایەتە یەک-نەگرتووەکان / ڤێلادیمیر پووزنر 1351
بردگان سیاە/ کایل آنستوت/ قولەڕەشە کۆیلەکان / کایل ئانستووت 1351
ماجرای یک پیشوای شهید /اینیاتسیو سیلونە/ سەربردەی پێشەوایەکی شەهید / ئینیاتسیۆ سیلۆنە 1352
سرمایەداری آمریکا/ ماریان دوبوزی/ سەرمایەداریی ئەمریکا / ماریان دوبووزی 1352
ماجراجوی جوان/ ژاک سروون/ گورێخی گەنج / ژاک سروون 1352
پولینا چشم و چراغ کوهپایە/آناماریا ماتوتە/ پولینا چاو و چرای پێدەشت / ئاناماریا ماتووتە 1353
فاجعە سرخپوستان آمریکا/دی براون/ کارەساتی سوورپێستەکانی ئەمریکا / دی بڕاون 1353
باخانمان/ هکتور مالو/ لەگەڵ¬خانمان / هێکتۆر مالۆ 1356
قربانی /کورتزیو مالاپارتە/ قوربانی / کورتزیوو مالاپارتە 1356
بیست کشور آمریکای لاتین/ مارسل نیدرگانگ/ بیست وڵاتی ئەمریکای لاتین / مارسل نیدرگانگ 1356
سگ کینەتوز/ آلبرتو واسکز فیگەرو/ سەگی قین¬لەزگ / ئالبێرتۆ واسکز ڤیگەرۆ 1356
بی ڕیشە/ چند نویسندە / بێ¬ڕیشە / چەند نووسەرێک 1356
زن نانوا/ مارسل پانیول/ ژنی نانکەر / مارسل پانیول 1356
قلعە مالویل/ ڕوبر مرل/ قەڵای مالویێل / ڕۆبێر مرێل 1356
زوربای یونانی/ نیکوس کازانتزاکیس/ زۆربای یۆنانی / نیکۆس کازانتزاکیس 1357
پنج قصە / هانس کریستیان آندرسن/ پێنج چیرۆک/ هانس کریستیەن ئاندرسێن 1358
درد ملت/ ابراهیم احمد/ ژانی گەل / ئیبڕاهیم ئەحمەد 1358
کمون پاریس /ن. لوکین /کۆمۆنەی پاریس /ن. لووکین 1359
در نبردی مشکوک/ جان استاین بک/ لە شەڕێکی گوماناویدا / جان شتاینبەک 1360
مادر/ ماکسیم گورکی/ دایک / مەکسیم گوورکی 1361
زمین و زمان/ آولکوف/ زەمین و زەمان / ئاولکووف 1361
کلیم سامگین/ ماکسیم گورکی/ کەلیمی سامگین / مەکسیم گوورکی 1361
در زیر یوغ/ ایوان وازوف/ لە ژێر نیرە / ئیڤان وازۆف 1362
عروج/ جرزی کوزینسکی/ هەڵکشان / جرزی کووزینسکی 1363
حلقە سوم/ کوستاس تاکتیس/ گەوی سێهەم / کوستاس تاکتیس 1363
کرد و کردستان/ واسیلی نیکیتین/ کورد و کوردستان / ڤاسیلی نیکیتین 1365
دکامرون/ بوکاچیو/ دێکامروون / بووکاچیۆ 1365
تاریخ ارمنستان/هراند پاسدرماجیان/ مێژووی ئەرمەنستان /هراند پاسدرماجیان 1366
پسرک ڕوزنامە فروش/ هانس دومینیک/ کوڕیژگەی ڕۆژنامەنووس / هانس دۆمێنیک 1366
آلاخون والاخون/ ایوان وازوف/ ماڵ بە کۆڵ/ ئیڤان وازۆف 1368
سقوط پاریس /ایلیا ارنبورگ/ هەرەسی پاریس / ئیلیا ئێرێنبۆڕگ 1369
صلاح الدین ایوبی /آلبر شاندور/ سەلاحەدینی ئەییووبی / ئالبێر شاندۆر 1369
غروب فرشتگان/ پاسکال چاکماکیان/ ئاوابوونی فریشتەکان / پاسکاڵ چاکماکیان 1371
کوروش کبیر /آلبر شاندور/ کۆرشی مەزن / ئالبێر شاندۆر 1371
چهل ڕوز موسی داغ/ فرانتس ورفل/ چل ڕۆژی مووساداغ / فرانس ڤۆرفل 1373
سمرقند /امین معلوف /سەمەرقەند /ئەمین مەعلووف 1373
سەرجەم نووسراوەکانی دەستی محەمەد قازی (بە زمانی فارسی) :
زارا، عشق چوپان / بە کوردی دەبێتە: زارا، ئەوینی شوان 1319
خاطرات یک مترجم / بە کوردی دەبێتە: بیرەوەرییەکانی وەرگێڕێک 1371
سرگذشت ترجمەهای من /بە کوردی دەبێتە: سەربردەی وەرگێڕانەکانی من 1373
[2]