بە درێژایی مێژ وو، لەکۆمەڵگادا ژنان لەلایەن خێزان و تاکەکانی کۆمەڵگاوه ڕووبەڕووی توندوتیژیی جیاواز بوونەتەوە و دەبنەوە؛ ئەمەش کاریگەریی نەرێنی لەسەر ژیانی ژنان دروست دەکات و وایان لێدەکات لە کۆمەڵگادا نەتوانن خاوەنی بڕیاری خۆیان بن.
شارا، نمونەی یەکێک له و ژنانەیە کە لەلایەن خانەوادەکەیەوە تووشی توندوتیژیی بووەتەوە و بەزۆر هاوسەرگیریی پێکراوە، بەڵام لە پاڵ ئەوەشدا توانیویەتی ڕووبەڕووی هەموو ئاستەنگیی و ناخۆشییەکانی بێتەوە و بەسەریاندا زاڵ ببێت.
بە پێی ئامارێکی بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە ماوەی شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا 22 ژن کوژراون، 32 ژنی دیکەش خۆیان کوشتووە، 99 ژن سووتاون و 58 ژنیش سووتێنراون.
هەر لە ئامارەکەی بەڕێوەبەرایەتی گشتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژیی دژی ژناندا هاتووە، کە لە هەمان ماوەدا 47 حاڵەتی دەستدرێژی جنسیی و 972 سکاڵا تۆمار کراون، بەڕێوبەرایەتییکە حاڵەتەکانی بەزۆر بەشوودان تۆمار ناکات.
بەزۆر بەشوویاندا
شارا، ئەو ژنەی کە سەختییەکانی ژیان چۆکیان پێ دانەدا و بە تەواوی وره و تواناکانییەوە کاردەکات بۆ دەستخستنی بژێویی خۆی و منداڵەکانی؛ بە ورەیەکی بەرزەوە وتی:تەمەنم 14ساڵان بوو کاتێک بەهۆی ئەوەی دوو ساڵ لەهەمان پۆلدا مامەوە، دایکم بەزۆر لە خوێندن دەریهێنام و بە زۆریش بەشویدام بە ئامۆزایەکی خۆی کە 15 ساڵ لە خۆم گەورەتر بوو.
ناخۆشییەکانی ژیانی شارا، لەوێوە دەستیپێکرد، لەبەر ئەوەی هیچ هەستێکم بۆ هاوسەرەکەم نەبوو و خۆشم نەدەویست، بەردەوام شەڕ و کێشەمان هەبوو، بەڵام من چونکە سێ منداڵم لێی هەبوو، بۆیە هەر بەردەوام بووم لە ژیان لەگەڵیدا، لەوەش دەترسام کە لێی جیا ببمەوە و خەڵکی بە بێوەژن ناوم بەرن، یاخود براکانم لەژێر ناوی شەرەفدا بمکوژن.
هەرچەندە، شارا وەک باس دەکات ژیانێکی زۆر ناخۆشی بەڕێکردووە، بەڵام دواجار بڕیاری ئەوەیدا، کە دەبێت لەسەر پێی خۆی بووەستێت و چیتر ئەم ناهەقییەش قبووڵ، نەکات بۆیە بڕیاری جیابوونەوە دەدات و بڕیارەکەی سەر دەگرێت.
شارا ئێستا لە ڕێکخراوێکی خۆبەخش کاردەکات بۆ هۆشیارکردنەوەی کۆمەڵگا لەسەر توندوتیژیی دژی ژنان و بە وتەی خۆی چەندین کۆڕ و سیمینارو وۆرکشۆپی لە شارۆچکە و شارەدێکان ئەنجامداوە، بۆ ئەوەی ژنان بتوانن خۆیان بڕیار لەسەر ژیانی خۆیان بدەن و نەبنە کەرەستەیەکی بێ گیان بەدەستی خانەوادە و نەریتەکانی کۆمەڵگا وە.
شارا، لە کۆتایی قسەکانیدا تکایەکی لە ژنان کرد و وتی:تکایە ژنان چیتر ناخۆشیی و توندوتیژیی قبوڵ مەکەن و هەوڵی خۆتان بدەن لەسەر پێیەکانتان بووەستن، داوا لە هەموو دایکانیش دەکەم تکایە کچەکانتان بە خواست و ویستی خۆیان بەشوو بدەن، ئەگەر نا دواڕۆژێکی ناخۆش چاوەڕوانیان دەکات و ئێوەش هۆکارەکەی دەبن.
جۆرێکی سەرەکی دیکەش لەو توندوتیژیانەی بەرامبەر بە کچان دەکرێت بەزۆر بەشوودانیانە لەخوار تەمەنی 18ساڵیی.
سەبارەت بەو بابەتە، هاوسەر لەتیف، پارێزەر ڕایگەیاند:بوونی ئەم دیاردەیە لە کۆمەڵگادا کۆمەڵێک شوێنەواری خراپ لەسەر دەروونی کەسانی زۆرلێکراو دروست دەکات، هەروەها کاتێک خێزانەکە لێکدەترازێت، منداڵ زەرەرمەند دەبێت.
ئەو پارێزەرە، وتیشی:لە یاسای باری کەسێتی ژمارە (188)ی ساڵی 1959ی هەموارکراو کە له هەرێمی کوردستانی عێراقدا جێبەجێ دەکرێت و لە ماددەی 9 دا بە سێ بڕگە سزای ئەو کەسانە دیارییکروە، کە زۆرلێکردن لە هاوسەرگیرییدا ئەنجام دەدەن.
لە بڕگەی یەکی ماددەکەدا هاتووەهیچ کەسێک بۆی نییە کەسێکی دیکە ناچار بکات بە گرێبەستی هاوسەرگیریی، کەسەکان نزیک بن یان دوور.
لە بڕگەی دووەمی ماددەکەدا سزای ئەو کەسانە دیاریی کراوە، کە بەپێچەوانەی بڕگەی یەکەم کار دەکەن و بەپێی یاساکە، ئەگەر کەسەکە نزیک بێت بە پلەی یەک، واتا باوک، ئەوا سزا دەدرێت بە بەندکردن، کە لە دوو ساڵ کەمتر نەبێت و لە پێنج ساڵ زیاتر نەبێت. ئەگەر کەسی تاوانبار دوور بوو، ئەوا سزا دەدرێت بە بەندکردن، کە لە سێ ساڵ کەمتر نەبێت و لە 10 ساڵ زیاتر نەبێت.
لە بڕگەی سێ-دا ئاماژەی بەوە کردووە، کە دادگای باری کەسێتیی لەکاتی تێبینیی کردنی ئەو دیاردەیەدا، دەبێت لایەنەکان بنێرێتە بەردەم دادگای لێکۆڵینەوە، لایەنی زۆرلێکراو دەتوانێت ڕاستەوخۆ لەبەردەم دادوەری لێکۆڵینەوەدا داوا تۆمار بکات.
چاوان غەریب، توێژەری کۆمەڵایەتی سەبارەت بەو کێشەیە وتی:هاوسەرگیریی بەزۆر کاریگەریی نەرێنیی لەسەر جەستە و دەروون و هەڵسوکەوتی کۆمەڵایەتی ئەو کەسە دەبێت و لە هەمان کاتدا وا لە ژنان دەکات، کە سڵ لە پرۆسەی هاوسەرگیریی بکەنەوە و بە پرۆسەیەکی نادروست و نامۆ تەماشای بکەن.
وتیشی:ئێمە وەک توێژەران پڕۆژە یاسایەکمان داوەتە پەرلەمان و سەرۆکایەتی پەرلەمان بۆ ئەوەی بتوانن ڕێگریی لەم حاڵتە بکەن، هیوای ئەوە دەخوازین کاری جیدیشی لەسەر بکرێت.
بەپێی ئاین نابێت لە هاسەرگیرییدا زۆرلێکردن هەبێت
لەپاڵ هەموو ئەمانەشدا، هێشتا کەسانێک بە بیانووی ئاین و کلتوورەوە دەست دەخەنە نێو ئەم پڕۆسەیەوە، هەر سەبارەت بەم کێشەیە، مەلا شادمان ئەلکازمی، بانگخوازی ئایینی و ئەندام لە (فرقە النور العالمی) وتی:لە ڕوانگەی شەرع و ئایینە وە دەبێت ڕێکارەکانی ئەم پڕۆسەیە بەهیچ شێوەیەک زۆرلێکردنی تێدا نەبێت و تەنانەت دایک و باوکیش ناتوانن لەم پڕۆسەیەدا بڕیار لەسەر چارەنووسی منداڵەکانیان بدەن.
وتیشی:ئەو کەسانەشی ئەم جۆرە کارە دەکەن دژی ئایینن، هەر کەسێک بە وتەیەکیش زۆرداریی تێدا بکات، ئەوا لەئاینی ئیسلام لایداوە.
ئەلکازمی، لەکۆتاییشدا هیوای ئەوەی خواست کە هەموو ڕێکخراو و لایەنی پەیوەندیدار و زانایانی ئاینی لەڕێگەی پەیام وتەی خۆیان و هۆشیارکردنەوەی خەڵک لەم کێشانە و خستنەڕووی لایەنە نەرێنییەکانی بتوانن بەهەموو شێوەیەک بەرەنگاریی ئەم توندوتیژیانە ببنەوە.
شارا ناوێکی خوازراوە
دوای بەشداریکردنی لە خولێکی ڕێکخراوی Internews لەسەر شێوازی نووسینی ڕاپۆرتی هەستیاری جێندەری، تاڤان سەرکەوت ئەم ڕاپۆرتەی ئامادە کردووە[1].
06-10-2019