بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی دەڵێت دوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا لە ئێران و تورکیا، هەروەها بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکە لە کوردستان، جۆرێک لە دڵەڕاوکێ لەلای هاووڵاتیان دروستبوو، بۆ ماوەیەک خواست لەسەر خۆراک بەڕێژەی 500% زیادی کرد، ئێستا بارودۆخەکە ئاسایی بووەتەوە و دووکان و مارکێتەکان پڕن لە خۆراک.
بەپێی ئاماری وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، لە هەرێمی کوردستان نزیکەی 600 کۆمپانیای هاوردەکردنی خۆراک هەن، بەڵام بە دەیان کۆمپانیای دیکەش چالاکی هاوردەکردنی خۆراکیان بۆ کۆمپانیاکەیان زیاد کردووە، لە کاتی زۆربوونی خواستدا، خۆراک هاوردە دەکەن.
90%ی مۆڵەتەکان بۆ هاوردنی خۆراکە
نەوزاد ئەدهەم، بەڕێوەبەری گشتیی بازرگانی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیی هەرێمی کوردستان، ڕایگەیاند : پێشتر مۆڵەتەکانی هاوردەکردنی خۆراک، نزیکەی 40%ی کۆی گشتی ئەو مۆڵەتانەی پێکدەهێنا کە مانگانە دەدرایە بازرگان و کۆمپانیاکان، بەڵام ئێستا 90%ی ئەو مۆڵەتانە بۆ هاوردەکردنی خۆراکە.
نەوازد ئەدهەم دەڵێت بەهۆی ئەو ئاسانکارییانەی کردوویانن، زۆربەی بازرگانان ڕوویان لە هاوردەکردنی خۆراک کردووە، زیاد لە پێویستی خۆشیان خۆراک هاوردە دەکەن، بۆ نمونە ئەگەر لەکاتی ئاسایی بازرگانێک یان کۆمپانیایەکی بازرگانی مانگانە 50 تۆن خۆراکی هێنابێ ئێستا 150 بۆ 200 تۆن خۆراک دەهێنێ: بەگوێرەی داتاکان ڕێژی هاوردەکردنی خۆراک لە مانگەکانی شوبات و ئاداری ئەمساڵ بە بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بە ڕێژەی 250% زیادی کردووە، ڕۆژ بەڕۆژیش ڕێژەکە لەزیادبووندایە.
فرۆشی خۆراک 500% زیادی کرد
دوای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا لە ئێران و تورکیا، هەروەها تۆمارکردنی چەند کەیسێک لە هەرێمی کوردستان و ڕاگەیاندنی قەدەخەی هاتووچۆ. لە ترسی داخستنی سنوورەکان خەڵک بە لێشاو ڕوویان لە کڕینی خۆراک کرد، بەجۆرێک ڕەفەی بەشێک لە مارکێت و دووکانەکان چۆڵ بوون.
نەوزاد ئەدهەم دەڵیت: ترس و دڵەڕاوکێی خەڵک لەوەدابوو کە خاڵە سنوورییەکان دابخرێن و خۆراک کەمببێتەوە، بۆیە بە لێشاو ڕوویان لە دووکان و مارکێت و مۆڵەکان کرد. بۆ ماوەیەک خواست لەسەر هەندێک کاڵای خۆراکی وەک شەکر، زەیت، برنج، مەعجون تەماتە، بەرهەمە پاقلەمەنییەمان 500% زیادیکرد، بەڵام ئێستا بارودۆخەکە ئاسایی بووەتەوە، دووکان و مارکێت و کۆگای کۆمپانیاکان پڕن لە خۆراک. خەڵک زیاد لە پێویست خۆراکی کڕیوە، بۆیە فرۆشی هەندێ کاڵا بە بەراورد بە پێشتر 50% کەمیکردووە.
زۆرترین خواست لەسەر شەکر بووە
بۆ ڕێژەی زیادبوونی فرۆشی خۆراکە جیاوازەکان و بەرزبوونەوەی نرخیان (رووداو) زنجیرە مارکێتەکانی تیم مارتی بە نمونە وەرگرتووە کە زیاتر لە 100 سوپەرمارکێتی لە سەرجەم گەڕەک و شار و شارۆچکەکانی دەوروبەری هەولێرهەولێردا هەیە.
محەممەد ئیسماعیل، بەڕێوەبەری گشتیی زنجیرە مارکێتەکانی تیم مارت، دەڵێت: لە کاڵا خۆراکییەکان زۆرترین خواست بە پلەیەک لەسەر شەکر بووە، بە پلە دوو برنج و زەیت و مەعجون تەماتە دێت. دواتر فاسۆلیا، نیسک، نۆک، ئارد و ساوار دێن. بەشێوەیەکی گشتی فرۆشی مارکێتەکانی ئێمە و مارێتەکانی دیکەش لە شەکر بەرێژەی 70%، برنج 45%، زەیت 90%، ئارد 40%، نۆک 120%، نیسک 80%، مەعجون تەماتە 60%، زەیت 130%، ساوار 65% و فاسۆلیا 75% زیادبووە.
نیسک و نۆک و فاسۆلیا لە بازاڕ کەمبووە
محەممەد ئیسماعیل ئاماژەی بەوەدا کە بەهۆی زۆری خواست، هەندێک خۆراک لە بازاڕ کەمبوونەتەوە و بەو هۆیەوە نرخیان بەرزبووەتەوە. محەممەد ئیسماعیل گوتی: نیسک، نۆک، فاسۆلیا و ساوار لە بازاڕ زۆر کەمبووە، بۆیە نرخیان بەرزبووەتەوە. بۆ نموونە نرخی نیسک و ئارد بەڕێژەی 35% و نرخی فاسۆلیا بەڕێژەی 40% بەرزبووەتەوە.
گوتیشی: ترسمان هەیە لە مانگی ڕەمەزاندا نیسک و نۆک و فاسولیا و ساوارمان دەست نەکەوێت بۆ فرۆشتن. ئەگەر کەمێکیشمان دەست بکەوێت نرخیان زۆر بەرز ببێتەوە، هەروەها ئەگەری بەرزبوونەوەی نرخی شیری منداڵانیش هەیە، چونکە بەهۆی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا، کارگەکانی ئەوروپا بۆ ماوەی 4 مانگ بە تایبەت فەرەنسا لە کار دەوەستن.
ترس لە ئیکسپایەر
کۆمپانیای نەورەس یەکێکە لە کۆمپانیا بازرگانییەکانی کوردستان، مانگانە زیاتر لە 6 هەزار تۆن خۆراک هاوردەی هەرێمی کوردستان دەکات و لەرێگەی 3200 بریکارەوە لە شارەکانی کوردستان بە بازاڕی دەکات.
جوتیار عومەر، بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای نەورەس بۆ هاوردەکردنی خۆراک، دەڵێت: لەلایەن بەرپرسانی حکومەت پاڵەپەستۆیەکی زۆرمان لەسەرە بۆ هاوردەکردنی خۆراک. مارکێت و سوپەرمارکێت و بریکارەکانمان بەهۆی هەبوونی خواست و ترسی کەمبوون، سێ بەرامبەری فرۆشی پێشتریان داوای خۆراک دەکەن، بۆیە داوامان لە کارگێریی پارێزگاکان و وەزارەتی بازرگانی کردووە، ئەگەر پاش دوو مانگی دیکە کاڵاکان ماوەی بەسەرچوونیان تەواوبوو و نەفرۆشران یان بەهۆی خراپ کۆگاکردنیان ئەسپێ لێی دا یان خراپبوون، ئێمە تاوانبار نەکەن.
جوتیار عومەر دەڵێت کاری ئەوان وەرزییە بۆ هەر وەرزێک خۆراک لە وڵاتان دەکڕن و هاوردەی دەکەن، بەپێی فرۆشیان تاوەکو بەشی مانگی تشرینی یەکەم کاڵایان لە کۆگاکانیان هەڵگرتبوو، بەڵام بەهۆی ئەو خواستە زۆرەی کۆرۆنا لە بازاڕەکان دروستی کرد، ئێستا بەشێکی زۆرکەم لە خۆراکەکانیان ماون: بۆ نموونە نیسکمان بۆ مانگی ڕەمەزان و دوای ڕەمەزانیش هێنابوو، ئێستا هیچمان نەماوە.
جوتیار عومەر، گوتی: لەبەر ئەوەی کۆمپانیای ئیتحادی عێراق بە بەردەوامی کاردەکات، بۆیە لە بازاڕ گرفتی زەیت و شەکر دروست نابێت، برنجیش زۆرە چەندمان بووێت بە کەمێک پارەی زیاتر دەتوانین بیهێنین، بەڵام ماکەرۆنی و شەعرییە و ساوار لە تورکیا خواستی لەسەر زۆر بووە، نرخی تۆنێکی 80 دۆلار گرانبووە، نیسک و نۆک و فاسۆلیاش نرخیان بەرزبووەتەوە و لە بازاریش کەم دەستدەکەون.
فرۆشی خۆراک زیادی نەکردووە
فاتح یاسین، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای مومتاز بۆ هاوردەکردنی بەرهەمە خۆراکییەکان، بریکاری کۆمپانیا ئاڵتون کایەی تورکییە بۆ بەرهەمە خۆراکییەکان لە شاری هەولێر، دەڵێت: بەهۆی داخستنی چێشتخانە و ڕێستورانتەکان و نەبوونی گەشتیار، فرۆش کەمبووەتەوە، تەنانەت خەڵکیش بەهۆی کەرەتین لە ماڵ ماونەتەوە، بەهۆی ترسیان لە کۆرۆنا وەک پێویست نان ناخۆن، بەڵام ئەوەی جوڵەی خستە بازاڕ ترسی خەڵک بوو لە داخستنی سنوورەکان و ئەگەری کەمبوونەوەی کاڵا. ئێستا ماڵەکان پڕن لە خۆراک، دوو مانگی دیکە دەبینن بازاڕ تووشی چ پاشەکشێیەک دەبێت لە فرۆشی خۆراک و چەند خۆراکیش بەهۆی بەسەرچوونیان فڕێدەدرێن.
بەگوتەی ئەم بازرگانە لەلایەن ئەنجوومەنی وەزیران و کارگێریی پارێزگاکان و وەزارەتی بازرگانی پاڵەپەستۆیەکی زۆر لەسەر بازرگان و کۆمپانیاکان هەیە بۆ هاوردەکردنی خۆراک، کۆمپانیاکانیش بە لەبەرچاوگرتنی بارودۆخی کوردستان و خواستی بازاڕ کاڵایەکی زۆریان هاوردەکردووە، ئێستا ترسیان هەیە فرۆش دابەزێت و تووشی زیانی زۆر بن.
فاتح یاسین دەڵێت: ئێمە بریکاری کۆمپانیا ئاڵتون کایەین و داواکارییەکانیشمان هەر لەرێگەی ئەوانە. بۆ نموونە ئەگەر پێشتر داوای 500 تۆن فاسۆلیامان کردبێت، ئێستا داوای 2000 تۆن دەکەین، هەروەها ئەگەر پێشتر 10 هەزار تۆن برنجمان داوا کردبێت ئێستا داوای 20 هەزار تۆنمان کردووە. بەشێوەیەکی گشتی بەگوێرەی خواستی بازاڕ هەندێ لە بابەتەکان 200% و هەندێکی دیکەیان 400% زیاتر داوامانکردووە.
فاتح یاسین هەروەها دەڵێت: ئێستا بەدەیان کۆنتینەر کاڵامان لە کۆمپانیاکانی ئەرجەنتین، مالیزیا، هیندوستان، تورکیا ومیسر چەند وڵاتێکی دیکە داواکردووە هێشتا نەگەیشتوون. ناشزانین بازاڕەکە چی بەسەر دێت.
حکومەت خۆراک بۆ هەژاران دەکڕێت
بۆ ڕێگری لە سەرهەڵدانی قەیرانی کەمبوونەوەی خۆراک و چاودێری نرخ لە بازاڕ، لەسەر ڕاسپاردەی ئەنجوومەنی ئابووری لە هەرێمی کورستان، بۆردی بەڕێوەبردن و سەرپەرشتی خۆراک بە سەرۆکایەتی وەزیری بازرگانی و پیشەسازی و ئەندامێتی وەزیری کشتوکاڵ، نوێنەرانی ئەنجوومەنی وەزیران، پارێزگاکان، ئیدارەکانی گەرمیانگەرمیان و ڕاپەرین، ژوورە بازرگانییەکان، وەزارەتەکانی تەندروستی، ناوخۆ، دارایی و ئابووری، پلاندانان دامەزراوە.
لەسەر پێشنیازی ئەم بۆردە ئەنجوومەنی وەزیران بڕیاری دا بە کڕینی 6 ملیۆن لیتر زەیت، 30 هەزار تۆن ئارد، 1500 تۆن فاسۆلیا، 1500 تۆن نیسک، 1500 تۆن نۆک.
نەوزاد ئەدهەم، کە یەکێکە لە ئەندامانی ئەم بۆردە، گوتی: ئامانجمان لە کڕینی ئەم خۆراکانە بۆ هاوکاری ئەو هاووڵاتیانەیە کە لەژێر هێڵی هەژاریدان، دۆزینەوەی ئەم هاووڵاتیانەش لەرێگەی موختارەکان دەبێت و فۆڕمێکیان پێ پڕدەکرێتەوە. بەپێی ژمارەی ئەندامانی خێزانەکان لەرێگەی بریکارەکانەوە خۆراکیان بەسەردا دابەش دەکرێت.
گوتیشی: لەرێگەی تەندەرەوە کڕین و هاوردەکردنی ئەم خۆراکانەمان بە چەند بازرگان و کۆمپانیایەک داوە. مەرجی سەرەکیشمان ئەوەیە کواڵێتیی خۆراکەکان باش بێت و لەناوخۆشدا نەیکڕنەوە بۆ ئەوەی گرفتی کەمی ئەو خۆراکانە دروست نەبێت، ئێستا هەندێک ئارد گەیشتووە و زەیتەکەشمان لە کۆمپانیای ئیتحادی عێراق کڕیوە و بەرێگاوەیە. خۆراکەکانی دیکەش لە داهاتووییەکی نزیکدا دەکڕین، بێجگە لەو ماددە خۆراکییانە بڕیار لەسەر کڕینی هەندێ خۆراک و پێویستی دیکەش دراوە.[1]
13-04-202013-04-2020