گوتەبێژی وەزارەتی بازرگانیوەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیی حکومەتی هەرێمی کوردستان دەڵێت، بەهۆی دەرهاوێشتەکانی قەیرانی ئابووری، کەمی هاوکاری حکومەت بۆ کارگەکان و نەبوونی پلانێکی توکمە بۆ بەڕێوەبردن و پاراستنی بەرهەمەکانیان، نزیکەی 61%ی کارگەکانی هەرێمی کوردستان داخراون.
بەپێی دوایین ئاماری بەڕێوەبەرایەتی گشتیی گەشەپێدانی پیشەسازی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، لە کۆی سێ هەزار و 731 کارگە لە هەرێمی کوردستان کە لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گەشەپێدانی پیشەسازیی پارێزگاکان مۆڵەتیان پێدراوە، دوو هەزار و 287 کارگە داخراون (1.726 کارگە لە هەولێرهەولێر، 431 کارگە لە سلێمانیسلێمانی و هەڵەبجەهەڵەبجە، 130 کارگە لە دهۆکدهۆک).
سەردار قوربانی، گوتەبێژی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازیی هەرێمی کوردستان، بە تۆڕی میدیای ڕووداوی گوت: بەپێی بەدواداچوون بۆمان دەرکەوتووە بەهۆی دەرهاوێشتەکانی قەیرانی دارایی و کەمی هاوکاری حکومەت بۆ کارگەکان و
نەبوونی پلانێکی توکمە بۆ بەڕێوەبردن و پاراستنی بەرهەمەکانیان، نزیکەی 61%ی ئەو کارگانەی کە مۆڵەتیان لە وەزارتەکەمان وەرگرتووە داخراون، بەم هۆیەشەوە زیاتر لە 9 هەزار کرێکار کاریان لەدەستداوە.
سەردار قوربانی، زۆری تێچووی بەرهەمهێنانی ئەم کارگانە بە یەکێک لە هۆکارەکانی لە داخستنی ئەو کارگانە دادەنێت، کە ناتوانن کێبرکێ بەرهەمی بیانی بە تایبەتی تورکی و ئێرانی بکەن.


سەردار قوربانی دەڵێت: نرخی کرێی کارەبا لە کوردستان بە بەراورد بە عێراق و وڵاتانی دەوروبەر زۆر گرانترە، لە وڵاتانی دەوروبەر حکومەت لەرێگەی گەڕاندنەوەی بەشێک لە تێچوو بۆ بەرهەمی هەناردەکراو و بەخشینی گومرگی بۆ هاوردەی کەرەستەی خاو، پاڵپشتی کارگەکانیان دەکەن و بانکەکانیش لەرێگەی بەخشینی قەرزی درێژخایەن پاڵپشتن، بەڵام لێرە ئەم پاڵپشتییانە یان نین یان وەک پێوست نین.
بەپێی ئامارەکە ئێستا (19-05-2020) هەزار و 444 کارگە (لە هەولێر 683 کارگە، لە سلێمانی و هەڵەبجە 547 کارگە، لە دهۆک 214 کارگە) کاردەکەن، بەشێکی مانەوەی ئەم کارگانەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە:
- توانیویانە بازاڕ بۆ خۆیان بدۆزنەوە و نزیکەی 65٪ تا 70%ی بەرهەمەکانیان هەناردەی شارەکانی عێراق و ڕۆژئاوای کوردستان دەکەن،
- بەشێکی دیکەشیان لەرێگەی کواڵێتی و داشکاندنی نرخەکانیان توانیویانە کێبڕکێی بەرهەمی بیانی بکەن.
سەردار قوربانی دەڵێت: بەپێی داتاکان ئێستا هەزار و 444 کارگە کار دەکەن. ئەم کارگانەش زۆربەیان کەرەستەی خاو هاوردە دەکەن، بۆیە ئەگەر حکومەت بە کەمکردنەوەی کرێ کارەبا و لێخۆشبوونی گومرگی لە هاوردنی کەرەستەی خاو پاڵپشتیان نەکات، دواجار لەوانەیە ئەوانیش دابخرێن.
بەپێی داتاکان، زۆربەی کارگەکان لە سنووری پارێزگای هەولێرن کە دوو هەزار و 409 کارگەن، بۆیە پشکی شێری کارگە داخراوەکانیش بەر هەولێر دەکەوێت، کە 71.6%ی کارگەکانی داخراون، لە سلێمانی 978 کارگە، واتە 44%ی کارگەکانی داخراون، لە دهۆکیش 344 کارگە واتە 37%ی کارگەکانی داخراون.
ئەندازیار محەممەد جەبار، بەڕێوەبەری گەشەپێدانی پیشەسازیی سلێمانی دەڵێت: ئێمە لە پارێزگای سلێمانی مۆڵەتمان بە دامەزراندنی زیاتر لە 1700 کارگە دابوو، دوای پێداچوونەوە بە دۆسیەی کارگەکان بۆمان دەرکەوت لەم ژمارەیە تەنیا 978 کارگە بەتەواوی دامەزراون. بەشێکیان تەنیا مۆڵەت بوون، بەشێکیشیان هەڵوەشاونەتەوە و نەماون. لەم ژمارەیە بەهۆی کاریگەی قەیرانی دارایی و بەرهەمی هاوردە ئێستا تەنیا 547 کارگەیان چالاکن و بەرهەمیان هەیە، ئەوانی دیکە بەهۆکاری جۆراوجۆر داخراون.
سەبارەت بە سێکتەری کارگە داخراوەکان، ئەندازیار محەممەد جەبار، گوتی: لەهەموو سێکتەرەکان کارگەی داخراومان هەیە، بەڵام پشکی شێر بەر کارگەکانی بیناسازی دەکەوێت بۆ نمونە لە کۆی نزیکەی 390 کارگەی بیناسازی، نزیکەی 190 کارگەیان داخراون.
ئەندازیار محەممەد جەبار ئاماژە بە هۆکاری داخستنی ئەو کارگانە دەکات و دەڵێت: بەشێکی هۆکارەکەی بەهۆی لێشاوی بەرهەمی بیانییەوە بووە، زۆری تێچووش هۆکارێکی دیکەیە، بەشێکیش بۆ بێ پلانی و بەرنامە بووە لە مۆڵەتدان هەرچی هاتووە داوای مۆڵەتی کردووە زەوییان پێداوە.
کارگەی دێلاڤ بۆ بەرهەمهێنانی بۆری پلاستیکی، کە ماوەی دوو ساڵ و نیوە لە سنووری شارەدێی قوشتەپەی هەولێر دامەزراوە، ساڵانە دەتوانێت 3,600 تۆن ماددەی هاڕاوەی پلاستیک بکاتە بۆریی پلاستیکی گواستنەوەی ئاوی خاوێن و سیستەمی ئاودێریی پارک و باخچەکان و زەوییە کشتوکاڵییەکان، بەڵام بەهۆ لێشاوی بەرهەمی هاوردە ئێستا تەنیا بە 10%ی وزەی خۆی کار دەکات.
لوقمان عەبدولقادر شێخانی، خاوەنی کارگەکەیە، دەڵێت: بەهۆی لێشاوی بەرهەمی هاوردە و هەرزانی نرخیان، هیچ ساڵێک نەمانتوانیوە بە وزەی زیاتر لە 10%ی توانای کارگەکەمان کاربکەین.
لوقمان دەڵێت ئەوان ناتوانن لە نرخدا کێبڕکێی بەرهەمی هاوردە بکەن، ئەویش بەهۆی زۆری کرێی کارەبا گرانیی نرخی سووتەمەنی و ئەو ڕەسمە گومرگییەی دەخرێتە سەر هاوردەکردنی کەرستەی خاو.
لوقمان شێخانی کە پێشتر بۆ ماوەی 15 ساڵ بازرگانیی هاوردەکردنی بۆرەی پلاستیک بووە، ساڵانە بایی دوو ملیۆن بۆری هاوردەکردووە. دەڵێت: ساڵانە بایی ملیۆنان دۆلار بۆریی لە تورکیا و ئێران هاوردە دەکرێت، بە تایبەت بۆ پرۆژە حکومییەکان، ئێمە ویستمان بە دامەزراندنی کارگە ڕێگری لە چوونە دەرەوەی پارە بکەین، بەڵام بەڵێندەرەکان بە بیانووی ئەوەی حکومەت لە تەندەرەکاندا داوای بڕوانامەی دەرچوونی بەرهەمیان لێدەکات، بەرهەمی ئێمە ناکڕنەوە، ئەمە لەکاتێکدایە کواڵێتیی بەرهەمەکانی ئێمە زۆر بەرزترە لە بەرهەمی تورکی و ئیرانی.
کارگەکانی هەرێمی کوردستان بەگوێرەی جۆرەکانیان بۆ 10 جۆر پۆڵین کراون ئەوانیش: بیناسازی، خۆراک، ڕستن و چنین، فلزی، کیمیایی، پلاستیکی، سلیلۆزی، ئامێر، مۆبلیات و خزمەتگوزاری. لەرووی زۆری ژمارەشیان کارگەکانی بیناسازی، فلزی، پلاستیکی و خۆراک ڕیزبەندی پلەی یەکەم تا چوارەمیان گرتووە.
ئەندازیار مستەفا زوبێر، بەڕێوەبەری هونەری و سەرپەرشتیاری کارگەکان لە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی گەشەپێدانی پیشەسازی لە وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی، دەڵێت: ئەو کارگانەی پێش بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا چالاک بوون، بریتیبوون لە کارگەی خۆراک، پاککەرەوە، کیمیایی و پلاستیک و بیناسازی، دوای کۆرۆنا کارگەکانی پاککەرەوە و خۆراک گەشەی زیاتریان کردووە و بەرهەمیان زیادبووە، بەڵام بەرهەمی کارگەکانی بیناسازی و پلاستیکی کەمێک پاشەکشێیان کرد.
بەپێی ماددەی 8 لەیاسای گەشەپێدانی پشەسازی ژمارەی 20ی ساڵی 1998 بۆ کەرتی تایبەت و تێکەڵاو، کارگەکان بۆ ماوەی 10 ساڵ دەبەخشرێن لە وەرگرتنی ڕەسمی گومرگی لەکاتی هێنانی کەرەستەی خاو و ئامێر و پارچەی یەدەگ بۆ کارگەکانیان، بەمەرجێک کارگەکە مۆڵەتی هەبێت، بەڵام بۆ ڕێکخستن و زیادکردنی داهات ئەنجوومەنی وەزیران سەرجەم ئەو بەخشینانەی ڕاگرتووە، ئەمەش زیانی بە کارگەکان گەیاندووە.
ئەندازیار مستەفا زوبێر، دەڵێت: ئەم یاسایە لە مانگی نیسانی ساڵی 2019 لە هەرێمی کوردستان خراوەتە بواری جێبەجێکردن بەپێی ڕێنماییەکان ئەو کارگانەی بەر لەو کاتە دامەزراون پێنج ساڵ لەرەسمی گومرگی دەبەخشرێن. ئەوانەشی دوای کارکردن بە یاساکە دامەزراون 10 ساڵ دەبەخشرێن، بەڵام ئەم بەخشینە ئێستا ڕاگیراوە.
بە گوتەی ئەندازیار مستەفا جێبەجێکردنی ئەم یاسایە ڕۆڵی گەورەی هەبوو بۆ گەشەسەندنی بەرهەمی کارگەکان، بەوهۆیەوە دەیان کارگە بەکارکەوتنەوەوەو توانیان لەو ڕێگەیەوە کێبڕکێی بەرهەمی بیانی بکەن، بەڵام ڕاگرتنی کارکردن بە یاساکە زیانی گەورەی بە کارگەکان گەیاندووە. بۆیە پێیوایە ئەگەر ڕاگرتنی بەخشینی گومرگی درێژەبکێشێ لەوانەیە بەشێک لەو کارگانەی ئێستا کاردەکەن، دابخرێن.[1]
19-05-202019-05-2020