بابەت: زمانەوانی
نووسین: #هوشیار ئەحمەدی#
لە شادەمارەکانی کەسایەتی(شەخسیەت) نەتەوەیی تاکەکانی هەر نەتەوەیەک، شادەماری “زوان”ە. ئەمەش یانێ ئێمە بە پاراستن یان لەدەست دانی زوانەکەمان، بەشێکی گرینگی کەسایەتیمان پاراستگە یان لەدەست داگە.
تێگەییشتن لەمە هاوکێشە(تەناسۆب)ێکی سادەیە. یانێ بە پێی زانستی بیۆلۆژیکی، مناڵ تەقریبەت لە تەمەنی هەفت مانگییەوە لە سکی دایکیا گوێچکەی لە قسەی دایکی و دەوروبەری ئەوێ. ئەمەش یانێ لەو تەمەنەوە بیچمگرتنی کەسایەتیی دەست پێ ئەکات.
یەکەم دەنگەکان کە کۆرپەلە لە مناڵدانی دایکیا گوێی لێی ئەبێ، پاش ترپەی دڵی دایکی، دەنگی زمانی دایکییەتی. بۆیە زمانی دایکی لەوێو وردەوردە بیچم ئەگرێ. هەر لەوێشەوە هێدی هێدی بناغەی کەسایەتیی مرۆیی تاک دائەنرێ. کۆرپەلە گوێی لە هەموو دەنگەکان ئەبێ، لە موسیقا، لە قسەکردن، لە شایی، لە شیوەن و… هەر هەموو ئەمانەش وەک دەنگ لە مێشکیا هەڵئەگرێ و مەرج نیە ماناکانیان دەرک بکات، بەڵام دواتر ئەو دەنگانە مانا پەیدا ئەکەن و ئەبنە بناغەی هەست و شور و شعور و دەرک و وتە و کردار.
مناڵێ نەتەوە بندەستەکان تا ڕۆیشتنە خوێندنگە، هەر لە لایەن دایک و باوک و دەورو بەریەوە بە زوانی نەتەوەیی و میراتگرانەی دایک و باوکی قسەی لە تەکا ئەکرێ. بەو زوانە ئەدوێنرێ، بەو زوانە چیرۆک و حیکایەتی کولتوری خۆی بۆ ئەوترێ، بەو زوانە گۆرانی و بەندی شادی گوێ لێ ئەبێ، بەو زمان گوێی لە گریان و لاواندنەوە ئەبێ، تەنانەت بەو زوانە خەوی خۆش و ناخۆش ئەبینێ. ئەرێ هەر بەو زوانەی داوای مەمەی ئەکرد، بەو زوانەی نان و ئاوی داوا ئەکرد، بەو زوانەی هەستی سەرما و گەرما و ترس و خۆشیی دەرئەوڕی.
ئەو زوانە ڕاست زوانی شیریمانە، زوانی خوێنیمانە، زوانی هەستی و خۆشی و ناخۆشیمانە. بەو زوانە خوڕە و هاژە و قرمە و شڵپە و قوڵتە و تڵپەی ئاومان دەرک کردگە. ئەو زوانە زوانی خۆشەویستی دەربڕینی دایک و باوک و داپیر و باپیر و مام و خاڵۆ و پور و میمک خوشک و برا و خۆشەویست و هاوسەرمانە.
بۆیە ئەو زوانە بەشێکی سەرەکیی بڕبڕەی پشتی خۆمان و نەتەوەکەمانە و دوژمنیش بۆ لەناوبردن و تواندنەوەی نەتەوەوە، هەوڵ ئەدات زوانەکەمان لە لا سوک و کەم نرح و بەها بکات، هەوڵ ئەدا وەک شادەماری کەسایەتی خۆمان و نەتەوەکەمان، زوانەکەمان لاواز بکا و سەرئەنجام لەناو ببات.
با هەرکام لە ئێمە وەک پێشمەرگەیەک، وەک پاراستنی بەشێ لە کەسایەتیی خۆمان و نەتەوەکەمان، وەک پاراستنی شۆناس و هوڤیەتمان، پارێزەری زوانی نەتەوەکەمان بین. ئەمە ئەرکی سەرشانی تاک بە تاکمانە و ئەم ئەرکەش بە پێی ئاستی دەرک و شعور، ئەکەوێتە سەر شانمان. کێ دەرک و شعوری لەو پێوەندییەدا زیاتر بێ، ئەرکەکەی قورسترە و زیاتر هەوڵی پاراستنی زوانەکەی ئەدا.
[1]