Diyarbakır: Âlimler, Ârifler, Edîpler
Editörler
İbrahim ÖZCOŞAR , Ali KARAKAŞ , Mustafa ÖZTÜRK , Ziya POLAT
Ensar Neşriyat
2018

Peygamberler yurdu, sahabeler şehri, evliyalar durağı bir şehir; ilim,
irfân ve edebiyatta sayısız âlim, ârif ve edîp yetiştirmiş emsâlsiz bir uygarlık [1]
merkezi; sultanların gözdesi, seyyâhların uğrağı, sanatkârların ilhâm kaynağı
Diyarbakır …
Diyarbakır, tarihi süreçte sayısız kültür ve medeniyetin hafızasını benliğinde
özümserken nice milleti kucaklayıp, sayısız topluluğu da bağrına bastı.
İslâm öncesinde Asurlular, Aramiler, Urartular, İskitler, Medler, Persler,
Makedonyalılar, Selevkoslar, Partlar, Büyük Tigran İdaresi, Romalılar, Sasaniler,
Bizanslılar. 639 yılında Hz. Ömer döneminde fethedilen Diyarbakır, İslâmî
idârelerle tanışarak sırasıyla Emeviler, Abbasiler, Şeyhoğulları, Hamdâniler,
Mervaniler, Selçuklular, İnaloğulları, Nisânoğulları, Artuklular, Eyyubîler,
Akkoyunlular, Safevîler ve Osmanlıların egemenliğinde nakış nakış işlenip, ilmek
ilmek dokundu. Tüm bu süreçte coğrafyanın kader olduğu sözünü doğrulayan
bir kanıt olarak Karacadağ’dan Dicle’ye uzanan geniş kara bazalt platonun
doğusunda, kayalık kütlenin (Fis Kaya) üstünde gelişen Diyarbakır, tarih boyunca
geniş bir hinterlandın merkezi olarak ön plana çıktı. Şehir Anadolu ile Mezopotamya
arasında bir köprü olarak yüzyıllar boyunca coğrafyalar arası ekonomik ve
kültürel akışın da merkezi oldu. Kuşkusuz şehrin bu özelliklerinde Dicle Nehri’nin
büyük payı vardır. Şehri bir kemer gibi kuşatan Dicle, şehrin sadece coğrafyasını,
iklimini, ticaretini değil ufkunu, efsanelerini, hikâyelerini yani ruhunu da şekillendirdi.
Ve insan….. Ali Emirî’den Sezai Karakoç’a uzanan güzide şahsiyetler.
Farklı zaman, dil ve mekânlarda eser üretmiş olsalar da bütün bu şahsiyetlerin
ortak noktası Diyarbakır’ın ilim ve irfanından beslenerek yine bu şehrin birikimine
değerli katkılar sunmuş olmalarıdır. Şehrin âlimi, arifi ve edibi olarak
tanımladığımız bu şahsiyetlerin beslendikleri toplumsal yapıyı derinlikleriyle
incelemek, farklı dinden toplumsal grupların katkılarını, küçe küçe mekânın
şekillenmesi ve şekillendirmesini anlaşılır kılmak önemliydi.
“Diyarbakır: Tarih, Toplum, Ekonomi Kongresi” de bu amaçla
düzenlendi. Diyarbakır’ın bilimin evrensellik, derinlik, tahammül ve irfan gibi,
aslında şehirde tecessüm bulmuş değerlerle ele alındığı kongre, şehrin eski ve
yeni ilişki biçimlerini anlama amacı taşıyordu. Ayrıca kongre, Diyarbakır’ı
Diyarbakır yapan noktaların ontolojik, tarihi ve mekânsal kodlarını çözümlemek
ve şehre gelecek projeksiyonları tutmak gibi bir amaca matuftu.
Elinizdeki kitap, 8 ülkeden ve Türkiye’nin farklı üniversitelerinden
mümtaz şahsiyetlerin bu kongrede sundukları bilimsel çalışmalardan oluşuyor.
Kitapta geniş bir yelpazede hazırlanan makaleler, şehrin çok farklı yönlerine
ışık tutuyor. Bu çalışma ve benzerleriyle ortaya çıkan ufkun şehrin bugününü
anlamaya ve geleceğini inşa etmeye katkı sunacağını ümit ediyorum. Bu
çalışmanın yapılmasında emeği geçen Diyarbakır İYC Başkanı Dr. Ali
Karakaş’a, Kadim Akademi Başkanı Prof. Dr. İbrahim Özcoşar’a ve Kayapınar
Belediye Başkan Yardımcısı Mustafa Çelik ile ekibine teşekkür ederim. Bu
çalışmaya makaleleriyle katkı sunan tüm bilim insanlarına teşekkür ediyorum.
Ayrıca Dr. M. Mehdi Eker ve Doç. Dr. İbrahim Kalın’a da değerli katkıları için
teşekkürlerimi sunuyorum.
Dr. Ozan Balcı
Kayapınar Kaymakamı