Kısa bir süre önce Kurdistani Nwe adlı gazete de “Belê bo cêgir, na bo cêgirewe” ana başlığı taşıyan bir makale okudum. Yazar bu makale de YNK içinde ve çevresinde Genel sekreter ve yardımcıları konusunda yaşanan tartışmaları irdeliyordu..
Bu Gelawêj’in bildiğimiz ne Çoban Yıldızı, ne Venüs ve ne de Ağustos ayıyla bir ilişkisi var.
Belki de Kuzey Kürdlerinin %99’unun ismini dahi duymadıkları 87 yaşındaki bir Kürd kadını.
Aslında Gelawêjxan biz Kuzeyli Kürdlere pek yabancı biri değil. Fakat, ne yazık ki sömürgeci güçlerin Kürdistan’ı parçalamaları ve Kürd siyasi sınıfının kendi içinde siyasi ve ideolojik olarak girdiği kavga ve düşmanlıkları yüzünden Kürdistan tarihi ve şahsiyetleri hakkında sağlıklı bilgilere sahip olmak zorlaşıyor.
Gelawêjxan Kürdistan’da yaşanan siyasal gelişmelerin en az son 70 yılının canlı tanığıdır. Tüm bu süreçleri yazdığı anılarıyla, roman ve hikayeleriyle canlı bir tanık olarak ortaya koymuştur.
Kısaca da olsa Gelawêjxan’ı Kuzeyli Kürdlere tanıtmak istiyorum.

GELAWÊJXAN KÎMDÎR?
Gelawêjxan, yazar, romancı, gazeteci, şair ve politikacı Mamoste İbrahim Ahmed’in eşi, KDP’nin ilk Sekreteri ve değerli Kürd yazar ve aydını Mamoste Hamza Abdullah’ın kız kardeşinin kızı ve aynı zaman da Mam Celal’ın kayınvalidesi yani Hero İbrahim Ahmed’in annesidir.
Gelawêj Saleh Fettah, daha çok olarak bilinen bu Kürd kadını 1930 yılında Güney Kürdistan’ın Musul şehrinde dünyaya geldi. Gelawêjxan’ın ailesi aslen Ertoşî aşiretinin Şerefan koluna bağlı Mala Kurdo’dan geliyor.. Koçebegi olarak da biliniyorlar.
Gelawêjxan, daha doğmadan önce annesi, dayıları Hamza Abdullah ve Muhammed Birinci Dünya savaşı sırasında Van ve Başkale mıntıkasını terk ederek Musul’a geçiyorlar.
Şanaz İbrahim Ahmed, Hamza Abdullah Parkının açılışında yaptığı konuşmada “Xalê Hamza” dediği Hamza Abdullah’ın “1912 yılında Başkale’de dünyaya geldiğini” söylüyor.. Bwar Nureddin Sabir ise “Hamza Abdullah” adlı makalesinde doğum tarihi olarak 1915 yılı ve doğum yeri olan Rajan köyünü veriyor.(Rajan köyü bugün Doğu Kürdistan sınırları içinde kalıyor)
Mamoste Hamza Abdullah’ın babası ve Gelawêjxan’ın dedesi Abdullah Ömer Hamidiye Alaylarında subaydı.. Daha sonra Osmanlı Ordusunda subay olarak görev yapmaya devam etti.. Şanaz İbrahim Ahmed’in verdiği bilgilere göre Kafkas Cephesinde Ruslara karşı savaşta ölüyor.Bwar Nureddin Sabir ise Mergewer Cephesinde 1915 yılında yaşamını yitiriyor, diyor. Hamza Abdullah’ın annesinin ismi Eminedir. Emîne Şêx Suleyman Siri Berzencî’nin kızıdır.
Bwar Nureddin Sabir’in verdiği bilgilere göre Hamza Abdullah’ın babası öldükten sonra yoğunlaşan Rus saldırılarına karşı Hamza Abdullah’ın abisi Muhammed, Seyyid Abdulkadir’in oğlu Seyyid Muhammed’in ailesi ile birlikte Akre’ye göç ediyor.(Bilindiği gibi Seyyid Abdulkadir ve oğlu Seyyid Muhammed 1925 Devrimi’nin yenilgisinden sonra Türkler tarafından alçakça Amed’te idam edildiler.) Daha sonra Musul’a ve en sonunda Zaxo’ya yerleşiyorlar. Hamza Abdullah’ın ailesi Zaxo’ya gittiği zaman Hazım Bey Şemdin ve Muhammed Ağalar kendilerine yardımcı oluyor.
Gelawêjxan anılarında nenesi Eminexan’dan sık sık söz ediyor ve “Nenem benim için ikinci anne gibiydi, Nenem beni eğitti ve ona borçluyum” diyor. Aile Mamoste Hamza Abdullah’ın siyasal faaliyetlerinden dolayı Irak’ın Güney kesimlerine sürgün edildiği zaman Eminexan orada vefat ediyor.
Gelawêjxan Anılarında dedesi cepheye gitmeden önce ailesine Musul’a geçmelerini tavsiye ettiğini ve orada Meryem isminde bir halaları varmış. Meryem hep erkek elbiselerini yiğdiğinden dolayı çocuklar ona “Mamo” diye takılıyorlarmış. Savaşın bitmesinden sonra bir çok subay ailesi eski yerlerine dönüyor. Fakat, Eminexan bazı yakınlarının teşvikiyle geri dönmüyor ve çocuklarıyla Güney Kürdistan’da kalıyor.
Daha önce vurguladığım gibi Gelawêjxan 1930 yılında Musul’da dünyaya geliyor. O dönem dayısı Muhammed Irak Ordusunda subaydır. Gelawêjxan’ın annesi dayısı Muhammed’e bir telgraf çekerek doğum yaptığını ve bir kız çocuğu dünyaya getirdiğini bildiriyor. Muhammed bacını tebrik ettikten sonra kıza “JİYAN” ismini vermesini istiyor. Fakat Gelawêjxan’a bir Arap ismi “Sacide” verilmiş. Bir isim değişikliğ yapılıyor, fakat daha sonra aile Güney Irak’taki Diwane Efek’e sürgün edildiğinden dolayı Sacide ismi kalıyor.
Gelawêjxan Mamoste İbrahim Ahmed ile tanışıp evlendikten sonra İbrahim Ahmed’in önerisi üzerine Sacide ismini Gelawêj olarak değiştiriyor. Bilindiği gibi Mamoste İbrahim Ahmed o dönemler Gelawêj ismiyle Kürdçe bir dergi çıkarıyordu.
Gelawêjxan, nenesi ve dayıları Hamza Abdullah ve Muhammed Abdullah’ın yanında büyüdü ve Hamza Abdullah’dan dolayı ailenin yaşadığı sürgünlerde yanlarında oldu.
Mamoste Hamza Abdullah Hukuk eğitimini tamamladıktan sonra avukat olarak Zaxo’da çalışmaya başlıyor. (1935) Hamza Abdullah bir hukukçu, yazar ve politikacı olarak çok aktiftir. Bu arada Irak Komunist partisiyle ilişkiye geçiyor. Gelawêjxan anılarında “ o zaman çocuktum Hamza dayım Zaxo’da avukat olarak çalışyordu ve IKP ile ilişkilerinden dolayı tutuklandı. Dayım Muhammed ise Irak ordusunda subaydı ve çok genç yaşlarında emekliğe sevk edildi. Bu andan itibaren kendi isteğimin dışında ve hiç kimsenin teşviki olmaksızın kendimi Kürd çalışmaları ve politikanın içinde buldum” diyor.
Gelawêjxan’ın dayısı Mamoste Hamza Abdullah Güney Kürdistan’da ulusal hareketin siyasal bir örgütlülüğe kavuşması için motor ve beyin rolünü oynayan kadrolarından biriydi. Refik Hilmi önderliğinde kurulan HİWA Partisinin önde gelen liderlerinden biriydi. Mamoste Hamza Abdullah Doğu Kürdistan’da Kürdler için ulusal imkanlar ortaya çıktığı zaman bölgeye giden kadrolardan biriydi. Demokratik Kürdistan Cumhuriyeti sürecinde bölgedeydi ve Sovyet yetkilileriyle bir kaç defa görüşüyor.
Vilchevski 19 Nisan 1946 tarihinde Güney ve Doğu Kürdlerine dair 73 sayfalık bir rapor Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesine gönderiyor. Bu rapor da 16, 17, 18 Şubat 1946 tarihinde Urmiye’de ve 22 Şubat 1946 tarihinde Tebriz’de Hamza Abdullah, Mirhac, Mustafa Xoşnaw ve daha başka Kürd şahsiyetleriyle yapılan görüşmelerin protokolu var.
Mirhac ve Hamza Abdullah’ın Vilchevski ile olan bu görüşmeleri ikinci görüşmedir. Mirhac 1942 yılında Irak ordusundan firar edip Doğu Kürdistan’a geçtiği zaman Vilchevski ile görüşmüştü ve kendisine Kürd subayları olarak İngilizlerin safında değil, Kızıl Ordunun saflarında Nazilere karşı mücadele etmek istediklerini beyan etmişti.. Vilchevski ise ihtiyaçları olmadığını söylüyor. Mirhac o dönemler Sovyet Kürdlerinin özgür olduğunu düşünüyor.. Nerede bilsin ki 16 yıl önce “Kurdistana Sor” yıkılmış, 9 yıl önce Kürdlerin birinci zorunlu göçü gerçekleşmiş, diğer Kürdlerde bir yıl önce 2. Mecburi göçe tabi tutulmuş. Mirhac Mela Mustafa Barzani ile Sovyetlere sığınacaklarını ve Sovyet Kürdlerinin yaşadıkları felaketi yaşayacaklarını nereden bilsinki….
Hamza Abdullah’da 1943 yılında Doğu Kürdistan’a geçtiği zaman Vilchevski ile görüşmüştü.Vilchevski SBKP(B) Merkez Komitesine gönderdiği raporda Güney Kürdistan’da kurulacak “Kürd Demokrat Partisi”nin Programı ve basın açıklanması var… Ayrıca yine bu raporda “Hizbi Demokrati Kurdistan”nın(Yani Doğu Kürdistan’ın KDP’si) programı var.
Yani Kürd Demokrat Partisi 16 Ağustos 1946 tarihinde Bağdat’ta birinci kongresini yapmadan önce KDP’nin Programı Sovyetler Birliğinin eline geçmiş bulunmaktaydı. Çünkü, Vilchevski’nin SBKP Merkez Komitesine gönderdiği rapor 19 Nisan 1946 tarihini taşıyor.
Vilchevski raporunun girişinde Molla Mustafa Barzani önderliğinde 2. Barzan Direnişine katılan, yenilgi sonrası İran’a sığınan ve Şubat 1946 tarihinde Irak askeri mahkemesi tarafından idama mahkum edilen 10 Kürd’ün ismini sırasıyla şöyle veriyor

1) Hamza Abdullah, 2)Enver Abdullah, 3) Wahab Muhammed Ali Ağa, 4) Mustafa Xoşnaw, 5) Mirhac Ahmed, 6) Bekir Abdulkerim, 7) Seyyid Aziz Abdullah Nehri, 8) Muhammed Mahmud, 9) Abdulrehman Salib, 10) Nuri Ahmed Taha
Vilchevski raporunda Hamza Abdullah, Mirhac Ahmed ve Mustafa Xoşnaw’ın Şino’da yaşadıklarını, Tebriz’e kendisini görmeye gittiklerini ve kendileriyle “detaylarına kadar Kürdistan’daki gelişmeler üzerine konuştuğunu” yazıyor.
Vilchevski bu 3 Kürd şahsiyetinin öz geçmişleri hakkında kısa bazı bilgiler veriyor. Bizim burada konumuz Mirhac Ahmed ve Mustafa Xoşnaw olmadığı için sadece Hamza Abdullah hakkında yazdıklarını aktarmaya çalışacağım.
Vilchevski Hamza Abdullah hakkında şöyle yazıyor: “ 35 yaşındadır.( 1946 yılında 35 yaşında ise 1911 yılında doğması gerekiyor. Aso) Babası Birinci Dünya Savaşı sırasında Rus Ordusu tarafından öldürüldü. Avukat ve Irak Komünist Partisi üyesidir. Irak Komünist Partisine içinde illegal faaliyetlere geçmeden önce Türkiye’ye sürülmüştü. Bir kaç yıl boyunca Mela Rehim sahte ismi ile Türkiye Kürdlerinin arasında kaldı. Irak’a dönüyor ve Musul’a yerleşiyor. Musul’da fabrikalarda çalışarak siyasal faaliyetler yürütüyor. Irak Komünist Partisinin Kürd kanadının örgütçülerinden biridir. Irak ordusu içindeki Kürd subaylarının ilerici ve demokrat görüşlere sahip olmasında gözle görülür önemli rolü var. Bunlardan Mirhac ve Mustafa Xoşnaw’ı sayabiliriz. Aktif bir şekilde Barzan Ayaklanmasına katıldı. Irak Kürd Demokrat Partisinin kurucularından biridir. Bu partinin programını yazan da odur” diyor.
Mamoste Hamza Abdullah, Molla Mustafa Barzani ve diğer Güneyli kadroları Güney Kürdistan’da yeni bir siyasal oluşuma gitmek için anlaşıyorlar. Sovyetlerin verdiği bilgilere bakılırsa orada kurulacak partinin program ve tüzüğü daha önce hazırlanmıştır. Mamoste Hamza Abdullah Kürd Demokratik Partisini kurmak için giyabında idama mahküm edilmesine rağmen illegal bir şekilde Güney Kürdistan’a giriş yapıyor.
Mamoste Hamza Abdullah gizli bir şekilde Suleymaniye’ye geliyor ve İbrahim Ahmed’in evine yerleşiyor. İbrahim Ahmed o dönem Doğu Kürdistan’da kurulan JEKAF’ın Suleymaniye seksiyonun başındaydı. Mamoste Hamza Abdullah Suleymaniye’de olduğu zaman ailesine görüşmek amacıyla haber gönderiyor.
Gelawêjxan, dayısını görmek için Suleymaniye geliyor ve Mamoste İbrahim Ahmed’in evinde dayısını görüyor. Gelawêjxan Mamoste İbrahim Ahmed’i ilk defa bu vesile ile görüyor. Bu karşılaşma 1946 yılının Temmuz ayında olması gerekir. Zaten kısa bir süre sonra Mamoste Hamza Abdullah Bağdat’a geçiyor ve 16 Ağustos 1946 tarihinde Kürd Demokrat Partisinin kuruluşu ilan ediliyor. Bağdat’ta yapılan KDP’nin 1. Kongresinde Hamza Abdullah Parti sekreterliğine getiriliyor.
1947 yılında ise Mamoste İbrahim Ahmed ile Gelawêjxan evleniyorlar. Gelawêjxan o dönem 17 yaşında ve İbrahim Ahmed ise 33 yaşlarındaydı. Bu arada Hamza Abdullah’da İbrahim Ahmed’in bacısıyla evleniyor. Daha sonraları Mam Celal’da İbrahim Ahmed’in kızı Heroxan ile evlenince enteresan bir tablo ortaya çıkıyor. Bu evliliklerin siyasal mı yoksa gönül evliliğimi bir yana(Gelawêjxan, Hero’nun babası benim rüyalarımın şahsuwariydi diyor) aktüel durumda YNK cephesinde bu evliliklerden doğan “kadınların imparatorluğu” denilen bir tablo ile karşı karşıyayız.. Hero İbrahim Ahmed Ortadoğu’nun en çok iktidara sahip bir kadını konumundadır. Aynı parti de Ala Talabani YNK’nin Bağdat Parlamenter Fraksiyonu başkanı, Bêgerd Talabanî Kürdistan Parlamantosu YNK Fraksiyonu Başkanı ve Şahnaz İbrahim Ahmed YNK yurtdışı örgütünün genel sorumlusu vs..
Gelawêjxan tüm bu süreç boyunca roman, hikaye, şiir ve anılar adı altında 26 kitap yazdı. Bunlardan Berew Şikewtî Dilêran 3 cilt, Dayîk û Kur, Bûkî Ataxan, Pay û Xunçe, Dinya Bîşeye, Rêwarekî Sergerdan, Kareker, Le Ser Balî Simrîx, Geştî Kurdistan, Efsaney Gelî Nawgerdan, Bîrewerîye hergîz le bîrnekrawekanî min… çocuklar için 3 hikaye kitabı vs…
Aslında Gelawêjxan’ın anılarını ve romanları Kuzey Kürdlerin hizmetine sunmak iyi olur.. Çünkü hepsi şu veya bu şekilde halkımızın mücadelesi ile doğrudan ilişkilidir.. Ben bugün sadece onun yaşamının bir kesimini gündeme getirdim. Mamoste Hamza Abdullah, Mamoste İbrahim Ahmed ve Mam Celal gibi Güney Kürdistan tarihinde büyük rolleri olan 3 şahsiyete en yakını olan bir kadının anlatıkları bir çoklarımızı ilgilendirmelidir. Bunun için işi anılarla başlamak iyi olur.[1]