هەندرێن شێخ ڕاغب
لەوەتەی کورد ئەزمونی نوسینی کردووە، گرنگی داوە بە ژینگە و دەشێ توێژینەوەیەکی تایبەت لەسەر ژینگە لە ئەزمونی نوسینی کوردی بکرێ. بەتایبەت لە ئەدەبیات و شاعیرە کلاسیک و نوێخوازەکاندا. ژینگە لە هیچ یەکێک لە قۆناغەکانی ئەدەبیاتی کوردیدا دابڕاو نەبووە. بەقوڵی وێنە و هێما و وەسف و ستایشکردن و جوانی و پاکی و گرنگی ژینگە لە شیعرو ئەدەبیاتی کوردیدا ڕەنگی داوەتەوە.
کورد شتە هەرە جوانەکانی خۆی لە وێنەی سروشتدا بەرجەستە کردووە، بۆ نمونە کاتێک وەسفی مەعشوق و دڵداری خۆی کردووە، بە گوڵەباخ، کەو، کۆتر، نێرگز، ئاسک، مەل، باڵندە، .....هتد شوبهاندووە. واتە دڵدارەکەی خۆی بە یەکێک لە دیاردە سروشتیەکان و گیانلەبەرو باڵندەکانی ناو ژینگەی سروشتی وێناکردووە.
لەم پێشەکیە کورتەدا چەند ڕاستیەکمان بۆ دەردەکەوێت وەک:
1-کورد و ژینگەپارێزی هی ئەمڕۆ نیە و پەیوەندی دێرینی ژینگە و کورد لە ئەدەبیات و شیعری کوردیدا موتوربە بووە.
2-کورد و ژینگە دۆستێکی جوانی یەکتربوون و کورد وێنای جوانی سروشتی کردووەو هەمیشە هەوڵی داوە دیوە جوانەکانی سروشت بخاتەروو.
3-کورد تا ڕادەی لوتکەی شارستانیەت لەگرنگی و بایەخی سروشت و ژینگە تێگەیشتووە. واتە تەنها نیگاکردن نەبووە، بەڵکو تیۆریزەکردنیش بووە. ئەمەش دەرخەری مەیلی کوردە بە شارستانیەت. چونکە ئەوانەی گرنگی بە سروشت و دروستکراوەکانی ناو سروشت دەدەن، هێمای شارستانیەتی ئەو گەلە دەگەیەنێ.
4-لەگەڵ ئەوەی کورد خۆراک و جلوبەرگ و کاروپیشەی بۆ مانەوەی خۆی هەر لەسەر ئەم ژینگەیە بووە، ڕاوی کردوە، درەختی سوتاندوە، بەڵام هیچ کات سەرچاوەکانی سروشتی کوێرنەکردۆتەوەو خراپ کردن و وێرانکردنی سروشت لای کورد دیاردەیەکی ڕەتکراوەبووە. بۆ نمونە کاتێک ڕاوی ئاسکیان کردووە نەهاتون بنەبڕی ئەم گیانلەبەرە بکەن و هەندێ جار لەلایەن پیاوانی کاربەدەستی ناو کوردەواری لێپێچینەوەو ڕێنمایی خۆی هەبووە.
لەم نوسینەدا بەروبەرێکی فراوان لەسەر پەیوەندی ئەدەبیاتی کوردی و ژینگە قسە ناکەم، بەڵکو مەبەستی من لەم نوسینەدا باسکردنە لە ژینگەدۆستی لەلایەن (
گۆرانگۆران)، کە هەوڵ دەدەم سروشت و ژینگە لەلای گۆران قسەیەکی لەسەر بکەم، وەک دەزانرێ دوای شێخ نوری شێخ صاڵح، گۆران بە (عەمیدی) ڕاگری شیعری نوێ و هاوچەرخی کوردی دەژمێردرێ. بۆیە قسەکردن لەسەر گۆران و شەنوکەوکردنی شیعرەکانی لەسەر سروشت و ژینگە، دەروازەیەکی گرنگمان بۆ دەکاتەوە تاوەکو باشتر و زیاتر پەیوەندی کورد و ئەدەبیاتی کورد بەژینگەدۆستیەوە بناسین.
گۆران لەوەسفی جوانی ئافرەتدا کۆمەکی خۆی لەسروشت وەردەگرێ:
بەئاسمانەوە ئەستێرەم دیوە
لەباخچەی بەهار گوڵم چنیوە
شەونمی درەخت لەڕووم پژاوە
لەزەردەی زۆر کەل سەرنجم داوە
پەلکە زێڕینەی پاش بارانی زۆر
چەماوەتەوە بەرامبەر بە خۆر
هەتاوی نەورۆز، مانگی جۆدرەو
زۆر هاتوون و چوون بە ڕۆژو بەشەو
خوڕەی قەڵبەزی کەفزیوینی چەم
لەهەزار چەشنە پڕشنگی ناو تەم
میوەی گەیشتووی زەرد و سووری باخ
جریوەو جووکەی دارستانی شاخ
گۆران لەم وێنانەدا بەردەوام دەبێت و ئینجا دێتەوە سەر دڵدارەکەی دەڵێ:
ئەمانە هەموو جوانن، شیرینن
رۆشنکەرەوەی شەقامی ژینن
بەڵام تەبیعەت هەرگیزاو هەرگیز
بێ ڕووناکیە بێ بزەی ئازیز
ئەگەر دیقەت بدەین، گۆران تەنها لەجوانی و گوڵزاری ماڵی خۆی ناسرەوێ، جوانیەکانی گەردوونی داگرتوەو بە بۆن و بەرامەی گوڵەباخەکانی بەهاری کوردەواری تێکەڵ کردوەو بەهاری ڕەنگین و ئاسمانی پڕ ئەستێرەی کردووە بەیەک تابلۆی سروشتی و ژینگەیی:
بەئاسمانەوە ئەستێرەم دیوە...لەباخچەی بەهار گوڵم چنیوە.
تێکەڵ بوونی ڕۆحی گۆران بە ژینگە و جوانیەکانی سروشت هێندە قوڵ و وردە، کە بەهیچ شێوەیەک ناتوانرێت کەلێنیان لەنێواندا دروست بکرێ. گۆران مەل و باڵندە و پەلەوەرەکان، دەکاتە کۆرسی جوانی و هێمای سروشتی و هاوسەنگی ژیان، هێمای تێڕوانینی بۆ هونەرەجوانەکان، گۆران هارمۆنیەتی شیعری خۆی تێکەڵ بە هارمۆنیەتی سروشت و ژینگە کردووە کاتێک ئەڵێ:
لەژێر زەردەی خۆرەتاوا
بەناو چیمەنی گوێ ئاوا
چەن بە ئاهەنگ، چەن سیحراوی
ئەگەڕێ قاز، یان مراوی
یا کەو لەسەر بەفری نزار
بۆ لووتکەی هەزار بەهەزار
چەن ئێسکسووک، چەن گورج و گۆڵ
ئەکشێ: پشت لەتۆی تەختی دۆڵ
یا کەروێشکی تێرو قەڵەو
لەبەر تریفەی مانگەشەو
چەن جوان ئەڕوا بەقونەقون
سرک و گورج و سپی و خرپن
یا پۆڕ لە گوێ ڕێگای دەشتا
لەگەڵ سایەقەی پاش وەشتا
چەن وردوجوان، بەلەنجەولار
ئەشێلێ سەوزەگیای بەهار
یاکۆتری حەوشی مزگەوت
چەن خنجیلانەی لێ دێ ڕەوت
دیقەت بدە لە وشەکانی: قاز، مراوی، کەو، کەروێشک، پۆڕ، کۆتر....گۆران چ تابلۆیەکی جوانی ئەدەبی و سروشتی و هاوسەنگی ژینگەیی دروست کردووە، ئەمە وردەکاری ناسین و گرنگی ئەم باڵندە و پەلەوەرانەیە لای گۆران کە دەزانێت گیانداران و باڵندە و پەلەوەرەکان هاوسەنگی ژینگەیان ڕاگرتووە.
لەشیعری پایزدا گۆران بەجۆرێک لەژینگە دۆستی و جوانی سروشتدا تواوەتەوە، مرۆڤ سەرسام دەکات، سەرسامیەک لەدوای ئاشنابونی کورد بە تەکنەلۆژیا و پیشەسازی و مۆدێرنە، غەمگینیەکی زۆر لای مرۆڤی ژینگەدۆست جێ دەهێڵێ. ئاخر تاوەکو مۆدێرنە و ئامێرەکانی نەهاتنە ناو دنیای کورد، ژینگە و سروشت و کورد ڕۆحانیەتی ژیانی یەکتربوون وەک لەشیعری پاییزی گۆران دەردەکەوێ:
پاییز! پاییز
بووکی پرچ زەرد،
من مات، تۆ زیز:
هەردوو هاودەرد!
من فرمێسکم، تۆ بارانت،
من هەناسەم، تۆ بای ساردت
من خەم، تۆ هەوری گریانت
دوایی نایە: دادم، دادت
هەرگیز، هەرگیز
پاییز، پاییز
پاییز! پاییز!
شان و مل ڕووت
من مات، تۆ زیز
هەردووکمان جووت
هەرچەند گوڵ سیس ئەبێ بگریین
ئاڵتوونی دار ئەڕژێ بگریین
پۆلی باڵدار ئەفڕێ بگریین
بگریین...بگریین..چاومان نەسڕین
هەرگیز، هەرگیز
پاییز، پاییز
ئێستا ئێمە نەک هەر بۆ سروشت و ژینگە ناگرین، بەڵکو لەدوای مامەڵەمان لەگەڵ ئۆتۆمبێل و بازرگانی و تەکنەلۆژیا، سروشت و دارستانمان وێران کردووە، خەریکە مەترسی بە بیابان بون دەبێتە بابەتێکی جددی. ڕۆژانە لەبری فرمێسکی گۆرانی شاعیر، پاشماوە و پلاستیک و ئاگرو مشار دەخەینە ژێر درەختەکان.
ئەگەر بەوردی بن دێڕی تەواوی شیعرەکانی گۆران بخوێنینەوە، خۆشەویستی کورد و ژیانی کوردەواری بۆ ژینگە بێ سنوورە، هەموو ئەم هەستەش لە ئەدەبیاتی گۆراندا بەڕوونی دیارە، چونکە گۆرانی شاعیر لە کاریگەری ژینگەی خێزانی و کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و سروشتی ژیانی کوردەواری بەدەرنەبووە و کوڕی نەتەوەو کۆمەڵگای خۆیەتی. ئەم جوانی و سەرسامکەریەی بۆ سروشتیش ئەنجامی ژیانی و بیرکردنەوەی خۆیەتی لە ژینگەکەی. تەنانەت لە شیعرە سیاسی و نەتەوەیەکانیشی بێ وەسفی سروشت و ژینگەی کوردستان، ناتوانێت شیعر بهۆنێتەوە، وەک لەشیعری (کوردستان) دا دەنوسێ:
کوردستان جێگامی، جێی هەزار ساڵەم
پەروەردەی ئەم دۆڵ و سەر لووتکە و یاڵەم
هەناسەم تێربۆنی بای کوێستانتە
دوو لێوەم پاراوی بەفراوانتە
سرنجم ڕاهاتووی زیوی زەڕکەفتە
بە زەردەی سەربەفری ئێوارە وەختە
گوێم فێرە بیستنی خوڕەی قەڵبەزە
لەو عاستەی ژوور بەفرە، داوێن گیای سەوزە
زمانم پشکوتوی قسەی جوانتە
قسەی ناو گۆرانی شاخەکانتە
بەمجۆرە کاتێک سەیری دنیای ئەدەبیات و هەستی شاعیرانی مەزن دەبینین، دەبێت هەڵوەستەیەکی قوڵمان پێ بکات، کە ئێمە ئەوەندە دۆستی ژینگە و عاشقی سروشتین، چۆن دەبێت ئێستا ڕێگا بەخۆمان بدەین ژینگەپیس و وێران بکەین.
گۆران بە شیعرەکانی، ئەدەبیاتێکی دەوڵەمەندی لە جوانی سروشت و ژینگە بۆ بەجێ هێشتووین، ئەو ژینگەدۆستێکی دڵسۆزبوو لەبەرگی شاعیرێکی جواندا.
سەرچاوە: دیوانی گۆران..
[1]