دیموکراسی دوای جەنگی سارد
#شەماڵ بارەوانی#

ناونیشانی کتێبێکیتری بەڕێز(مەلا بەختیار)ڕۆشنگەرو بیرمەندی کوردەو دوانزەهەمین کتێبی بەڕێزیشیانە، کەمن هەڵسەنگاندن و خوێندنەوەیان بۆ بکەم، ئەو ئەو کتێبە وەک بەڕێزیانەی ئاماژەی بۆدەکات زنجیرە کۆڕێکی فیکری-سیاسی سایەی ئازادییەو مێژووی کۆڕەکان دەگەڕێتەوە بۆ نێوان ساڵی1991تاوەکو1999و پاشان لەدوو توێی کتێبکی قەبارە مەزنی335لاپەڕەییدا کۆکراوەتەوەو لەساڵی 1999یەکەم تیراژی لێ لەچاپدراوە، دیموکراسی دوای جەنگی ساردکۆمەڵەک تەوەر لەخۆدەگرێت، لەوانە:شۆڕش و دیموکراتیەت، عەلمانیەت و سەلەفیەت..ئایندەی دیموکراسی، سیاسەتی نێو نەتەوەیی و چارەنووسی کوردستان، کۆتایی هاتنی جەنگی ساردو گۆڕانکاریەکانی جیهان، فەرهەنگی ڕەهەندەکانی دیموکراسی..تاد.
بەڕێزیان لەو کتێبە بەنرخەیدا. بە وردی و فراوانی، باس لەمێژووی سەرهڵدان و لەدایکبوون و گەشەکردن و پەرەسەندی چەمکی دیموکراسیەت دەکات و لەگرنگی و دەستەکەوتە مەزنەکانی دیموکراسی دەدوێت، لەکۆمەڵی مرۆڤایەتیدا، لەو دەستکەوتە مەزنانەی کە دیموکراسی مامانی لەدایکبونیەتی دەستکەوتی عەلمانی.. دەستکەوتی ئەقڵانی.. دەستکەوتی مەدەنی.. دەستکەوتی مافەکانی مرۆڤ.. دەستکەوتەکانی ئازادی و داوەریەکانی ئەقڵی مرۆڤی ئازاد، دەستکەوتەکانی ڕۆشنگەری، دەستکەوتی کولتووری.تاد.جگە لەدەیان دەستکەوتی گەورەی دیکەو هەزاران دەستکەوتی گچکە لەهەموو بارو بوارێکدا.15).
بەڕێزیان لە دیموکراسی دوای جەنگی سارد. پێماندەڵێت دیموکراسی لەسەرەتای لەدایک بوون و سەرهڵدان، نەک بەتەنها لەسەر چەمکی دیموکراسی. بەڵکو لەسەر قبوڵ کردن و نەکردنیشی مشت و، مڕهەیە. بەتایبەتی لەنێوان دیموکراتیخوازان و چینە کۆنەپەرست.. ڕەوت و ڕەوشە سیاسیە سەلەفیەکان.11).ئەم سەلەفیانە، ئەم ئسوڵی پەیڕەو کەرانە لەدنیادائێستا پێیان وایە هەموو ئەحکامەکانی سەردەمی سەرەتای ئیسلام و هەموو تێکستەکانی ئەو کاتە، کە بۆ زەمان و زەمینی خۆی شۆڕشێکی گەورەبوو، گۆڕان و گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی بۆ ئەوکاتە، دینەئاسمانیەکانی تریش هەروا شۆڕشی گەورەبوون.. ئێستا ئەکرێ لەسەردەمی مانگی دەستکردو سەتەلایتدا، بەعەقلیەتی دێرینەخوازانە کۆمەڵ بەڕێوەبەرین، هەزارو چوارسەد ساڵ گەڕانەوەمان بۆ ئەحکامی ئەوکاتە، بۆ ئەو زەمانە، بۆ کاتی خۆی بۆ سەردەمێک کە قەڵەم و کاغەز نەبوو، بۆ سەردەمێک کە تەتەرو فاکس نەبوو..ئەوکات پێڵاو نەبووە لەپێ بکرێ، ئێستا مانگی دەستکرد هەیه.ئێستا لەگەڵ(1400)ساڵ هەموو ڕوویەکی ژیان ئێجگار گوڕاوە، بمانگەڕێننەوە بۆ ڕابردوویەکی دێرین کە بەهیچ شێوەیەک زۆربەی ئەو ئەحکامەکانە ئەوکاتە ڕاست بوون لەعەقڵی ئێستاو لەکۆمەڵی ئێستاو لەگەڵ پێشکەوتنی ئێستا ناگونجێن!.207-208).ئەو سەلەفیزمانەی کە لەو ڕوانگە کۆنەخوازانەوە دژایەتی بنەماکانی دیموکراسی دەکەن و هەوڵی نابوتکردنی دەدەن و مەلا بەختیار پێمان دەڵێتمێژوو سەلماندوویەتی، هەرکاتێک، لەهەرقۆناغێکدا، لەناو هەرگەلێکدا، گرفت خرابێتە بەردەم ڕەوتی پێشکەوتی دیموکراسی، ئەو گەلە دوچاری دواکەوتن و لەکاروانی شارستانی جێ مان بووە. بەپێچەوانەشەوە، هەتا ڕێگاکانی پێش خستنی پرۆسەی دیموکراسی، دیموکراسی لەناو دەسەڵاتدا، لەناوکۆمەڵدا، لەناو تاکەکاندا تەخت کرابێ، ئەو گەلە هەمیشه پێشکەوتووە. بەردەوام سەرکەوتووە.16)و پێمان دەڵێت جێگەی داخەکە، هەتائێستا حیزبی وا هەبن و دیموکراسیان بەڕواڵەت قبوڵبێ و خۆیان مەلاس دابێ کەهاتنە سەر حوکم تۆڵە لەدیموکراتیخوازان بکەنەوە، کێشەیەکی گەورەیە ئەو جۆرە بیرکردنەوەیە، ئەقڵانیەت بەبیری ئۆروپاخوازی بزانێت و بێ وچانیش بۆ پێچەوانەی ئەقڵانیەت، تەنانەت لەناو مناڵانیشماندا بدرێ و لەکەناڵ و لۆکاڵی جیا جیاوە. هەوڵی لاوازکردنی بیری دیموکراسی و خەباتی دیموکراسی دەدەن.17)

بەڕێزیان پێمان دەڵێت سەرەڕای ئەوە کە بە بەردەوامی دیموکراسی لای ئەو کۆنەخوازانە کراوەتە ئامانج و دژایەتی کراوەو هەوڵی ناشیرینکردن و نابوت کردنی دراوەو ویستویانە دیموکراسی لاوازبکەن، دیموکراسی نابوتکەن، دیموکراسی تیرۆر بکەن و دیموکراسی لەنێوبەرن، وەلێ سەرەنجام هەر دیموکراسی براوەدەبێت و دیموکراسی نەک لەناو ناچێت، بەڵکو دیموکراسی وەکو حەقیقەت و فاکتێک و دیاردەیەکی گەردونی هەر لەپەرەسەندن و گەشەسەندندایەوئیدی وای لێهاتووت دیموکراسی بۆتە ڕاستیەکی ئابوری، سیاسی و کۆمەڵایەتی ئەوتۆ، تەنانەت دژەکانی دیموکراسیش لەناو هەموو ڕەوتە سەلەفیەکاندا، ناتوانن ڕاستەخۆ وەکو جاران دوژمنایەتی بکەن. بەڵکو هەندێ جار بۆ هەندێ مەبەست، دیموکراسیش دەسەلمێنن!.11).بۆیە سەرەڕای دژایەتی کردن وڕێگری لێ کردنی لای کۆنخوازاندیموکراسی هەمیشە لەپەرەسەندندایە، هەرکاتێک، ڕژێمێک، حیزبێک، یان دەسەڵاتدارێک، ڕێگە لەبنچینەکانی پەرەسەندنی دیموکراسی بگرێ، وەکو وایە مەغزای کۆمەڵەکەی دوچاری نەخۆشی بکا. کە مەغزیش نەخۆش کەوت، کار لەسەراپای جەستەی کۆمەڵ دەکا.14).ئینجا بەڕێز مەلابەختیار ئاماژە بۆئەوە دەکات کە دیموکراسی ئێستا بوەتە ڕاستیەکی ئابوری، سیاسی و کۆمەڵایەتی و پێمان دەڵێتنابێ وابزانین دیموکراسی سیاسی هەتا سەر دەستەبەری دەسەڵاتی دیموکراسیە..دەبێ دیموکراسی لە دیموکراسیەوە بەرەو ڕەهەندەکانی دیموکراسی ئاراستەبکەین و بیگۆڕین بۆ دیموکراسی کۆمەڵایەتی. بۆ ئازادی تاک. بۆ یەکسانی ژن و پیاو، بۆ نەمانی هەژمونەکان. بۆ ڕەواندنەوەی ترسەکان.

بۆ نەهێشتنی چاوگەکانی ئەندێشەی نێرسالاری..تاد..تەنها ئەمانە دەستەبەری پەرەسەندن و گۆڕانکاری دیموکراسی و کۆمەڵایەتین بەرەو نوێ کردنەوەیان.18-19).و پێمان دەڵێت دەبێ دیموکراسی بەچەمکە فراوانەکەی و به ئەرکە هەمەلایەنەکەی و بەپێی بەرنامەیەکی زانستی ئەقڵانی، جێ بەجێ بکەین، لەهەموو بارێکەوە، ئابوری، کۆمەڵایەتی، سیاسی، پەروەردەیی، ئەقڵانی، ئازادی و، ڕوشنگەریەوەو دیموکراسی تەنهاو تەنها بەیاسای دەوڵەت بونیاد ناکرێ. بەڵکو دەبێ بەردەوام پەروەردەی دیموکراسی و کولتوری دیموکراسی لەناو تاک و کۆی کۆمەڵ و ئۆرگانە سەربەخۆ خۆبەخشە مەدەنیەکانی کۆمەڵایەتیدا، ڕۆبچێندرێ و برەوی پێ بدرێ.19. و دەبێ ئیتر دیموکراتی بەرەبەرە بکرێتە بەشێک لەکەسایەتی خەڵک، بکەین بەبەشێک لەگیانی کۆمەڵایەتی خەڵک..بیکەینە ڕەوشت، بەدەستکەوت، چێژی دیموکراتی لەهەموو بارێکەوە ڕۆبچێتە گیانی خەڵکەکەوخەڵکەکەمان بەگیانی دیموکراتی ئاراستە بکەین.178).

بەڕێزیان پێمان دەلێت دەبێ دیموکراسی بەشێوەیەکی گشتی، وەکو جیهانبینیەکی فراوان دابەزێنینە مەیدانەکانی ململانێ لەگەڵ دەسەڵاتە دینی و دونیایەکەی سەدەکانی ناوەڕاست، دیموکراتی تەنهاو تەنها لەئۆوروپا وەکو ڕژێمێکی هەڵبژاردەی زۆرینەی گەل و داڕشتنی دەستورێکی سیاسی حوکمڕانی نەهاتە ئارا هەروەکو لە ڕۆژهەڵاتدا لەدیموکراسی تێگەیشتوون، تەنانەت ئێستاش زۆربەی حیزبە سیاسیە دیموکراسیەکان لەو چوارچێوەیدا هەڵیدەسوڕێنن، خەڵکیش بەزۆری لەدیموکراسی واتێگەیشتون، یان وا تێگەیندراون کە شێوازێکی هەڵبژاردنی گشتیە. بۆ هاتنە سەرحوکم، لەڕاستیدا تێگەیشتنی ئاوا تەنها بەشێکە لەپرنسیپەکانی دیموکراسی، بەڵکو بەشە هەره سەرەتاییەکەی دیموکراسیشە، کە لەشارستانیەتی گریکەوە، لەپێش زاینەوە، چەمکی ئەم تێگەیشتنە چەکەرەی کردووە.14).و لەئۆروپا شتی وانی یە، چونکە دیموکراتی بووە بە بەشێکی کولتوری خەڵکەکە، لای ئێمە ماویەتی ڕەنگە15ساڵ20ساڵ25ساڵی تر بتوانین لەدنیای دیموکراتی، له ڕەوشی دیموکراتی، لە ئەرکی دیموکراتی، لە ئەقڵانیەتی دیموکراتی، لەدەستکەوتە شارستانی، ڕوناکبیری، مەدەنی، سیاسی، ئەدەبی و ئابووریەکانی دیموکراتی تێبگەین و لێی دڵنیابین.225).ئێمە وەکو کورد لەڕۆژهەڵاتیش نەشۆڕشی پیشەسازی، نەسیستەمی دیموکراسی، نەچاخی ڕێنیسانس، نەمەدەنیەت، نەعەلمانیەت، نە ئازادی عەقڵ و داوەریەکانی عەقڵ لامان نەچەسپیون، نەبوون بە هێزێکی مادی لەشکان نەهاتوو.جیاوازین، لەوێ شۆڕش سەرکەوتووە، شۆڕشی پیشەسازی قۆناغی خۆی بڕیوە، بنەمای خۆی داڕشتوە، سیستەمی دیموکراسی چەسپیوە، کۆتایی هاتووە، دەستور دەستوری هەڵبژێردراوی ناو میلەتەکەیە، خەڵک ڕاپرسی کردوە، ڕاپرسی خەڵک دەستورو یاسای لەوێ داناوە، لەوێ چاخی(رێنیسانس) ڕاچەنین چوارسەد ساڵ زیاترە سەرکەوتووەو پەرەی سەندووە.260-261-263).مەلا بەختیار پێماندەڵێت دیموکراسی لەوڵاتە دواکەتووەکاندا هێشتالەژێر هەژموونی کەلەپووری دێرینە؛ کاریگەری سیاسەتی خۆپارێزی بەرامبەر کۆنەپارێزان؛ خەمساردی بەرامبەر سەلەفیەت؛ بێباکی بەرامبەر نەریتی کۆنەپەرستی دایە و پاکسازی نەکردنی پرۆگرامەکانی خوێندن..تاد. ئەمانە تێکڕا هەڕەشەی خەتەرناکن بۆ سەر پرۆسەی دیموکراسیەتی تازە بناغە بۆ داڕێژراو.18). و پێمان دەڵێتپاشماوەی ئەو هەموو دژایەتیەی ئێمە لەلایان سەلەفیەکانەوەو پشتیوانەکانی ئەوانەوە، وەکو خۆی سەیردەکەین، وەکو پێویستیەتی تێی ئەگەین، هەتا بتوانین ئەو پێویستی یەی تێ ئەگەین لەبەرامبەریا بەشێوەیەکی ڕێکو پێک و لۆژیکی بەرپەرچی بدەینەوە.214).

ئەوسەلەفیگەرایانەی کە بەڕێزیان لەبارەیەوە دەڵێت ئەوڕێبازە کۆنەپەرستەی کە نە ئیسلامیە، نە عیلاقەی به ئیسلامیەتەوە هەیه.. تەنها ڕێبازی هەندێ خەڵکه ئەیانەوێ خەڵک چەواشەبکەن بەناوی ئیسلامەوە.218). ئەو سەلەفیەتەی مەلەبەختیار وتەنی دەیەویمەزهەبەکەی بکات بە بەدیلی هەموو ڕێبازەکانیتر.220)، ئەوسەلەفیەتەی بەڕێزیان مەلا بەختیار پێمان دەڵێتهاوزەمان دوای ئەو گۆڕانکاریانەی دوای جەنگی سارد، دەبینین فۆندەمینتالیزم سەری هەڵداوەتەوە، ڕێبازی ئیسلامی سەلەفی سەری هەڵداوە، بۆئەوەی ئەو هەل و مەرجەتێک بدا.کەنەتوانین پێویستیەکانی دیموکراتی و پێویستیەکانی ڕێبازی زانستی و پێویستیەکانی چەسپاندنی دەوڵەت و یاساو کولتوری سەردەم بچەسپێنین..مەلا بەختیار پێمان دەڵێت ئەرکمان ئەوەیە بەشێوەیەکی بابەتی، بەشێوەیەکی لۆژیکی ڕێبازی زانستی و عەلمانیەت، دەوڵەتی لائیک و فەلسەفەی لائیک، وەک خۆی بڵاوبکەینەوەو میلەتەکەمانی پێ پەروەردە بکەین، زۆر بەئاگایانە، بە ووریایانە، بەو پەڕی ڕێزگرتن لەمەزهەبەکان و دینەکانی کوردستان، تعامول لەگەڵ مەسەلەکە بکەین، ئازادی ئەوان، دیموکراتی یەتی ئەوان، دابین بکەین، ئەمەی ئەیڵێین بەهیچ شێوەیەک کەباسی عەلمانیەت ئەکەین باسی کفرو لە ئایین هەڵگەڕانەوە ناکەین.213-214).ئینجا بەڕێزیان پێمان دەڵێتدیموکراتی مافی چارەنووسی ئێمەی پێوە بەستراوەتەوە، ئەویش عەلمانیەتە.213). و عەلمانیەت و دیموکراسیەت تەواوکەری یەکترین.225)و عەلمانیەت بنچینەیەکی تری سەرکەوتنی دیموکراسیەتە، زادەی گەشەکردنێتی. و کاتێک سیستەمێکی دیموکراسی ڕاستەقینە ئەچەسپێ لەووڵاتی ئێمە، کە حکومەتەکە علیمانی ڕاستەقینەبێ.222)و عەلمانیەت چەمکێکە، پێویستی شارستانی بەشەریەت هێناوێتی.219).

مەلا بەختیار پێمان دەڵێتسیستەمی عەلمانی بە ئاسانی لەووڵاتی ئێمە سەقامگیر نابێ، زەمینەکانی بەدی هێنانی دیموکراتی جارێ لەووڵاتی ئێمە ماویەتی، بۆ ئێمەش ماویەتی وەکو کورد دیموکراتیەت و عەلمانیەت پرۆسەیەکی دورودرێژە.224-225).ئەوروپای ڕۆژئاوا بە(200)ساڵ شۆڕشی سەرمایەداری لەوێ سەرکەوتووە، تەواوی ئەرکەکانی دیموکراتی نەتەدی، ئێمە دەبێ چەندمان مابێ ئەرکەکانی دیموکراتی بەدی بێنین.. زۆرمان ماوە، زۆرمان ماوە!..زەمەنێک، هەوڵێکی زۆری ئەوێ بتوانین عەلمانیەت تێکەڵاو بە چەمکەکانی خۆمان، بەلۆژیک و ئەقڵ و بۆچونی خۆمان بکەین، زۆری ئەوێ ئەوە..226)
وەلێ دەبێ ئومێد نەبین و کۆڵنەدەین و خەبات بکەین لەپێناو سیستەمێکی دیموکراتی عەلمانی و بەدیهێنانی ئەرکەکانی دیموکراتی و گەیشتن بە خەونی سەربەخۆبوون و ڕۆنانی کۆمەڵێکی تەواو دیموکرات و پرۆسەی بەدیموکراتیزەکردنی کۆمەڵ و، ئیش بۆ ئەوە بکەینعەلمانیەت بکەین بە قەناعەتی ماددی، بەقەناعەتی لۆژیکی، بەقەناعەتی عەقڵانی، بە قەناعەتی فەلسەفی لەژیانا، پێویستە ئەم تێکەڵاو به ژیانمان، بەحاڵمان، بەدەوڵەتمان، بەیاسامان، بەپەیوەندی سیاسی و گۆڕانی سیاسی، چۆنیەتی بەدی هێنانی ئازادی و دیموکراسیمان بکەین، لەبەر ئەوە زۆرمان ماوە لەو بارەوە، بۆیه هێشتا عەلمانیەت تەنها چەمکەکەیمان قەرزکردووەو ئەگەر سەیری کەین کەمو کوڕی زۆر وا لەڕێبازی عیلمانی و لەتەعامولی عیلمانی و جێ بەجێ کردنی عیلمانی، لەتەفاعولی عیلمانی لەگەڵ کۆمەڵدا هەیه..هەرئەمەشە لەلایەکەوە هێشتا ژێر دەستەبین، لەلایەکی دیکەوە گەشەکردنی کۆمەڵایەتی سروشتی مان، چینەکانمان قاڵبی خۆیان وەرنەگرتووە.212-213)و

ئینجا
مەلا بەختیار پێمان دەڵێت دەبێ چیتر دیموکراتیەت بکرێت بە ئامانجێکی ڕوون.171). و لەو بارەوە پێمان دەڵێت حیزبە دیموکراسی و عەلمانیەکان دەبێ لەبەرنامەو بڕیارەکانیاندا، دیموکراسیەت و عەلمانیەت و مەدەنیەت، پێکڕا بکەنە ئامانجێکی بەرجەستەکراوی دورونزیکیان.بەداخەوە، تائێستا زۆربەی حیزبە سیاسیەکان ئەم پرنسیپانەیان ڕەچاونەکردووە. تەنانەت لەبەرنامەی هیچ حیزبێکی عەلمانی کوردستانیدا، ئامانجی عەلمانی بەراشکاوی باسنەکراوە، لەکاتێکدا حیزبەکانی ئیسلامی سیاسی ئامانجی دورو نزیکی خۆیان بەراشکاوی لەبەرنامەکانیاندا پەسەند کردووە.20).
لەکۆتاییدا بەڕێز مەلا بەختیار لەدیموکراسی دوای جەنگی سارددا پێمان دەڵێت هێشتا قەیرانی تێگەیشتن و تێگەیاندی دیموکراسی لێرە هەیه، قەیرانی کولتووری دیموکراسی و ڕوناکبیری دیموکراسی و نەریتی دیموکراسی هەیە.ئەمەش گەورەترین کێشەیە.17). و پێمان دەڵێ دەبێ ئاگاداربین کورد نزیکەی سەدەیەکە باجی نەبوونی دیموکراسی بەقوربانی دانی سەدان هەزار کەس و کاوڵکردنی ڕوبەرێکی فراوانی کوردستان، دەدا، گەرچی سەربەخۆیی نەهێناوەتە دی، بەڵام لەو سەدەیەدا سەروەری مانی خۆی پاراستووە، ئیدی لەمەودوا دەبێ ئامادەبێ باجی بەدیهێنانی دیموکراسیش بدا.چەند داگیرکەران بەنەسەلماندنی مافه دیموکراسیەکانمان و بەدرێژەکێشانی داگیرکردنمان، زیانیان لێداوین. دەبێ وریابین بەسیاسەتی خۆپارێزی بەربەرەکانێ نەکردنی کۆنەپارێزی، لەدەورانێکی دیکەی ژیاندا، بەهۆی باش جێ بەجێ نەکردنی تەواوی ئەرکەکانی دیموکراسیەوە، بەئەندازەی زیانی داگیرکەران، زیان بەخۆمان ئەگەیەنین، ئەو دژە دیموکراسیانەی لەم هەل و مەرجەدا، ناتوانن لەوە زیاتر توندتربن، هەل و مەرجی دیکە دێتە پێشەوە بەچاکەی ئێستامان لەگەڵ ناکەن، بەڵکو بەمەرامی خۆیانمان لەگەڵا دەکەن.بۆیە هەرخەمساردیەک، بێ بێباکیەک بەرامبەر دژو دوژمنانی دیموکراسی، نەک هەر کاروانی پێشکەوتن و گۆڕانکاریەکانمان دوا دەخا، بگرە ڕەنگە هەل و مەرج وای لێ بێ دوچاری کارەساتیشمان بکات.18).و بەڕاستی ئەگەر عیلمی و عیلمانی نەبین، دیموکراتی نەبین، شارستانی نەبین و بیر لەوە نەکەینەوە ئازادی ئینسان و پێشکەوتن لەکۆمەڵ و دەوڵەتی یاسا بچەسپێنین، ئەم سەرکەوتنانە لەکیسمان ئەچن، کە لەکیسیشمان چوو ئیتر نەفرەتی مێژوو ئێستاو پاشەڕۆژیشمان لێ ئەکرێ.217-218) بۆیە پێشەوەی کارلەکاربترازێ و گەستنی پەنجەی پەشیمانی دادمان نەدات و بۆ ڕزگاربوون لەوکارەسات و ئەگەره نەخوازراوە. مەلا بەختیار پێمان دەڵێت دواجار جگە لە بەکولتور کردنی دیموکراسی و بەنەریت کردنی دیموکراسی و پێڕەویکردن لەدیموکراسیەت، هێچ ڕێگەیەکی باشترو هیچ چارەسەرێکی گونجاوترو سیستەمێکی چاتر نییە بۆ بەڕێوەبردنی ژیان و دیموکراسی وەکو پرنسپێکی کۆمەڵایەتی و پێویستیەکی سیاسی، جگە لەبەدیهێنانی باشترین سیستەمی سیاس بەشەریەت و ئازادیەکانی تاک و کۆی کۆمەڵ، چ زیانێکی هەیه ئەگەر لەناو گەلانی دیکەدا، بەپێی تایبەتمەندێتی گەلان، دوور لەچاولێکەری، جێ بەجێ بکرێت؟.12). و بەو جێبەجێکردنەی دیموکراسیش بۆ ئەوەی ڕەوڕەوەی بەرەو پێشەوەچوونی کۆمەڵ دینامیکیەتی خۆی، پێشخستنی خۆی، بەردەوام بێ وشارستانیەتی ئەو میلەتە، پێویستی یە مادی، ئابوری، سیاسی، ڕۆشنبیری و سایکۆلۆجیەکانی ئەو میلەتە بەردەوام و بەرەوپێشەوەبڕوات.162).[1]