قاز لە ئیدیۆمی کوردەواریدا
قاز، مەلێکی مل درێژی گەورەی دەندووک و پێ پانە، وشکاوەکییە، لە ئاو و وشکانیدا هەڵدەکات، لە مراوی گەورەترە، پەلەوەرێکی ماڵییە و کێویشی هەیە، زۆر هەستیارە بۆ پاسەوانیش دەبێت، لە کۆنەوە مرۆڤ ناسیویەتی و ئاشنای بووە و بەخێوکردووە، لە کوردەواریشدا چەندین ئیدیۆمی لەسەر وتراوە، وەک دەڵێی ڕۆنی قازیان لێداوە بەشێوەیەکی تریش دەوترێت: ڕۆنی سەگی لە قەلب درایە، پەلەوەری قاز یەکێکە لە خۆراکە پایزییەکانی کورد، لەگەڵ هاتنی سەرماوەرز زیاتر دەخورێت و خۆراکێکی بەتام و بەلەزەتە، بە فڕوجاوی و ئاوی خۆییەوە دەکرێتە مەرەگە و زیاتر لەگەڵ پڵاوی قەرەخەرمان و ساوار، کەیبانوەکان لێی دەنێن، قاز چەورییەکی زۆری هەیە، لەکاتی خواردندا بەتەواوەتی هەست به و چەورییە زۆرەی دەکرێت، ڕۆن لە پێست و شان و باڵ بدرێت ئەوا جموجۆڵ و بزاوتی مرۆڤ خۆش دەکات، ئەوە بووە بە ئیدیۆم و بۆ کەسێک بەکاردەهێنرێت کە بەشتێک یان بەکەسێک زۆر خۆشحاڵ بێت دەوترێت: ڕۆن قازیان لێداوە، خاسیەتەکانی قاز زیاتر وایکردووە کە نمونە بە قاز بهێنرێتەوە، بۆ نمونە کاتێک قازێکی پێ پان و مل درێژ بێ گوێدانە هیچ شتێک مل دەنێت و دەڕوات بەڕێوە، هەست به و شتانەی دەوروبەری ناکات، کە هەنگاو بنێت و زیان نەگەیەنێت بە خۆیی و دەوروبەری، ئەوە کراوە بە ئیدیۆم و بەکەسێکی نەفام و هیچ نەزان کە بۆ یەکەمجار چوبێتە شوێنێک دەوترێت: قازە، واتە: تازەیە و هیچ نازانێت، ئەوە بۆ خوێندکارانی قۆناغی یەکەمی زانکۆ تا ئەمڕۆش پەیڕه و دەکرێت، بە خوێندکارانی قۆناغی یەکەم دەوترێت: قاز.
هەروەها بەکەسێکی دەنگ گەورە و دەنگ بەرز دەوترێت، کە زۆر قسان بکات و مێشکی خەڵکی ببات و لە نزیکەوە گوێی خەڵکی کەڕ بکات بە تەوسەوە پێی دەوترێت پەکوف ئه و دەنگە چییە؟ دەڵێی گۆشت قازت خواردووه.
لە کوردەواریشدا بیروبۆچون وابووه و باو بووە، ئەگەر کەسێک گۆشتی قازی بخوات، دەنگی خۆش دەبێت، بۆیە هەر کاتێک کەسێک گۆشتی قازی بخواردایە بە گاڵتەوە دەیانگوت: یاڵڵا حەیرانەیەک یان گۆرانییەکمان بۆ بڵێ، چونکە گۆشت قازت خواردووە، هەروەها ئەگەر کەسێکیش دەنگی لە تێرییەوە بهاتبوایە دەیانگوت: گۆشت قازی خواردووه.
هەروەها بۆ جوانی کیژ و کاران، لار و لەنجە و گەردەن و پان و پۆڕی مەلی قاز وەکو ئیدیۆم بۆ جوانی و گەردەن کێلی لە دەق و تێکستی میللی و فۆلکڵۆریدا هاتووە وەک:
قاز و قورینگ و مراوی
هەرسێکیان تەیری ئاوی
گۆشتیان دەخورێ بەخاوی
هەروەها بۆ گەردەن جوانی وتراوە:
ئۆی نازێ نازێ نازێ
ئۆی نازێ گەردەن قازێ
هەر بۆ زۆر قسەکردن و دەنگ گەورەیی بە گاڵتەوە دەوترێت:
چەنە بازی هەتیو دەڵێی قازی.[1]