Çemkê zanista zarawa kilîta hemî zanistîyan e, zimanvanî yek ji wan zanistîyan e, ji ber ku ew dibe derîyê vekirî li ser cîhana rojavayê (Dewletên Ewropî) hemî, û ji derencama peqîna zanistî ya berfireh û pêşveçûna pîşesazî û hunerzanî (tiknolojîya) ya mezin ku her roj afirandin in nuh em dibihîzin mirov dixe sergêjîyê de.
Lewra tiştekî dîyar e, ku ji hemî alîyan ve pêvajoya miletê Kurd bi miletên welatên rojavayê re nayê pîvan û ji hev û din pir dûr in.

Ev zanist (terminology) ji zanistîyên nûjen e, ku îroj pêdivîya pê heye, û em tê de dixebitin. Di dawîya sedsala hejdehan de li Almanîyayê peyda bû, û derhat dunyayê, lê derkevtina zarawa ya (terminology bi xwe jî li Firisayê di sala 1801z derkevt, û zanyarê Nimsayî (Eugen Woster) damezrênerê zanista terminologyaya serdemê ye. Ev zanist mirov karî bêje ku tayek yan jî çiqek ji tayên nûjen ji zanista zimanzanîya karkinîyê (kartêkirinê) ye, hingê li binemayên zanistî dipirse ji bo danîna zarawayan û yekgirtina wan, ji bo vê kêşeyê jî em serrast bikin divê danîna zarawa bi şêweyekî tekane neyê danîn, lê belê li gora pîver in bineretên ku ji zimanzanînê û ji bîrastîyê (jîrbêjîyê) û ji bîrdoza agahî û zanyarîyan, û ev pîverên han bi çespandinê geş dibin, daku bibe binereta zanista zarawa.

Li gora Eugen pênasîna zanista zarawa ku dibêje (zanista ku bayexê bi xwendina rêzkirin û darvekirina têgehan û darxistina van têgehan di babet in jîrbêjîyê de). Lê li gora Alian Rey ku dibêje zanista zarawa (Xwendineke rêkxistî ye ji bo zarawayên likar di navlêkirina tixumên her tiştî de û têgeh û pirinsîbên giştî yên ku vê lêkolîn û xwendinê kontirol dike (destgirîyê li ser) dike). Û li gora zanyar H. Felber ku dibêje zanista zarawa (komek ji rêgeh û rêbazên danheva zarawa ye û polpolkirina wan û çêkirin û peydakirina wan û pîverkirina wan jî paşê belavkirina wan zarawan).
Em vegerin ser mijara xwe ku di Fîlolocya (علم اللغة) de tiştekî heye bi navê zarawa zarî (المصطلح اللساني) (linguistic term).
Em karin bêjin ku ev roj em di têkdaneke zarawayî de dijîn bi Ingilîzî jê re dibêjin (chaos of terminology) li ser asta zarawayên xwe, ev ajawe û têkdan vedigere li gora zanîna min, nebûna zimanekî pispor, û mixabin ji ber nebûa ferhengeke etîmolojî, ku em bişên hemî peyvên bi guman ji zimanê xwe derînin, heta nuha yekxistina zaraw jî peyda nebû ye, ferhenga etîmolojî ya zimanê #kurd#î, çi peyva biyan ku ji derdora xaknîgarîya Kurdî kevtî be nav zimanê me, were eşkerekirin, û heta nuh bi şêweyekî zanistî ev ferheng dirust nebûye, daku em li peyva xwe vegerin û têrmekê bafirînin yan dirust bikin, û ya din jî nebûna ferhengeke bêjeyî û danpêdayî ji her çar parçeyan.

Û ev jî dibe giringtirîn alozî û arîşe, ku yê wergêr rûbirûyî vê kêşeyê dibe. Ev jî dibe hoya ku gelek wergerdinên ji hev cuda (different translations) ji bo zarawayekî tenê hebe û hindek car jî ji ber hemecûreya çandan (diversity of cultures) nakokî berz bibin.
Lew re Pêdivî ya me bi xwendina Zanistîya dengsazîyê û zimanvanîyê heye, anku bi (Phonology) (علم الأصوات التطبيقي) heye neku jî bi rêziman ji ber ku rêziman ji bo biyanîyan pêwîst e, daku bi vî zimanî baxivin û wî nas bikin û ev mijareke din e. Li xwemalîya zimanê Kurdî hingê pirsa dariştina zarawa bi zimanê Kurdî estem e, ji ber ku Kurdî zimanekî bi rêjeyeke bilindtir lêkdayî û hevedûdanî ye. Hingê pêdivî ye ku zarawa jî lêkdayî be wê baştir be!

Bi min jî divê zarawa pir kurt be, û heta radeyekê amaje bi ya biyanî bike, yan jî peyveke pêkhatî be ku bişê wê têgehê helbigire, û ev zarawa ne ristek be, û serbarî wê jî divê li gora zengil û awazên #kurdî# be.
Nimûne: Ev nêzîka serê sîh salî ye, ji gava Kurd li başûr dest bi wergerandinê kirin qeyran û giriftarîya zarawa derkevt pêşberî yê wergêr û xwendevan. Em karin di vê biyavê de wek nimûne amaje bi ferhenga REHNAS ya daner Husên Muhammed di biwarê etîmolojî ya kurdî de bike, ku dibêje:
Jixwe wergerandin zêdekirina peyvên zimanekî û berfirehkirina ferhenga wî zimanî ye, anku di peyvsazîya zimanî de roleke giring û bingehîn heye û di rastiyê de herdem hebûye.

Gava ku pêaxivên zimanekî tiştekî nû yê li nav axiverên zimanekî din heyî dibînin, ew dixwazin navekî ji tiştê nû re peyda bikin. Li vê derê mebesta me ji” tişt” berfireh e: ew” tişt” dikare tiştekî heyber be, diyardeyek be, ramanek be, heywanek be, riwekek be û hwd. Di binavkirina tiştê nû de çend rê û rêbaz li ber axiveran heye:

Ew dikarin navê wî tiştî ji zimanekî ku navê wî tiştî heye wergirin û bi kar bînin.
Ew dikarin navê wî tiştî li zimanê xwe wergerînin.
Ew dikarin navekî bi dilê xwe li wî tiştî bikin.
Binavkirina tiştên di zimanên din de navheyî li gor dilê axiverên zimanê ku hêj ti nav ji wî tiştî re nîne diyardeyeke degmen e, anku kêm caran axiver navekî bi temamî bi dilê xwe li wî tiştî dikin.
Her du rê û rêbazên din gelek zêdetir li kar in: Yan navek yekser ji zimanekî din tê wergirtin yan jî navê di zimanekî din de heyî li zimanê nû tê wergerandin. Bo nimûne, Internet û malper du berî ku di nav kurdan de belav bibin û kurd navan ji wan re peyda bikin, ew di nav inglîzîzimanan de belav bûne û di vî zimanî de nav ji wan re hatine çêkirin. Inglîzîzimanan navên” Internet” (ji inter = navber û net = tor / torr) û” homepage” (ji home = mal û page = rûpel, rûper, per / perr) li van tiştan kir.

Gava ku ev tiştên têkilî hev di nav kurdan de jî belav bûn, hewcedariya kurdan jî bi navên wan hebû. Di nav #kurdîzimanan# de peyva” Internet” wek xwe belav bû anku kurdan ew ji zimanê inglîzî wergirt. Di piraniya zimanên din de jî çarenûsa vê peyvê wek di kurdî de ye. Ew yekser ji Inglîzî hatîye wergirtin û wisa tê bikaranîn.

Lê peyva têkilî Internetê anku” homepage” ya inglîzî ne di kurdî de û ne jî di piranîya zimanên din de yekser cih girtîye. Li cihê wergirtina yekser a vê peyvê, hem kurdî û hem jî gelek zimanên din ev peyv ji Inglîzî li zimanê xwe wergerandî ye. Di zimanê nivîskî yê kurmancî de beramberî” homepage” ya Inglîzî niha bi piranî peyva” malper” bi kar tê ku peyv bi peyv ji Inglîzî hatiye wergerandin.
li dûmahîkê em karin bêjin ku zimanê Kurdî ji bo wergerandinê û nemaze ji bo peydakirina zarawayan bi şîyan e, lê belê ji bo lihevkirinê pêdivîya me hêj bi rêkxistina mala Kurdî heye, neku ji sedema nepeydakirina zimanê yekgirtî ye, lew gilî û gazinc ji neyekrêzîya dezgehên rewşenbîrî ye.[1]