عەبدوڵا کەریم مەحمود
لە دوای 31 ساڵ به سەر ڕاپەرین و دوای 19 ساڵ بەسەر گۆڕانکاریی 9. 4. 2003 ڕاماڵینی سەدام و سوپاکەی و دامودەزگاکانیدا، لە سایەی هەڵبژاردنی پەرلەمان و دامەزراندنی حکومەتی هەرێمی کووردستان.
تا ئێستا ئه و هەموو ئەندام پەرلەمان و ئه و هەموو وەزیرە بە سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان و سەرۆکی هەرێمەوە، گوێیان لەسکاڵای کەس و کاری #ئەنفالەکان# نەگرتووه. بڕیاری دادگای باڵای تاوانبارانی عێراقیان خستووەتە پەراوێزەوە. ئه و هەموو جاش و مستەشارو تاوانبارو خائینانەیان لە کوردستان و دەرەوە پاراستووه و خزمەتیان دەکەن، بوار نادەن ڕووبەڕووی دادگا بکرێنەوە؟
ئایا ئەمە پلان و بەرنامه و نەخشه و هەڵوێستی سەرکردایەتی سیاسیی کورد بێ، لە پەرلەمان و حکومەتی هەرێمی کوردستان، تراژیدیای ئەنفال چۆن دەکرێت بە دۆکۆمینتێکی نێودەوڵەتی، لە ئاستی دنیای دەرەوە بە جینۆساید بناسرێت؟
ئەنفالی هەشت بۆدەڤەری #بادینان# 25. 8. 1988 تا 8. 9. 1988.
لە ماوەی 7 مانگدا لە 21. 2. 1988 تا 8. 9. 1988 لە ماوەی 192رۆژدا، حەوت زنجیرەی ئەنفال بەسەرپەرشتی عەلی حەسەن مەجید بەپاڵپشتی فەیلەقی یەک و فەیلەقی دوو و فەیلەقی پێنجی سوپای عێراق ئەنجام دراوە، له31. 8. 1988 سوپای عێراق لەسەر بەرنامه و نەخشەی دوا زنجیرەی ئەنفا ل، پەلاماری سنووری دەڤەری بادینانیدا و هێڕشی کردە سەر ناوچەکانی (ئامێدی و #ئاکرێ# و شێخان و #زاخۆ# و دهۆک).
لە ئامێدی 23گوند، لە ئاکرێ 35گوند، لە شێخان 19گوند، لە زاخۆ 100گوند، لە ددهۆک 63گوندیان سوتماک و تاڵان کرد، دانیشتوانەکەی دەستگیر و بێسەروشوین کران.
سنووری جوغرافیای بادینان تایبەتمەندیەکی وای هەیە بەستراووەتەوە بە سنووری عێراق و تورکیا و سووریا. ئەم سنوورە دەستکردە، هیچ جۆرە بەربەستێکی سروشتی لە نێوان باشووری کوردستان، باکوری کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستان دروست نەکردوە، هەر هەمووویان بە ڕۆژەڵاتی کوردستانەوە یەک نیشتیمان و یەک نەتەوه و یەک سروشتی جوغرافیایی تایبەتمەندە.
دەڤەری بادینان دەروازەیەکی گرنگی ستراتیژی هەرێمی باشووری کوردستانە، موسڵمان و مەسیحی و یەزیدی تیا دەژی، سەرچاوەی داهاتی کشتوکاڵ و داستان و ئاوی کانزایی و کەرەستەی پیشەسازیی و کانزاییە.
دوای سیناریۆی پیلانی جەزائیری 6ی ئازاری 1975رژێمی تۆتالیتاری عێراق بە پێی نەخشەیەکی وردی ئیقلیمی بەرنامەی تەرحیل و تەعریب و تەهجیریان
لەم دەڤەرەدا بە چەند قۆناغێک جێبەجێکرد.
لە شەوی 24/25. 8. 1988ەوە سوپای عێراق لە قۆناغی هەشتی ئەنفالی بە 200هەزار سەربازو جاشبە پاڵپشتی 16فرقەی عەسکەری و فرۆکەی جەنگی وتۆپی دوورهاوێژو کۆپتەر، لە هەموو لایەکەوە پەلاماری ناوچەکانی (دهۆک و زاخۆ و ئاکرێ و سمێڵ و شێخان و ئامێدی)یانداو لەم قۆڵانەوە هێرشیان کردە سەر بادینان:
+ لە زاخۆوە بەره و گڵناسکی و چیای بێخی.
+ لە زاخۆوە بەرەوحەوزی خاپوور.
+ لەکانی ماسییەوە بەرو زێوە و شکاڤ و ئامێدی و ڕەشاوە.
+ لە بیکۆڤەوە بەره و بەکماڵه و بامەڕنی و چیای مەتتین.
+ لە باڵندەوە بەره و شەمدینان و بیبوئارتیش.
+ لە باتۆفەوە بەره و مانگیش و زاویتە.
+ لەسەرسەنگهوە بەره و مەرگەتێ و چیای گارا.
+ لە ئەتروشەوە بەره و سپێدەوه.
+ لە سوارەتوکەوە بەره و ئەسپێندارو ئاتوش.
لەم زنجیرە هێرشانەدا زیاتر لە 160هەزار ژن و منداڵ و پیاو و پیرو گەنج سەریان هەڵگرت و توانیان خۆیان لە تۆڕی ئەنفاڵچییەکان دەرباز بکەن، بەزەحمەتێکی زۆر ڕوویان کردە سنوورەکانی تورکیا و ئێران. لە ئۆردگای موش و دیار بەکرو ماردین لە تورکیا لە ئۆردوگای(زێوه) لە ئیران جێگیربوون. زیاتر لە 13هەزارکەس دەرفەتیان بۆ نەرەخسا دەربازبن، دەسگیرکران و گوێزرانەوە بۆ قەڵای (نزارکێ) لە دهۆک. لە ناو بەڵگەنامە نێودەوڵەتییەکاندا تۆمارێکی تیایە، ناوی پەنجا گەنجی تتیایە کە تەمەنیان لە 17ساڵ کەمترە گوولە باران کراون. بەپێی ئه و پۆلێنانەی ئیستیخباراتی عەسکەرری عێراق کە ئەنفاڵەکانی بە چەند پۆلێنێک جیا ککردوەتەوە. ژن و منداڵەکانیان گواستوەتەوە بۆ (سەلامیە)-ی خوار موسڵ، 17رۆژ لەوێ ماونەتەوە. دواتر گوێزراونەتەوە بۆ ئۆردوگای (بەحرکە و جەژنیکان و بەرحوشتر) لەدەوروبەری شاری هەولێر.
سەرچاو: بەرگی یەکەمی، کتێبی ڕەشەبای ژەهرو ئەنفال، ل 24- 25.[1]