Me fêm kir ku rizgariya ji mêhtingeriyê ne tenê li ser ziman e, ew her wiha li ser cîhanbîniya me, li ser rêbazên têkiliyên me li gel zanist û li gel rastiyên jiyanê ye jî. Meseleya rakirina mêhtingeriyê, li nav gelên xwe cihî ev bi salane, ji mijarên behsa zanistî ne jî.
Ev demeke li Zanîngeha Rojava ya li Qamişloyê di asta lîsans û mastirê de bernameyên xwendina civaknasiyê hene li Înstîtuya Zanistên Civakî. Me sala 2020’an dest bi bernameya mastirê kir. Armanca sereke ew bû ku em xwendekaran amade bikin da ku ew bi xwe bibin mamosteyên zanistên civakî li Zanîngeha Rojava. Yek ji sedemên damezrandinê, ji aliyê Zanîngeha Rojava bi xwe ew bû ku gelek xwendekaran miracaetî zanîngehê kiriye, xwestiye zanibe ka çi cihêtî di navbera zanistên civakî li Rojava û deverên din ên dinyayê de heye. Zanîngeha Rojava li ser zemînê paradîgmayeke nû hatiye avakirin. Ev paradîgma di çarçoveya Şoreşa Rojava de ji sala 2012’an û şûn ve di pratîkê de jî pêk tê anîn. Zanîngeha Rojava jî dixwaze bibe yek ji pêşengên ji bo avakirina civakeke nû be. Herçî em weke Înstîtuya Zanistên Civakî dikin, ew e ku em beşa civaknasî û zanistên civakî bi pêş bixin.
Zanistên Civakî li cîhanê xwedî dîrokeke dûr û dirêj in. Mirov dikare heta fîlozofên serdema Yewnan, fikirdarên Misra Kevin û şaristaniya dewletdar a Mezopotamyayê jî biçe. Wekî zanistekê, esas weke disîplîneke zanistê, di sedsala 19’an de Ewrûpiyan ew çêkiriye. Bi taybetî jî rola Auguste Comte di bipêşxistina civaknasiyê weke zanistê, heye. Çarçoveya fikra wî bi xwe li ser esasê pozîtîvîst bû. Yanî wî dixwest rêûrêbazên zanistên xwezayî, fenî û matematîkê di nava zanistên civakî de jî bi kar bîne. Yanî ev zanist nekete xizmeta civakê, bileks ew kete xizmeta şaristaniya Ewrûpayê. Piştî Auguste Comte, gelek kes hatin û teoriyên weke “beridîna civakî” derketin pêş. di çarçoveya vê de civak û şaristaniya Ewrûpî weke yên herî bipêşketî hatin nîşandan. Li ser vî esasî gelên mêhtingeh ên kolonîkirî kêm nîşan dan. Û wan xwe ji wê neda alî ku xetekê di nav felsefe û civakî de nîşan bidin û bibêjin, tevahiya civakan divê bibin weke yên Ewrûpî. Encama vê yekê jî ew bû ku li temamê cîhanê bindest belengaz û bextreş bibin, şerên cîhanê biqewimin, û niha jî dinya hemû di tehlûkeyê de ye. Jixwe krîza avhewayê jî nîşanî me dide ku mirov wisa li ser xwezayê bûye serdest ku tehlûke li ser man û nemana me heye.
Di nava sîstemê de jî rexne lê hatin girtin
Di vê çarçoveyê de gelek kes bi salan e ku rexneyan li zanistên civakî digirin. Ji salên 1950’î û pê ve û heta beriya wê jî kesên weke Dubois, teorîsyenên ku li ser esasên rêgez û nijadê rexne li zanistên civakî girtin derketin holê yên weke Fanon û paşê bi teoriyên femînîst rexne bi pêş ketin. Piştre li ser teoriyên antîkolonyal û postkolonyal pêvajoyeke rexnekirinê da der. Tevî ku beriya wan teoriya Marksîst jî rexne li zanistên civakî digirt, ew rasterast ne li dijî pozîtîvîzmê bû. Piştî ku di salên 1960 û 1970’yî de bîra postmodern jî derket holê, rexneya li pozîtîvîzmê ya di nav zanistên civakî de bêhtir bi pêş ket.
Em li Rojava dîrokan bîra zanistên civakî û zanistên siyasî jî dixwînin. Em ji destpêkê ve rexneyî li wan dinihêrin. Em rasterast têkiliyê datînin di navbera civakên zanistî û jiyana rojane ya li Kurdistanê, paradîgmaya nû de ya ku esas e ji bo Şoreşa Rojava. Cihêtiya sereke ya Zanistên Civakî li Rojavayê Kurdistanê ew e ku binçîneyekî radîkal û rexnegir ji xwe re hildibijêre. Helbet em civaknasiyê, berhemên wê wan dixwînin, lê li ser esasê binçîneya radîkal û rexnegir em dixwazin lêkolîn û xwendina xwe ya li zanîngehê bimeşînin.
Dekolonîzekirin li Kurdistanê û cihê wê di zanistên civakî de
Li Kurdistanê û nexasim li Rojava, em çi xebatê bikin jî, beşek ji wê elaqedarî ji mêhtingeriyê rizgarkirinê [dekolonîzekirinê] ye. Ji ber ku mirovê Kurd bi dehê salan e ku hatiye kolonîzekirin. Wî nekariya hêza xwe di têkiliyên aborî, siyasî û civakî de nîşan bide. Yanî di tevahiya warên jiyanê de derfeta mirovê Kurd çênebûye ku îradeya xwe nîşan bide: zimanê xwe nexwendiye, çanda xwe bi azadî geş nekiriye, pê nejiyaye. Li Başûrê Kurdistanê jî ji salên 1990’î û bi şûn ve tecrûbeyek heye, wekî din hin caran dewletên mehtinger jî dibe ku destûra xwendina Kurdî bidin. Lê me fêm kir ku rizgariya ji mêhtingeriyê ne tenê li ser ziman e, ew her wiha li ser cîhanbîniya me, li ser rêbazên têkiliyên me li gel zanist û li gel rastiyên jiyanê ye jî. Meseleya rakirina mêhtingeriyê, li nav gelên xwe cihî ev bi salane, ji mijarên behsa zanistî ne jî. Teorî, rêbaz û pratîkên wê jî em dibînin. Bi vê jî em bi rehetî dibînin ku ew ne tenê derbarê parastina ziman û çandê de ye, tevî ku ew beşeke girîng a rizgariya ji mêhtingeriyê ye. Ew her wiha derbarê serweriya mirov e da ku li ser jiyana xwe siberoja xwe bi biryar be.
Li Instîtuya Zanistên Civakî ya Rojava, em dekolonîzekirinê wekî pêşengiya ji bo rizgarkirin û bi pêşxistina tevahiya gelên li herêmê dibînin, nexasim îro ji bo Sûriyê. Dekolonîzekirin li Sûriyê ne tenê li ser esasê ziman û çanda Kurdî ye. Ew li ser rizgarkirina mirovên Sûrî û herêmê ye da ku xwedî biyar be li ser siberoja xwe û ji bo têkiliyên xwe yên aborî, siyasî û civakî xwedî îrade be. Yanî ji bo rêbazên me di zanistên civakî de û her wiha ji bo meseleya têgihiştina me ya di dekolonîzekirinê de vegerandina hukimraniyê li ferd û civakê, meseleya me ya esasî ye.
Di bernameya me ya havînê de jî diyar bû; em ranabin, tenê teorî û rêbazan naxwînin, lê em her wisa dixwazin têkiliyan deynin ligel tevahiya tevgerên ku li cîhanê di çarçoveya dekolonîzekirinê de kar dikin. Weke xwecihên li bakur û başûrê Emerîkayê, li Efrîkayê û li gelek cihên din ên cîhanê.
Dekolonîzekirina xwezayê û cinsên civakî
Dekolonîzekirin, bi awira me derbarê wan têkiliyên me de ye yên ku bi xwazeyê re danîne. Yanî mesele ne tenê têkiliyên me yên bi civakê û sîstemê re ne. Pêdiviya têkiliyên me yên bi xwezayê re jî hewceyî dekolonîzekirinê ye û em berê xwe didin vê yekê jî. Pozîtîvîzm dekolonîzekirinê esas red dike, ji ber wê jî rexneyeke esasî ya li pozîtîvîzmê bê girtin ew e ku zanistên civakî rêzê bigirin ji xwezayê re jî.
Aliyekî din jî têkiliyên cinsên civakî ye. Li Zanîngeha Rojava beşa Jineolojiyê heye û ew weke şoreşekê ye di warê zanebûn û zanista jinê de ku li ser esasê bîr, bawerî, raman û rêbazên jinan civakê ji nû ve dinirxînin. Jineolojî û esasbûna raman û fikra jinê beşekî sereke ye di wan zanistên civakî de ku em dixwazin bi pêş bixin.
Yekser di nava civakê de ye
Zanistên Civakî yên ku em li Rojava niha bi pêş dixin, têkiliya xwe ya yekser bi heqîqeta civakî ya li Rojava re heye. Di çarçoveya Şoreşa Rojava de nûbûneke civakî li Bakur û Rojhilatê Sûrî çêbûye. Li cihê cih têkilî û nirxên nû yên civakî çêbûne. Ev ji bo gelek kesan û bi giştî ji bo civakê jî nû ye, ev ji bo wan jî wekî şoreşekê ye. Li Rojava mesela nimûneya bihevrejiyana gelan, ji nû ve bi hev re avakirina civakê heye. Yanî ew tecrûbeyên li Rojava ji bo tevahiya Rojhilata Navîn nimûne ne. Ji ber ku em dizanin, bi dehê salan e arîşe û alozî di navbera gelan de li Rojhilata Navîn hene, her tim rê vekirine li ber şer, malwêranî û bextreşiya gelan. Niha em dibînin li cihê herî zehmet, li cihê herî nemumkin, ya nû tê avakirin. Em dibêjin, Rojava sozek daye, ew jî soza mumkinbûna avakirina ya nû ye. Ew dibêje, hewce nake em sîstem û têkiliyên berê ji nû ve ava bikin yan jî wan tekrar bikin. Em li Rojava dibînin, ya nû dikare bixebite û li deverên din ên herêmê û dinyayê jî dikare pêk bê. Li ser vî esasî deh xwendekarên me - 6 mêr û 4 jin in û îsal em ê hin xwendekarên din jî bigirin Înstîtuyê - bi rastî li ser vî esasî gelekî kar dikin. Ew dixwazin di lêkolîn, nîqaş û gotarên xwe de wê heqîqeta civakî ya li Rojava ya piştî şoreşê nîşan bidin. [1]