ناونیشانی بابەت: کوردو چارەنوسی کەرکووک
نووسەر: ڕەئوف ئالانیڕەئوف ئالانی
شاری کەرکووککەرکووک وەک شارێکی کوردستانی وبەدرێژایی مێژوو، توشی ململانێ بۆتەوە، لەگەڵ دوژمنانی کورد، بەدوو هۆکاری سەرەکی، یەکەم دەوڵەمەندی ئەم شارە بە نەوت وایکردووە، دوژمنانی کورد چاویان لەسەری بێت، تا خێرو بێری ببەن بۆخۆیان، دووەم بەرتەسککردنەوەی خاکی کوردستان و خستنە سەرخاکی نیشتمانی عەرەبی، ئەوەی مایەی شەرمە هیچ کاتێک گەلی کوردو لایەنە سیاسیەکانی باشوور، نەبوونە پاڵپشت و هێزێک تا کاربکەن بۆ ئەوەی ئەم شارە بپارێزن، تەنها هەر بە گوتاری سیاسی لە خشتە بردن، بانگەشەیان بۆ کەرکووک کردووە، گوایە کەرکووک دڵی کوردستانە، یان کەرکووک قودسی کوردستانە، زۆری تریش، بەڵام لە ڕاستیدا بەهۆی بێئاگایی و خۆپەرستی و ململانێی ناوخۆیان، ئه و گوتارانەش بیرچوونەوە، دوای پڕۆسەی ڕزگاری ئێراق لەساڵی 2003 دا، بەهۆی نەبوونی هێزو تێکچون و شپرزەیی دەوڵەتی ئێراق، هێزەکوردیەکان شاری کەرکووک و زۆر ناوچەی تریان خستە ژێر ڕکیفی خۆیانەوە، ئەوەی جێی سەرنج و تێڕامان بوو، دوای ئەوە دەرکەوت ئەو هێزانە بەتەمای چین، تەنانەت پردەکان و ناو شار و کۆڵانەکانیشیان بەشکرد، ئەوە جگە له و مامەڵە دوور لە مرۆڤانەیەی دەرهەق دانیشتوانی عەرەب و تورکمان و کەمینەکانی تر ئەنجامیاندا، تاوایلێهات، دانیشتوانی شارەکە، بە کوردەکانیشەوە، ئاواتیان ئەخواست ئەو بارودۆخە ناخۆش و سەختە تێپەڕبێت و گۆڕانکاریەک بکرێت، لەدەستی هەردوو حیزب ڕزگاریان بێت، ئەوەبوو لە ساڵی 2017 بەهۆی ئەنجامدانی ڕیفراندۆمێکی بێ پلان و بێ پشت و پەنا، هێزێکی کوردی لە 16ی ئۆکتۆبەری هەمان ساڵدا، بە نەزانانه و پیلانی ناحەزان شارەکەیان دایە دەستی حەشدی شەعبی، لەوکاتەوە کەرکووک وەک شارێکی بێنازی کوردستانی کەوتۆتە بەر نەشتەری بە عەرەبکردن، وەک کاری هەمیشەیی دەوڵەتی ئێراق بۆسەر ئەمشارە.
شاری کەرکووک یەکێکە لە کۆنترین شارەکانی ئێراق ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی دەگەڕێتەوە بۆسەردەمی شارستانی سۆمەری، نزیکەی 40% نەوتی ئێراق و 70% گازی سروشتی پێکدەهێنێت.
ئەمشارە لەساڵی 1927 یەکەم بیرە نەوتی باباگوڕگوڕ، نەوتی لێدەرهێنراوە، له و کاتەوە ئەم شارە بۆتە سەرچاوەیەکی گرنگی ئابووری و بازرگانی هەموو ئێراق، جگە لەوە کەرکووک بە گاز و گۆگرد دەوڵەمەندە.
ئەوەی کیشەی شاری کەرکووکی گەورەتر کردو خستیە چاڵی قوڵی دەرنەهاتنەوە، لەکاتی نووسینەوەی دەستووری ئێراقدا، بەناوچەی جێناکۆک دیاریکرا، کە ئاواتی لەمێژینەی دەسەڵاتدارانی ئێراق بووە، کە ئەمشارە، بە یاسا لەهەرێمی کوردستان دابڕن، بە مادەی 57 و دوایی کرا بە مادەی 140 ئەوەی ویستیان ئەنجامیاندا، تائێستا کە پێنج کابینەی حکومەتی فیدراڵی ئاڵوگۆڕکراوە، ئه و مادە دەستووریە، وەک خۆی ماوه و کاری لەسەر نەکراوە، چونکە لایەنە کوردیەکان ئەوەندەی خەمی پۆست و پله و کورسی و پارەیان هەیه و بەدەستکەوتی دەزانن، کەرکووک و ناوچە جێناکۆکەکان بە گرنگ دانانێن، هەربۆیە ڕۆژ لەدوای ڕۆژ ئەمشارە دانیشتوانی کوردنشینی لێ کەم دەبێتەوه و بۆ ئەوانی تری جێدەهێڵن، لەبەر ئەوەی هیچ کەس و لایەنێک ئامادەی ئەوەی نیە بەرگریان لێبکات.
تەمەنی شاری کەرکووک زیاد لە پێنج هەزار ساڵ دادەنرێت، لەسەردەمی قەڵەمڕەوی عوسمانیدا، ئەمشارە پایتەختی ویلایەتی شارەزووربووە، کە هەموو ناوچەکانی هەرێمی کوردستانی گرتۆتەوە.
دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان، هەردوو حیزبی دەسەڵات، کە بەشداربوون لە دامەزراندنەوەی دەوڵەتی ئێراقی دوای پڕۆسەی ڕزگاری ساڵی 2003 کە ڕژێمی بەعس کۆتایی بەدەسەڵاتەکەی هات.
وەک ئەوە وایە ئاگایان لەمێژوو نەبێت، بۆچی حیزبە عەرەبیەکان بۆچوونی ئەوەیان خستە بەردەمی کورد کە ئه و ناوچانە نە کوردستان بن و نە سەر بە ناوەند بن، بەڵکو ناوچەی جێناکۆک بن، تا بە یاسا حکومەت کاری لەسەر بکات و دانیشتوانەکەیان بگەڕێنەوە و قەرەبوو بکرێنەوە، ئەوشیان نەکرد، چونکە وەک پێویست جەختیان لە جێبەجێکردنی ئه و مادە دەستووریە نەکردەوە.
ئەگەر لەبەرامبەر ئەو خواستەی عەرەبی ئێراقی کوردیش داوای بکردایە، هەموو ئه و یاسایانەی لەسەر کەرکووک دەرکراون هەڵبوەشێنرێنەوە، ئەوکات، هەرسێ شارۆچکەی چەمچەماڵچەمچەماڵ و کەلارکەلار و کفریکفری دەخرانەوە سەر کەرکووک، له و کاتەشدا هەموو سەر ژمێری و ڕاپرسیەک لە بەرژەوەندی کورد کۆتایی دەهات، چونکە ساڵی 1975 لە سەردەمی ئەحمەد حەسەن بەکر، کە سەرۆکی دەوڵەتی ئێراق بوو، بە پلان و بەرنامەیەکی نەخشە ڕێژکراو هەردوو شارۆچکەی چەمچەماڵ و کەلاری خستە سەر پارێزگای سلێمانیسلێمانی، قەزای کفریشی خستە سەر دیالە بەمەبەستی کەمکردنەوەی نفوسی کورد لە کەرکووک.
(بەپێی فەرمانی ژمارە (608) ساڵی (1975) کە لەبەرواری 6ی11ی1975 دەرچووە، پشت بەستن بە بڕگەکانی مادەی پێنجەمی یاسی پارێزگا ژمارە159 ی ساڵی 1969، وەک هەموارکراو، بەپشت بەستن بەو نووسراوانەی کە لەلایەن وەزیری ناوخۆ پێشکەشکراون، ئەمانەی خوارەوەمان پشتڕاست کردەوە:
1- جیاکردنەوەی قەزای دادوەری چەمچەماڵ و کەلار لەپارێزگای کەرکووک و لکاندنیان بە پارێزگای سلێمانی.
2- جیاکردنەوەی قەزای کفری لەپارێزگای کەرکووک و لکاندنی بە قایمقامیەتی دیالە، وەزیری ناوخۆ ئەم فەرمانە جێبەجێ دەکات.
لە بەغداد لەدووەم ڕۆژی مانگی زولقەعدەی ساڵی 1395 کە هاوتایە لەگەڵ ڕۆژی شەشەمی تشرینی دووەمی ساڵی 1975 نوسراوە، ئەحمەد حەسەن ئەلبەکر، سەرۆک کۆمار)
ئەوەی لەسەرەوە ئاماژەم پێداوە، دەقی فەرمانی دوورخستنەوه و لابردنی هەردوو قەزای (چەمچەماڵ و کەلار)ە بۆسەر سلێمانی و قەزای کفریش بۆسەر پارێزگای دیالە).
کەمتەرخەمی دەسەڵاتدارانی کورد لە نەگەڕانەوەی قەزاکانی (کەلار، کفری، چەمچەماڵ) و دابڕینیان لە کەرکووک، وایکردوە، کورد ببێتە کەمینە و خەونی بەعەرەبکردن و داگیرکردنی ئه و شارە، بۆ ئەبەدی چەسپاوە، چونکە ئەوان بە پلان و بەرنامەی زۆر ورد کاریان بۆ کردووە، لە ساڵی 1975 وە بەڵام دەسەڵاتدارانی کورد، زۆر خەمساردانە کاریکردوه و نەیتوانی ئه و ئامانجە گەورەیەی کورد دەیان ساڵە خەونی پێوە دەبینێ بەدیبێنێت. [1]