پێش تەقینەوە گەورەکە و درووستبونی گەردوون چی هەبووە؟
نووسینی: لوقمان حەوێزلوقمان حەوێز
ئێستا ئێمەی مرۆڤ دەتوانین لە گۆی زەویەوە تەماشا و چاودێری تەن و تەنۆچکەکان و تیشکەکانی گەردوون بکەین کە هی پتر لە پێش 13 ملیار ساڵن، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتاکانی دروستبوونی گەردوون کە نەوەکو ئەو کاتە هەر مرۆڤ و گۆی زەوی و کۆمەڵەی خۆر نەبوون، بەڵکوو تەنانەت زۆربەی هەرە زۆری گەلەئەستێرەکان و ئەستێرەکانیش دروست نەبوو بوون.
چاودێریەکانمان بەبێ هیچ گومانێک دەریدەخەن کە گەردوون لە کشاندایە، بە هەڵگێڕانەوەی ئەم کشانەش بۆ ڕابردوێکی زۆر دوور و بە وردی بۆ پێش نزیکەی 13.8 ملیار ساڵ دەریدەخات کە گەردوون لە تەقینەوەیەکی گەورە لە خاڵێکی بچوک دەستی پێکردووە، ئەم دۆزینەوەش چەند پرسیارێکی قورس و گەورەی تری دروست کردووە لەلامان کە گرنگترینیان ئەمانەی خوارەوەن:
پێش ئەم تەقینەوە گەورەیە چی هەبووە؟ ئایا کات و شوێن هەبووە؟ یان گەردوونی تر هەبووە؟ یان لە دەرەوەی ئەم خاڵە یان ئەم گەردوونەی ئێمە گەردوونی تر هەبووە یان هەیە؟
بۆ ئەوەی ڕاستگۆبم لەگەڵ ئێوە پێویستە بڵێم ئێمەی مرۆڤ لە ئێستادا توانای ئەوەمان نییە وەڵامێکی سەدا سەدی ئەم پرسیارە بدەینەوە، لەوانەیە بۆ سەدەها ساڵی تریش نەتوانین وەڵامێکی زۆر دروستمان دەست بکەوێت، بەڵام لە ئێستادا دەتوانین کۆمەڵێک ئەگەر و گریمان بخەینەڕوو بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە قورسە. لەم نووسینە هەوڵ دەدەم ئەم بابەتە ئاڵۆزە زۆر بەکورتی و بەسادەیی بۆ ئێوە بخەمەڕوو و بە کورتیش باس لە گریمانەکان دەکەم، لە ئێستادا شەش گریمانی سەرەکیمان هەیە:
گریمانی یەکەم: هیچ نەبووە پێش تەقینەوە گەورەکە یان پێش ئەوەی گەردوون دروست ببێت
بە پێی ئەم گریمانە بابەت و پرسیاری پێش تەقینەوە گەورەکە، یاخود چی هەبووە پێش ئەوە بابەتێکی بێ مانایە لەڕووی زانستیەوە، مێشکی ئێمەش یان وردتر بڵێم ئێمە کە بەشێکین لە بوون هەرگیز ناتوانین بەتەواوی مەزەندەی دۆخی نەبوونی پەتی بکەین. بەپێی ئەم گریمانەش پێش ئەوە کات و شوێن نەبووە، کات و شوێن لە خاڵی دوای تەقینەوە گەورەکەوە دروست بووە، هەرچییەکیش هەیە و هەبووە هی دوای ئەوەیە، هەروەها بە پێی ئەم گریمانە گەردوون لە کشان بەردەوام دەبێت و لە کۆتاییدا چڕی ماددە و وزە ئەوەندە کەم دەبێتەوە گەردوون لە تاریکی و بێ دەنگیەکی تەواودا دەمرێت و کۆتایی پێ دێت.
لێرەدا پرسیارێکی گەورەتر دێتە ئاراوە، ئەگەر ئەم ئەگەرە ڕاست بێت واتە ئەم گەردوونەی ئێمە تاقە گەردوون بێت و بوونێکی سنوردار بێت، یان هەموو بوون بێت و لە نەبوونەوە دروست بووبێت لە ڕێگەی ئەو تەقینەوەیە و لە کۆتاییشدا بەهۆی کشانی بەردەوام کۆتایی پێ بێت و بمرێت، ئایا ئەم تەقینەوەیە لە چییەوە هاتووە؟ ئەمەش پرسیارێکی گەورە و نهێنیەکی گەورەیە، بۆیە پێم وایە لەم دۆخەدا دورنیە هۆکارێکی دەرەکی هەبووبێت لە دروستکردنی گەردوون و گونجاندنی بۆ ژیان، یان دەبێت هەموو بوون و گەردوون بە ئێمەشەوە سیموڵەیشن بێت و لەلایەن دەسەڵاتێکی باڵاتر بەرجەستە کرابێت. بەڵام ئەم گریمانە هێشتا وەڵامی گەلێک پرسیاری پێ نیە.
گریمانی دووەم: گەردوونی ئێمە تەنیا بڵقێکە لە نێو بوونێکی بێ کۆتا
جارێ تەواو دڵنیا نین کە گەردوون سنوردارە یان بێ کۆتا، ئێمە لەنێو گەردوونی بینراوین، واتە بەهۆی کشانی گەردوون و خێرایی تیشک تەنیا دەتوانین ئەو بەشەی گەردوون ببینین کە تیایداین، بەڵام بێ گومان هەموو گەردوون زۆر زۆر گەورەترە لە گەردوونی بینراو، دەشێت بێ کۆتاش بێت، ئەگەر بێ کۆتا بێت ئەوا لەبەر ئەوەی بە پێی نوێترین لێکدانەوەکانمان لە هەرە سەرەتا و دەستپێکی تەقینەوە گەورەکە ئینفلەیشن ڕوویداوە واتە کشانێکی ئێجگار خێرا و کتوپڕ ڕوویداوە، بۆیە ئەگەر گەردوون بێ کۆتا بێت دەشێت ئەو ئینفلەیشنە بەردەوام لە شوێنی جیاوازی تر لەنێو بوون ڕووبدات بۆ هەتا هەتایە و گەردوونی تر بەردەوام دروست ببێت و کۆتایی پێبێت، لەم دۆخەدا ئەم گەردوونەی ئێمە تەنیا گیرفانە گەردوونێکە لەنێو ژمارەیەکی بێ کۆتا لە گیرفانە گەردوونی تر کە لەوانەیە هەریەکێکیان خەسڵەت و یاسای فیزیایی جیاوازیان تیادا بەرجەستە بووبێت.
هەر لەچوارچێوەی ئەم ئەگەرە گەردوونناسی ئەمەریکی میچیۆ کاکۆ کە یەکێکیشە لە دۆزەرەوەکانی بیردۆزی String دەڵێت گەردوونی ئێمە لە شێوەی بڵقێکی گۆییە Bubble کە جیهانێکی سێ لای تێدایە 3D، ئەو بڵقەش لە جیهانێکی تری چوارلادایە 4D، لەناو ئەو جیهانە چوارلایەشدا ژمارەیەکی بێ پایان لە بڵقی تر یان گەردوونی تر هەن Multiverse، کاتێک ئەو بڵقانە بەریەک دەکەون گەردوونی تر پێک دێت واتە تەقینەوەی گەورەی تر ڕوودەدەن، ئەو تەقینەوانەش بە بەردەوامی ڕوودەدەن و گەردوونی تر دروست دەبن، بە پێی ئەم گریمانە بێت ژمارەیەکی بێ کۆتایی گەردوون هەیە، لە ئێستادا ئەمە سەرنجڕاکێشترین و بەهێزترینی گریمانەکانە لەلای زۆربەی گەردوونناسان، بە پێی ئەم گریمانەش لەبەرئەوەی ژمارەیەکی بێ پایان لە گەردوون هەیە، دەکرێت ئێمە و جیهان و هەموو شتەکان لە ژمارەیەکی بێ پایان لە گەردوونی تر هەبن لەهەمان کاتدا، هەروەها بە پێی ئەم گریمانە دەکرێت بارستە و وزە لە بڵقێک یان گەردوونێک بچیتە بڵقێکی تر یان گەردوونێکی تر، ئەم گریمانە بەشێکە لە بیردۆزی String کە کۆمەڵێک وەڵامی گرنگ و لێکدانەوەی پێیە بۆ پێش تەقینەوە گەورەکە و کونەڕەشەکان.
گریمانی سێیەم: گەردوونی هەڵبەزیو A.Bouncing.Universe
ئەم گریمانە تا بەر لە چەند ساڵێکیش زۆرترین پاڵپشی لێدەکرا لەلایەن زۆربەی گەردوونناسان، بە پێی ئەم گریمانە گەردوون لە تەقینەوەیەکی گەورە دروست بووە و دوای تەقینەوەکە بە ماوەیەکی ژۆر کورت بە بەراورد گەردیلەکانی هایدرۆجین دروست بوون، بە پێی ئەم گریمانە گەردوون هەر لەسەرەتای تەقینەوەکە دەستی بە کشان کردووە، لە خاڵێکی دیاریکراویش لە داهاتوو لە کشان دەوەستێت و بە پێچەوانەوە دەست بە بچوک بوونەوە دەکات تاوەکو دێتەوە هەمان سەرەتا و ئەو بازنەیەی تەقینەوە و دروستبوونەوە و کشان و چڕبوونەوەی گەردوون پێشتر بەردەوام بووە و هەر بەردەوام دەبێت بۆ هەتا هەتایە، بەڵام لە ئێستادا لەبەر ئەوەی تەوژمی کشانی گەردوون لە زۆربوونە بە تێپەڕبوونی کات بۆیە پێناچێت ئەمە ڕووبدات، مەگەر گۆڕانکاریەکی سەرەکی لە داهاتوودا ڕووبدات.
گریمانی چوارەم: گەردوون بەردەوام لە دایک دەبێت
بە پێی ئەم گریمانە لە ڕێگەی هەر کونێکی ڕەش گەردوونێکی تر لەدایک دەبێت بەو پێیەی چڕی لە چەقی کونەڕەشەکان دەگاتە خاڵی بێ پایان ئەو دۆخەی پێی دەگوترێت Singularity ئەمەش تەقینەوەیەکی گەورە دروست دەکات لە کات و شوێنێکی تر و گەردوونێکی تر لە دایک دەبێت، بەپێ ئەم گریمانە هەرگیز ناتوانین ئەو گەردوونانەی تر ببینین کە لەکونەڕەشەکان لە دایک دەبن، بەم شێوەیە ئەم گەردوونەی ئێمەش بەرهەمی کونێکی ڕەش بووە، ئەم بازنەیەش هەر بەردەوام بووە و بەردەوام دەبێت.
گریمانی پێنجەم: گەردوونی فرە چین
ئەم گریمانە نزیکە لە گریمانی دووەم، تەنیا ئەوە نەبێت لەجیاتی ئەوەی هەر گەردوونێک بڵقێک بێت لە چینێک پێک دێت، ژمارەیەکی بێ پایان لە چینیش هەیە کە هەریەکەیان گەردوونێکە، لە ئەگەری بەریەککەوتنی دوو چین تەقینەوەیەکی گەورە ڕوودەدات و گەردونێکی نوێ پێک دێت، ئەم گریمانەش تا ڕادەیەک لەگەڵ بیردۆزی String دەگونجێت.
گریمانی شەشەم: گەردوونی مت بوو A.Hibernating.Universe
بە پێی ئەم گریمانە کات و شوێن پێش تەقینەوەکە هەبووە، ئەو شتەی تەقینەوە گەورەکەی لێ دروست بووە شتێکی مت بوو بووە لە کات و شوێنێک و ماوەیەکی نادیار یان گەلێک زۆر، ئەو دۆخە هەر بەردەوام بووە تاوەکو بەهۆی گۆڕانکاریەک کە بۆ ئێمە نادیارە چی بووە دۆخەکەی گۆڕاوە، ئەو گۆرانکاریە بووە هۆی دروستبوونی تەقینەوە گەورەکە و گەردوونی ئێستا و ئەو دۆخە نوێیە تاوەکو ئێستا بەردەوامە. [1]