$بەکێشەکردنی کۆچی گەنجانی هەرێم$
نووسینی: د. عەلی زەڵمی
کۆچی گەنجان لە هەرێمی کوردستانەوە بۆ ئەوروپا و ئەمەریکا نەک هەر لە حاڵەت و دیاردە دەرچووە بگرە بۆتە کێشەیەکی گەورەی بەرچاو و چیدی ناکرێ چاوی لێ داخەی. ئەوەندی من ئاگاداربم دەزگا پەیوەندیدارەکانی کۆچ و کۆچبەری لە هەرێم بەتەنیا گرنگی بە کۆچی هاتوو دەدەن واتە ئەو ئاوارە و کەسانەی ڕوودەکەنە هەرێم، لەمەش خراپتر ئەو دەزگای لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونانەی لەمبارەوە کار دەکەن ئەمانیش بەهەمان شێوە هەر گرنگی بە کۆچی هاتوو دەدەن. دیارە ئەمەش هۆکارێکی سەرەکی لەپشتە کە ئەویش بەهۆی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک یووئێن و دەزگا خێرخوازییەکان و هەروەها هەندێ زانکۆ و سەنتەری لێکۆڵینەوەی بیانی کە پارە سەرف دەکەن لەمڕوەوە بۆ لێکۆڵینەوەی مەیدانی لەسەر ئاوارەکانی هەرێم لە ئۆردگا و کەمپەکاندا وەک ئاوارەکانی سووریا و ئێران و باشوور و ناوەڕاستی ئێڕاق. ئەوەی کە زۆر گرنگە و نیمانە؛ گرنگیدان بە کۆچی ڕۆیشتوو ئیتر ئەمە چ وەک حوکومەت و چ وەک بواری لێکۆڵینەوە، تا ئێستا هەرێم سیاسەتی لاموبالاتی و بەهەندوەرنەگرتنی گرتوەتە بەر وەک ئەوەی ئەمە کێشە نەبێ. بەڵام ئەوەی کە ڕوونە دیاردەی کۆچی گەنجانی هەرێم بۆ دەرەوە لە چەندین ڕووەوە کێشەی گەورەی درووست کردووە و دەبێ ئەم مەسەلەیە ئینگلیز واتەنی پرۆبلمەتایز بکرێ. من لێرەدا زۆر بەکورتی ئاماژە دەکەم بە چەند لایەنێکی ئەو کێشەیە:
1-کێشەیە لەرووی لەدەستدانی سەرمایەکی گەورەی وڵات، گەنجانی 18 بۆ 30 ساڵ کە زۆرینەی ئەوانەن سەفەر دەکەن و سەری خۆیان هەڵدەگرن بریتین لە دەستی کار و داینەمۆی ئابووری، چۆڵکردنی وڵات لەمانە واتە تۆ بەدەستی خۆت گۆڕ بۆ خۆت هەڵدەکەنی. کێشەیە لە ڕووی دیمۆگرافی و هاوسەنگی دانیشتوان ڕاگرتن، واتە کە گەنجانی نێر سەفەر بکەن و گەنجانی مێ بمێننەوە گرفتی هاوسەرگیری و قەیرەیی و لادانی سێکسی و چەندین کێشەی تر درووست دەبن.
2-کێشەیە لەرووی لە دەستدانی وزە و توانای زانستی و داهێنان، تۆ لانی کەم 16 ساڵ کەسێک پەروەردە دەکەی و فێری دەکەی بەخۆڕایی و بەبێ بەرانبەر دەیبەخشیتە وڵاتێکی دیکە و لەوێ بەهرە و تواناکانی سودی لێ وەردەگیرێ. ئەمەش دۆڕاوترین بازرگانییە بە سەرمایەی مرۆڤەوە بکرێ و حکومەتێک بە ڕۆڵەکانی خۆیەوە بیکات.
3-کێشەیە چونکە دیدی نوێ و نەوەی نوێ مەیدانی سیاسەت چۆڵ دەکەن و نەوەی کۆن و ئیکسپایەر هەر لەسەر حوکمڕانی دەمێنێتەوە و بەمەش گەورەترین گورزی کوشندە لە پڕۆسەی گۆڕان و چاکسازی دەدرێت، بەمەش ڕێگا خۆش دەبێ ئەوەندەی دیکە بۆ قۆرخکاری سیاسی و ئابووری و مانەوەی دەسەڵاتی سیاسی و ئابووری لەدەستی کەمینەیەکدا کە لە خێزان و بنەماڵەیەک تێپەڕناکات.
4-کێشەیە لە ڕووی ناهاوسەنگی هاوکێشەی کۆچ و کۆچبەری، چونکە تۆ بەبەردەوام گەنج و کوڕانی میللەتەکەت لێ دەڕوا و لە بەرانبەردا خێزان و تاکی وڵاتانی دراوسێ ڕووت تێدەکەن و بە زۆرییش ئەمانە بەشدارنین لە پڕۆسەی بوژانەوەی ئابووری چونکە یان ئاوارەن و بێکارن یان خێزاندارن لە زۆربەی حاڵەتەکاندا پێویستیان بە چاودێریی و بەخێوکردن هەیە.
5-کێشەیە چونکە ئەو ڕێگایە زۆر پڕ ناڕەحەتی و گیروگرفتە و هەندێجاریش مەترسیە بۆسەر ژیانی کەسی کۆچبەر، لەمیانی 25 ساڵی ڕابردوو ئەوانەی لەو ڕێگایە تیاچوون و خنکاون ژمارەیەکی ئێجگار بەرچاو زۆرن. لەبەرئەوەی دەستمان ناگات بە ئاماری باوەڕ پێکراو و فەڕمی لەمڕوەوە بۆیە ڕێژەکە زۆرجار یان پەردەپۆش دەکرێ یان بەدواداچوونی بۆ ناکرێ ئەگینا زۆر مەترسیدارە.
دواجار، کێشەیە چونکە ئەو گەنجە بێشومارەی ڕوودەکەنە ئەوروپا بێ پلانە و بێ بەرنامەیە، لێرەش لە وڵاتانی ئەوروپا نە نوێنەری حکومەت هیچ بەرنامەیەکی هەیە بۆیان نە دایەسپۆرا و کوردانی تاراوگە کە بەباشی ڕێکنەخراوە لەم وڵاتانەدا. بۆیە زۆر بەئاسانی توشی لادان دەبن و دەخزێنە نێو کاری دەرمانفرۆشتن و کاری نایاساییەوە، بەتایبەتی کە ئێستە داواکاری پەنابەریی لە ئەوروپا زۆر زەحمەت بووە. بە لیکۆڵینەوە سەلمێندراوە کە ئەوانەی بێ جوابن (بە قەولی بازاڕی) ئاسانتر لەلایەن گروپە قاچاخچی و مافیاکانەوە لە خشتە دەبرێن. لەمڕوەوە بەداخەوە تۆماری تاوانەکان ورێژەی زیندانی لەناو کوردانی باشوور لە هەندەران زۆر خراپە و جێگای مەترسییە. [1]