ناونیشانی بابەت: ئایینی یارسانیارسان (کاکەییکاکەیی) و شوێنەوارەکانی لە کوردستان بەشی یەکەم
ئامادەکردنی: سارا سەردار
مێژووی درووستبوون و بڵاوبوونەی ئەم ئایینە بەتەواوی و بە وردی دیار نییە، واتە مێژوونووسان و ئایینناسان لەسەر مێژوویەکی دیاریکراو بۆ ئەم بابەتە هاودەنگ نین، بەڵام لە زۆربەی سەرچاوەکاندا ئەوە دێتە بەرچاومان، کە ئەم ئایینە یەکێکە لە ئایینە کۆنەکان و مێژوویەکی کۆنی هەیە لە کوردستان و پەیڕەوانی تایبەت بە خۆی هەیە.
کۆمەڵێک لە زانا موسڵمان و شیعەکان بۆچوونێکی وەها (بەمەبەست) دەخەنە ڕوو، گوایە ئەم ئایینە بەشێکی تایبەتە لە ئایینی ئیسلام و مەزهەبی شیعە، ئەویش بە هۆکاری ئەوەی، کە ئەم گرووپە خۆشەویستییەکی تایبەتیان بۆ عەلی کوڕی ئەبی تالیب، کە پێشەوا و ئیمامی یەکەمی شیعەکانە، هەیە.
هەروەها کۆمەڵێکی تر لە زانایان ڕایان وایە، کە ئەم ئایینە کۆکراوەیەک لە شتە باشەکانی ئایینی زەردەشتیئایینی زەردەشتی و مانەویمانەوییە، کە بەسوودوەرگرتن لە ئایینی ئیسلام و کریستیان، پەرەیان پێداوە و بووە بە ئایینێکی جیاواز.
بەڵام لە حەقیقەتدا یارسان ئایینێکی جودا و سەربەخۆیە، کە پێش ئیسلام سەری هەڵداوە و بڵاو بووەتەوە، بەڵام لە سەدەی حەوتی کۆچییەوە گەشەی زیاتری بەخۆیەوە بینیوە.
هەرچەند ئەوە بابەتێکی حاشاهەڵنەگرە، کە هەندێ لە بڕوا و کردەوە ئایینییەکانی پەیڕەوانی ئەم ئایینە بە کردەوە و بڕوای ئایینی زەردەشتی و ئیسلام دەچێ، بەڵام نابێ ئەوەمان لەبیر بچێت، کە کار و کردەوەی باش، پەیڕەو و پڕۆگرامی هەموو ئایینەکانە، چونکە کاری ئایین و بڕواداری ئەوەیە، کە مرۆڤایەتی بە کاری باش و خێر بانگهێشت و ڕێنموێنی بکات.
بەپێی ئەو زانیارییانەی لە (سەرەنجامسەرەنجام - پەڕتووکی پیرۆزی یارسانەکان)دا هاتووە، ئایینی یارسان لە سەرەتای ئەفراندنی مرۆڤایەتیدا هەبووە و فێرکارییەکانی بە شێوازی ڕاز و نهێنی لای پەیامبەران و هەڵبژاردەکانی خوا هەبووە و لە هەر سەردەمێکدا گوازراوەتەوە بە کۆمەڵێک کەسانی هەڵبژێردراو و باوەڕپێکراو، هەتا لە سەدەی حەوتی کۆچی، سوڵتان سەهاکسوڵتان سەهاک، نهینییەکان بە شێوازی یاسا بە بڕوادارەکانی یارسان بڵاو دەکاتەوە، بۆیەش سوڵتان سەهاک بە ڕێکخەری ڕێکخستنەکانی ئەم ئایینە و کەسایەتیی یەکەم ئەژمار دەکرێ.
وشەی یارسان و چەمکی کاکەیی لە کوێوە هاتووە؟
یارسان لە دوو وشەی (یار) و (سان) پێکهاتووە، یار کە وشەیەکی کوردییە بە مانای هاوەڵ و هاوڕێ دێت و سانیش هەروەها لە هەر دوو زمانی کوردی و فارسیدا هەیە، کە بە کوردیی هەورامی واتای خوا و خولقینەری کائینات دێت و لە زمانی فارسیشدا وشەی سان بە واتای هاوتا و لێکچوو دێت.
وشەی کاکەیی لە وشەی (کاکە)ی کوردی واتە برا هاتووە و بە گوتەی چەندین سەرچاوە، چیرۆکەکەی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، کە دەڵێن یەکێک لە گەورەکانی ئەم ئایینە لە کاتی درووستکردنی بینایەک، کۆڵەکەی کورت بووە و گوتوویەتی: کاکە درێژی کە. ئیتر بەپێی تێپەڕینی کات، ئەم وشەیە لەسەریان ماوەتەوە و خەڵکی دیکە پێیان گوتووە کاکەیی.
ئەهلی حەق، کاکەیی:
پەیڕەوانی ئەم ئایینە، کە ئەهلی حەق و کاکەییشیان پێ دەگوترێت و لە هەندێ ناوچەش بە سارلی و تایفە و تایفەسان ناو دەهێندرێن، لە هەردوو باشوور و ڕۆژهەڵاتی کوردستانڕۆژهەڵاتی کوردستان نیشتەجێین، کە زیاتر سنوورێکی جیۆگرافیی دەستکرد و سیاسی لە یەک جودایان دەکاتەوە.
سارلی
سارلی بە کۆمەڵێک لە یارسانەکان دەگوترێت، کە لە مووسڵمووسڵ نیشتەجێن، ئەم ناوەش لەوەوە هاتووە، کە کاتێک بەشێک لە یارسانەکان لە ناوچەی شارەزوورشارەزوور بەرەو ناوچەی مووسڵ دەڕۆن و لەوێ نیشتەجێ دەبن، خانی مووسڵ بۆ ئەوەی سەرانە و باجی زیاتریان لێ وەرنەگرن، بە سارلی بانگیان دەکات واتە: لە خۆمانن.
بێجگە لەم ناو و ناسناوانەی، کە ئاماژەمان پێ دا، وشەیەکی دیکە هەیە، کە بۆ پێڕەوانی ئایینی یارسان بەکار دێت، ئەویش وشەی (ئەهلی حەق)ە. مەبەست لە بەکارهێنانی ئەم ناسناوە ئەوەیە، کە پێڕەوانی ئەم ئایینە زۆربەی قۆناغەکانی شەریعەت و تەریقەتیان بەسەرکەوتوویی تێپەڕاندووە و گەیشتوونەتەوە دوا قۆناغی سلووک، واتە حەقیقەت، هەر بۆیەش بە بڕوادارانی ئەم ئایینە دەگوترێت ئەهلی حەق.
[1]