د.حوسێن عوسمان عەبدولڕەحمان
هەلبەت هەردەم پرسیارکرن، باشترین ڕێکە، بۆ گەهشتن ب ئەنجامان. گۆتنەکا مەزنان لسەر ئەڤێ چەندێ یا هەی، کو دبێژیت: «پرسیارکەر بە، دا زانا بی.» لەوڕا پرسا ڕیفراندۆم، وەک پرسەکا نەتەوەییا زۆر گرنگ، وەک ڕاپرسییەکا گشتگیر و هەمە لایەنە، گشت چین و تەخێن جڤاکی ب هەڤڕا و ب ڕەوشەنبیری و تێگەهشتن و ئاستێ هزرییا خوە، لدور بابەتەکێ نەتەوەیی کومکرن و ب هەڤڕا بەرسڤا ئەوێ پرسیارێ دان.
کەواتە، باشترین ڕێکا بڕیاردانا هەر کارەکێ گرنگ و نەتەوەیی، ڕاپرسییە؛ چونکی پێدڤییە ئەو پرس، ژ گەلەک گۆشەنیگایانڤە، ژ لایێ گەلەک زانا و بیرمەندانڤە، بهێتە دیتن، خواندن و هەلسەنگاندن. چونکی هیچ کارەک بێی هەلسەنگاندن و شڕۆڤە و ڕاڤەکرنێ، بەر ب ئەنجامێن باش ناچیت و دێ گەلەک لاواز بیت.
هەر لسەر ئەڤی بنەمای دێ شێین بێژین، #ڕیفڕاندۆم# ل باشوورێ کوردستانێ، بەرعاقلترین و ژیرانەترین کارێ نەتەوەییێ، سەدێ بیست و ئێکێ بوو. چونکی دوژمنان هەتا بەری هینگێ هیچ هزرەکا مەزن بۆ باشوورێ کوردستانێ نەدکر و هیچ بهایەک نەددا کوردان، لێ پشتی هینگێ ئەو بووینە پرسا سەرەکییا ئەوان د گشت جەمسەرێن ئابووری، سیاسی، جڤاکی... هتد. چونکی ئەوان، کورد گەلەک لاواز ددیتین و ل ئاستێ کارێن مەزنێن وەکی ڕیفڕاندۆمێ نەددیتین و ئەڤ ڕیفڕاندۆمە شۆکەک بوو کو ب جەسەدێ ئەوان کەڤتتی و ئەو ژ خەون و خەیالا چەندین سالان هشیارکرن، لەوڕا گەهشتنە ئەوێ باوەریێ کو ب تنێ کورد د خەباتا چیاییدا دەستهەل و چەلەنگ نینن، بەلکو د ناڤ باژێراندا ژی دێ شێن ب کارێن مەزنێن وەکی دەنگدان، پەڕلەمان، زانکۆ و ڕاپرسییا گشتگیرا نەتەوەیی، بەڕەڤانیێ ژ دەستکەڤتێن خوە یێن نەتەوەیی بکەن و پێنگاڤ پێنگاڤ خوە ل دەولەتبوونێ نێزیکتر بکەنەڤە.
گرنگترین خال د ڕیفڕاندۆمێدا، ئێکگرتنا نەتەوەیی بوو، چونکی وەک ئەنجامەک بۆ شۆڕەشا ئەیلوولێ و گولانێ، و گەهشتن ب هۆکارێ سەرهلدانا ئەوان شۆڕەشان، و خەونا ئازادی و ڕزگاربوون ژ ژێردەستیێ و ژیانا ب سەربلندی، لژێر ئالایێ پیروزێ کورستانێ بوویە.
هەلبەت ئەڤ ئازاد ژیانە، خەونەکا هەمەلایەنی بوویە، لەوڕا دەمێ باس ل خالا ڕزگاربوون ژ دەستێ داگیرکەران، هاتە د پرسا ڕیفڕاندۆمێدا، هەمیان پێکڤە، ب هەمی دەنگ و ڕەنگ و زمان و ئایین و نەتەوەیێن جۆراوجۆر، ب هەمی ئاستێن تێگەهشتنێن خوەڤە، پشکداری د ئەڤێ ڕاپرسییا نەتەوەییدا کرن.
هەلبەت هەمی دەمان ئەڤ مللەتە د پرسێن خوە یێن نەتەوەییدا، ئێکگرتی بووینە و ژ بۆ ئەڤێ چەندێ ژی ب هزاران گەنج و لاو و پیر، ب ڕەگەزێ نێر و مێڤە، گوری ئاخا پیروز کرینە. زێدەباری هندێ کو د گشت نەخوشییاندا ژی ئەڤ مللەتە ب هەڤڕا پشکدار بووینە و دوژمنی د ژناڤبرنا ئەڤی نەتەوەییدا؛ پرس ب ئایین، ژی، ڕەگەز، هزر و ڕەنگێن جۆراوجۆر نەدکرن و هەمی ب ئێک چاڤ ددیتن و درێغی د ژناڤبرنا ئەوان مرۆڤ، دارستان و گوند و ئاژەل و ئاخا پیروزا کوردستانێ نەدکرن. لەوڕا د پرسا ڕیفڕاندۆمێدا ژی، هەمی ب ئێک دەنگ و ئێک هزر لسەر سندوقێن دەنگدانێ، ب ئامادەبوونا نوینەرێن دەولەتێن بیانی و (UN)ێ، ل پرسا سەربخۆییا خوە کرنە خودان.
خانی دەمێ باس ل کوردان دکەت، دبێژیت:
هەر میرەکێ وان ب بەزلێ حاتەم
هەر مێرەکێ وان ب ڕەزمێ ڕۆستەم
خویایە د هەر شۆڕشەکێدا، تاکێن ژیر پلان دانەرن و تاکێن بوێر و نەتڕس، هۆکارێ سەرکەڤتنانن. هەلبەت هەر لسەر ئەڤی بنەمای، ژیری و بوێرییا بارزانی بوو ئەگەرێ سەرکەڤتنا پلانا ڕیفڕاندۆمێ. بێگومان ئەڤ چەندە ژی هەر ژ دەستپێکێ و د ڕابەرییا شۆڕەشێدا هاتبوو دیتن و سەلماندن.
زێدەباری ئەڤێ چەندێ، فەرە بێژین کو پێدڤییە ب گرنگی باس ل ڕۆلێ گەلێ کوردستانێ ژی بهێتە کرن. چونکی خەلکێ ئاسایی، سەرەڕای ژیری و ئازایەتیێ، پتر گرنگیێ ب باوەری و لێبووردەیێ دکەن و بارزانی ژی ب درێژاهییا ژیانا خوە و ل گشت پرەنسیب و بڕیارێن خوە یێن نەتەوەیی لا نەداینە و هەر ژ ئێکەم دروشمێ (یان کوردستان یان نەمان) هەتا نهو یێ ژ بۆ کوردستانێ و کوردستانییان خەباتێ دکەت و هیچ کەسەک نەشێت نکۆلیێ ژ ئەڤێ چەندێ بکەت و یێ بوویە جهێ باوەرییا خەلکی؛ لەوڕا گشت خەلکێ کوردستانێ لسەر بنەمایێ ژیری، باوەری، لێبووردەیی و ئازایەتییا بارزانی، بەر ب هزرا ئەویڤە چوون و گشت کوردستانی، بوونە تەواوکەرێن پلانا نەتەوەییا بارزانی.
ئەگەر باس ل حزبێن سیاسی بکەین، زۆر ب ڕوونی دیار دبیت کو ئەوان ژی ب درێژاهییا کارێن خوە یێن حزبی سیاسی، لگەل سەرۆکێ (پ.د.ک) گەهشتبوونە ئەوێ باوەرییا خەلکێ کوردستانێ گەهشتینێ؛ لێ ژ ئەڤێ چەندێ گرنگتر هەبوونا هێزا خەلکی ل پشت بارزانی، بوو ئەگەرێ هندێ کو د پرسا نەتەوەییا ڕیفڕاندۆمێدا، پالپشتییا بارزانی بکەن. هەرچەندە ڕەنگە هندەک کەسێن د حزبێن دیتردا ژی ئەڤ هزرە هەبوویە، لێ چونکی جهێ باوەرییا خەلکی نەبووینە و ئازایەتی و بوێری ژی لدەڤ نەبوویە، نەشیایە ئەڤێ پرسێ باسبکەت یان ب ڕاگەهینیت.
لەوڕا دێ شێین بێژین، بهێزترین چەکێ هەر حزب یان حکومەتەکێ، هێزا خەلک و جەماوەرییە، کو بێگومان بارزانی خودان ئەڤی چەکێ ب هێز بوو، و شیا ب دروستی مفای ژ ئەڤی چەکی وەربگریت و بارزانی شیا ب ئەڤێ چەندێ خەونا خانی، دەمێ دبێژیت:
گەر دێ هەبوا مە ئتتفاقەک
ڤێکرا بکرا مە ئنقیادەک
ڕۆم و عەرەب و عەجەم تەمامی
هەمیان ژ مەڕا دکر غولامی
بهینیتە دی و وەک سەرکردەکێ ئازا و چەلەنگ، گشت حزبان لدور پرسەکا گرنگا نەتەوەیی کوم بکەت و ب ژیرانە بگەهینیتە لێوارێن ئارام و تەنا.
ئەگەر بەرێ خوە بدەینە ڕیفڕاندۆمێن گەلەک دەولەتان وەکی: (سوئیس 2014)، (دانیمارک 2015)، (ئیتالیا 2016 ) و (بڕیتانیا 2016 ) زۆر ئاسایی و بێی هیچ ئاریشەیەکا نێڤدەولەتی بڕێڤە چوو، لێ یا باشوورێ کوردستانێ و بڕیاردان لسەر چارەنڤیسا خوە، بۆ دەولەتێن دەورووبەر و بۆ زلهێزان هیچ ئاسایی نەبوو و فشارێن ئابووری و عەسکەری ئێخستنە سەر کوردستانێ.
بێگومان هەر لسەر ئەڤی بنەمای، پشتگیرییا گەلێن ئازادیخوازێن جیهانێ ژ گرنگترین خالێن ئەڤێ پرۆسێسێ بوو، چونکی ب پشتگییرییا ئەوان نەتەوان، پرسا ڕیفڕاندۆمێ دا گەهیتە ئەنجامێن خوە یێن سەرەکی کو ئەو ژی سەربخۆیی بوو، لێ ب مخابنیڤە ژ بەر بەرژەوەندیێن خوە و ترس ژ زلهێزان، بوو ئەگەرێ هندێ کو گشت ئەو گەلێن ئازادیخواز، بەر ب حەز و مافێن ڕەوایێن نەتەوا کوردڤە نەهێن و د نەخۆشترین دەمێن خوەدا، ئەو ب تنێ هێلان.
هەرچەندە گەلەک جاران، د درێژاهییا دیرۆکێدا، کورد یێن ماینە ب تنێ و هیچ کەسەکی خوە ل پرسێن نەتەوەیێن ئەوان نەکرینە خودان و پشتا کوردان نەگرتینە، لێ کوردان هیچ دەمەکی ل پرسین گرنگێن نەتەوەیێن خوە پاشگەز نەبووینە و ب ڕژدی لسەر خالێن گرنگ ڕاوەستیاینە و خوە بۆ دوژمنێ خوە نەچەماندیینە. بێگومان بارزانی ژی ئەڤ چەندە دزانی و وەک سیاسییەکێ مەزن، هەست ب هەبوونا بەرژەوەندییان د سیاسەتێدا کربوو، لەوڕا ئەوان دەولەتان بەرژەوەندییا خوە پاراستییە و ژ ئەوێ گرنگتر ژی تڕسا دوژمنان ژ هێز و پاشەڕۆژا کوردان بوویە، چونکی باشوورێ کوردستانێ، وەک تەنها پشکا سەربخۆییا کوردساتانا مەزن، ب سەنتەرێ نەتەوەیێ گشت کورد و کوردستانییان دهاتە هژمارتن، لەوڕا ب توندی ل هەمبەری ئەڤێ پێنگاڤێ ڕاوەستیان و ڕاستەوخۆ و بێی دیبلۆماسییەت دژایەتییا باشوورێ کوردستانێ کرن و وەکی بەرێ، هزر د داگیرکرنا سەربازییا کوردستانێدا کرن، لێ ب پشتەڤانییا خودێ و خوەگووریکرنا پێشمەرگەییان ئەڤ پیلانە سەرنەگرت.
دەرەنجامێن شۆڕەش، شەهید، نەکسا (1975)ێ، ئەنفال، کیمیا باران، ڕاپەڕین، ئاوارەیی، بڕینا قووتێ خەلکی، ...، هتد، و جۆرێ سەرەدەریکرنا هێزێن بیانی، هەمی بوونە ئەگەر کو ب هیچ ڕەنگەکی پشتا خوە ب هێزێن دەرەکی گەرم نەکەین.
هەروەسا هەر وەکی بەری نوکە مە ئاماژە پێدای، ژیری و ئازایەتییا بارزانی و ئەو سۆزا دایە خەلکی ژی بوو ئەگەرێ هندێ کو ئەڤ پرۆسێسە ب دروستی بهێتە ئەنجامدان و فشارێن دەرەکی ژی هیچ کاریگەرییەکێ نەئێخنە سەر ئەڤێ پرۆسێسێ.
هەلبەت خویایە کو دیرۆک هەر دووبارە دبیتەڤە و ئەڤ دووبارە بوونە ژی بۆ ئەوان کەسێن های ژێ نەبیت یان دیرۆکا خوە نەخوینیت، دەرئەنجامێن ئەوێ دێ گەلەکا ب ئێش بیت. زێدەباری هندێ کو گشت زلهێزان، ب درێژاهییا دیرۆکێ سۆز و پەیمان یێن داین کو دێ لگەل دۆزا ڕەوایا مللەتێ کورد بن، لێ هەرجار بەروڤاژی ئەڤێ چەندێ یێن سەلماندین و ب گشتی نەماینە جهێ باوەرییا سەرکردێن سیاسی و چین و توێژێن ڕەوشەنبیر و خەلکێ ئاسایی. لەوڕا گشت خەلک ب سیاسییانڤە پشتگیرییا پرسا نەتەوەییا خوە کرن و د ئەڤی کاریدا ژی سەرکەڤتن.
هەلبەت ئەڤ چەندە ژی گرێدایی، شۆڕيشێن بەری هینگێ بوویە، ب ڕەنگەکی کو باب و باپیرێن مە ژ بۆئازادی و ژیانەکا خوەش بۆ زارۆکێن خوە، شۆرەش و سەرهلدان کرن، مە ژی بۆ نڤشێ بهێت و سەربخۆییا گشتگیرا ئەوان ڕیفڕاندۆ ئەنجامدا.
سەبارەت ئەڤێ چەندێ کو گرنگییا پشکدارییا خەلکێ گشت دەڤەرێن کوردستانێ د پرسا ڕیفڕاندۆمێ چەندە، فەرە بێژین کو ب هیچ ڕەنگەکی نابیت ئەم بکەڤینە ژێر کاریگەرییا سنوورێن دەستکردێن دوژمنێن خوە، زێدەباری هندێ کو خەلکێ دەڤەرا ماددا (140) برایێن مە و خەلکێ ڕەسەنێ کوردستانێنە و ئەگەر نوکە ژ بەر هەر هۆکارەکێ سیاسی کەتبیتە دەستێ دوژمنان، دێ ڕۆژەک هێت، ب شانازیڤە دێ هێنە د هەمبێزا دەولەتا کوردیدا و نابیت ئەڤ سنوورێن دەستکرد بمینن و مەرەما سەرەکییا ئەڤێ ڕاپرسیێ ژی هەر همان تشتە. بێگومان ئەگەر ب گشتی بەرێ خوە بدەینە ئەڤان دەڤەران فەرە بێژین کو پێدڤییە ئەڤ پارێزگەهە ژی ڕاستەوخۆ ب هەولێرێڤە، وەک پایتەختێ حکومەتا هەرێما کوردستانێڤە بهێتە گرێدان.
ئەگەر بەرفرەهتر لسەر ئەڤێ خالێ بڕاوەستین، دێ بینین کو دوژمن هەردەم دخوازیت هەرێما کوردستانێ بچوک و بچوکتر لێبکەت، لەوڕا ژبلی کەرکووکێ وەک دلێ کوردستانێ، فۆکسا ئەوی یا چوویە سەر سلێمانیێ ژی کو ب ڕێکا عێراق و ئیرانێ، ژ هەرێما کوردستانێ جودا بکەت و هەروەسا ژ لایەکێ دیڤە، تورکیا ژی ب هەجەتا (PKK)ێ، ب هێرشێن خوە لسەر پارێزگەها دهوکێ و گوندێن دەورووبەری ئەوێ، گوندان ڤالا بکەت و خەلکێ گوندان ب ناچاری ل باژێرێ دهوکێ ئاکنجی بکەت. ئەڤی پارێزگەهی بچووک بکەتەڤە و فشارێن ئابووری و سیاسی و جڤاکی و ...هتد، بێخیتە سەر دەڤەرا بەهدینان.
سەرەڕای ئەڤێ چەندێ فەرە بێژین کو مەرەما سەرەکییا ئەڤێ ڕاپرسیێ ڤەگەڕاندنا گشت مافێن دەستووری و یاسایێن هەر تاکەکێ کورد بوویە، لەوڕا دێ چەوا چیبیت کو د ئەڤێ ڕاپرسیێدا، ئەو بهێنە ژبیر کرن و ئەو ب خوە بڕیارێ لسەر پاشەڕۆژا خوە نەدەن؟!!
زێدەباری هندێ کو ئەو کەسایەتیێن نەتەوەییێن کوردێن خزمەتا کەرکووکێ و دەورووبەرێن ئەوێ کرین، پتر باوەری لدەڤ ئەوان چێکر کو کورد پتر و باشتر ژ نەتەوەیێن دیترێن وەکی عەرەب و تورکمانان، دێ شێت خزمەتا کوردان و کوردستانیێن د ئاخا کورداندا دژین بکەن، لەوڕا ب گشتی پشکداری ئەڤێ پرسێ بوون و ب بەلێ دەنگدانە ڕیفڕاندۆمێ.
فێر بووین کو ب هێزترین چەک، هێزا خەلکییە و نابیت ب هیچ ڕەنگەکی حکومەت و خەلک ژ هەڤ دوور بن و د دوو جیهانێن ژ هەڤ جودا دا بژین. سەرەڕای ئەڤێ چەندێ ئێکگرتنا حزبێن کوردستانی ژی دبیتە ئەگەر کو هێزا کوردان چەند جارەکی زێدە ببیت. هەروەسا ب هیچ ڕەنگەکی ئەو هێزێن عێراقی و ئیقلیمی و نێڤدەولەتی جهێ باوەریێ نینن و نابیت پشت ب ئەوان ببەستین و پێدڤییە د هەلبژارتنا هەڤالێن خوە یێن نێڤدەولەتی پتر هشیار بین و د دانانا مەرجان لسەر ئەوان هەستیارتر و توندتر لێبهێین. هەروەسا د دروستکرنا لۆبییان ژی پشت ب کەسایەتییێن زابووری، سیاسیێن خودان بڕیار د دەولەتێن بیانیدا ببەستین، نەک کەسایەتیێن خانەنشینکری و بێ بڕیار.
هەروەسا فێر بووین کو پتر ڕژد بین د پاراستنا سنوور و داهاتێ خوە یێ سەربخۆ، ئازادییا ڕادەربڕین و پەیوەندیێن نێڤدەولەتی و پێکولکرن د بلندکرنا ئالایێ پیروزێ کوردستانێ دناڤ هەمی ئالایێن جیهانێدا. [1]