$تاکو ئێستا، ڕووسیا و ناتۆ کێ براوەیە؟$
نووسینی: #ئیدریس مستەفا#
پێش هەر شتێ دەمەوێ ئاماژە بەوە بکەم کە ئیستاش هەندێ دۆست و هاوڕێی ئازیز پێیانوایە من مەیلم بەلای ڕوسیادا هەیە چونکە لە شیکاریەکانمدا بەلای ڕوسیادا دەیشکێنمەوە. ئەمە جگە لە هەڵە تێگەیشتنێک هیچی تر نیە. بەم خالانەی ئاماژەی پی دەدەم ئەوە دەردەکەوێ کە لەو دەمەوەی شەڕی ڕوسیا-ناتۆ لە ئوکراین دەستی پێکردووە و تاکو ئیستا لە برەودایە ئەوا ڕوسیا براوەیە. با سەیرێکی دەستکەوتەکانی ڕوسیا و دەستکەوتەکانی ناتۆش (ئەمریکا و ئەوروپا) بکەین.
$دەستکەوتەکانی ڕوسیا:$
یەکەم: ڕوسیا یوکراینی وێران کرد و کردی بە کەلاوە گەر ئێستا بشگەڕێتەوە پێش مانگی دووی ئەمسال ئەوا هەر براوەیە بە لۆجیکی شەر.
دووەم: ڕوسیا جوگرافیای ولاتەکەی گەورەتر کرد بە لکاندنی هەر دوو هەرێمی لۆهانسک و دۆنستێک و ناوجەکانی زابۆریجیا و خێرسون و لەوانەشە ناوجەی ئۆدیسەشی بچێتە سەر.
سێیەم؛ بڕیاری فرۆشتنی نەوت و گاز بە ڕۆبڵی ڕوسی کە پێشتر بە دۆلار و یورۆ بوو، هاوسەنگی سیستەمی دراوی جیهانی تێکشکاند و ڕۆبڵ بوو بە یەکێک لە دراوە بازرگانیە جیهانیەکان کە لەد وای ڕوخانی یەکێتی سۆڤیەتەوە ئەمەی بە خۆیەوە نەدیوە.
چوارەم: ڕوسیا قەرزەکانی دەوڵەتی هەموو پاک کردنەوە و بگرە خەزێنەی دەوڵەت ڕۆبڵی لێ دەڕژێ.
پێنجەم: بازاڕی نەوت و گاز کە لە ئۆپیکدا بەرجەستە ببوو وە ئەمریکا بە ئارەزووی خۆی نرخەکانی دادەنا، ئێستا ڕوسیا سەرداری ئەو بازاڕەیە چ بە هاوپەیمانیەکی تۆکمە کە ناوی لێنا یۆپیک پڵەس+، هەروەها چ بە ئیرادەی خۆی کە خۆی نرخی گاز و نەوت دادەنێ لە فرۆشتنی بە ئەوروپا.
شەشەم: لەگەڵ ئەوەی لە یەک دوو بڕیاری نەتەوە یەکگرتووەکاندا سەرەکۆنەی لکانی چووار ناوچە ڕوسی زوبانەکە بە ڕوسیاوە سەرزەنشتی ڕوسیا کرا، بەڵام بە درێژایی سێ دەیەی ڕابردوو ڕوسیا هێندەی ئیستا دەوڵەتانی لە پشت نەبووە بەتایبەت دەوڵەتە زلهێزەکانی جیهان وەک چین و هند و کۆمارە کۆنەکانی یەکێتی سۆڤیەت و ڕۆژهەڵاتی ناوەارست و زۆرێک لە ولاتانی کیشوەری ئەفریقیا و ئەمریکای لاتین و بگرە هەندێ وڵاتی ناو کوتلەی ئەوروپیش. لەوانە ولاتانی کەنداو و میسر و جەزائیر و ئەفریقیای باشوور و بەرازیل و...هتد
حەوتەم: لەم ماوەیەدا ڕوسیا سەردارێتی خۆی لەهەر کات زیاتر لە ڕێکخراوە ئابووریە گەورەکانی وەک بریسک (BRISC) جەسپاند. بریسک ڕیکخراوی مالی بانکی جەمسەرە ئابووریە گەشەکردووەکانە وەک چین و هند و ڕوسیا و ئەفریقیای باشوور و برازیل. BRISC زۆر جیاوازترە لە (IMF) سندوقی دراوی نێو دەوڵەتی غەربی. ئوسوڵە ماڵیەکانی بریسک وەک قەرزپیدان بە هیچ شێوەیەک دەست وەرناداتە دۆخی سیاسی وڵاتەکە وەک ئەوەی (ئای ئێم ئێف) کە جگە لە تێکدانی سیستەمی سیاسی وڵاتان و کاولکردنیان هیچی تری نەهێناوە بۆ وڵاتە تازە پێگەیشتووەکان. لە زاری خودی بەرپرسە گەورەکانی ئای ئێم ئێف وەک کریستیان لاگارد ڕایانگەیاندووە کە IMF کەرەسەیەکی تری سیاسەتی کۆڵۆنیالیستی غەربیە بۆ کۆنترۆڵکردنی وڵاتان.
هەشتەم: ڕێکخراوی هاریکای شانگهای (SCO) کە سەرەتا کە مانگی ڕابردوو دانیشتی سالانەی خۆی بەست پێگەی ڕوسیای نێودەوڵەتی جەسپاند بە تایبەت کە خودی ئەم ڕێکخراوە جگە لەوەی مەرامێکی ئابووری هەیە بەڵام پەیامێکی سیاسیشی هەیە. دامەزرێنەرانی ئەم ڕێکخراوە بە وێنەی و بریسک لە 40٪ی دانیشتوانی جیهان پێکدەهێنن و لە30٪ی داهاتی ساڵانەی هەموو جیهانیش لە خۆ دەگرن. لە ڕوی سیاسیشەوە هاوپەیمانیە ستراتیجیەکانی ئەمریکا وەک سعودیە و ئیمارات و میسر و تورکیا و تەنانەت قەتەریش داوایان کرد ببنە ئەندام لەم ڕێکخراوەدا. کەواتە هەر یەکێک لەم وڵاتانە گەر میوانەکان حساب بکەیت ئەوا زیاتر لە نیوەی ولاتانی دنیا نەک هەر لەگەڵ گەمارۆی ئابووری ناتۆدا نین بەڵکوو بە پشتیوانی و هاوپەیمانێتیان لەگەڵ ڕوسیادا دژە ناتۆیی خۆیان سەلماندا.
نۆیەم: ئەم خاڵانە شوێنگەی سیاسی و ئابووری ڕوسیایان لە تەتەڵە بێژەنە دایەوە کە نەک هەر ببێ بە جەمسەرێکی سەربازی گەورەی جیهانی بەڵکوو ببێ بە قوتبێکی ئابووری گەورەی جیهانی وەها کە سیستەمی جەسپاو و باوی دراوی بازرگانی جیهانی لەقاند و لەگەڵ خۆیدا هوروژمی بە قوتبە سەرمایەدرایەکانی تری شدا کە بێنە جەنگی تکشکانی جەمسەری بەندی یەک قوتبی غەربی و جێگرتنەوەی بە دنیای چەند قوتبی.
دەیەم و یانزەیەم و...هتد.
$دەستکەوتەکانی ناتۆ (ئەمریکا و ئەوروپا)؛$
یەکەم: هەڵڕشتنی ملیۆنان دۆلاری وڵاتەکانیان و کردنی بە ئاگر بۆ سووتانی زیاتری یۆکراین و ئەوروپا.
دووەم: گرانبوونی لە ڕادەبەدەری هەموو شتێک کە لە دوای جەنگی جیهانی دووهەمەوە ئاریشەی ئاوها وێنەی نەبووە بگرە لە هەندێ ئاستی گوزەراندا خەریکە دەگەڕێنەوە بۆ سەدەکانی حەڤدە و هەژدە بەتایبەت لە بەکارهێنانی خەڵوز بۆ گەرم کردنەوە و بەکارهێنانی زستانە.
سێیەم: لێکترازانی زیاتری ولاتانی کیشوەری ئەوروپا ئەمریکا بە تایبەت لە دوێنێ و ئەمڕۆدا ئەڵمانیا و ئەوروپا بە تایبەت فەرەنسا و هەمووشیان لەبەرانبەر نەرویجدا کەوتنە گلەیی وگازندەی سیاسی گەورەوە تارادەی ئەوەی ئەڵمانیا بە ناپاکی ئەوروپا لە قەلەم درا چونکە ئامادە نییە واژۆ لەسەر ساسیەتێکی فەرنسا بکات سەبارەی بە دیاریکردنی نرخی گاز و نەوت. ماکرۆن بە ئاشکرا گوتی عەیبە بۆ دۆستە گەربیەکانمان وەک ئەمریکا و نەرویج کە گاز و نەوتمان بە سێ و چوار قات لە بازاڕی جیهانی پێ دەفرۆشن.
چوارەم: دەرکەوتنی یاتری ڕووی ئەوروپا و ئەمریکا کە مەسەلەکە ئازادی وڵاتەکان و میللەتەکان بێت ئەی بۆچی بەو شێوە چڕوپڕ و گەرم و گوڕیە یارمەتی فەلەستینیەکان نادرێ.
پێنجەم: لەوەتەی ئیسرائیل درووست بووە بۆ یەکەمین جارە یەکێک لە زلهێزە گەورە ئەروپاییە یاخود ئیرۆئاسیاییە هەرەشەی گەورە لە ئیسرائیل بکات. ڕوسیا دوینیکە هەرەشەی توندئامیزی ئاڕاستەی ئیستائیل کرد کە لە مێژووی ولاتەکەدا بوونی نەبووە. هەر لەم بەینەدا، مەحمود عەباسی سەرۆکی فەلەستین و ئەوانی غەززەش ڕوویان لە غەرب وەرگێرا و قیبلەنومای ئیستایان ڕوسیایە بەتایبەت دوای سەردانیکردنی عەباس بۆ مۆسکۆ و بینی پوتین لەو ڕۆژانەی ڕابردوودا.
شەشەم: خرۆشانی جەماوەری و کرێکاری سەراسەری ولاتانی ئەوروپای گرتۆتەوە کە ڕاسەتوخۆ دژی گەمارۆ ئابووریەکانی سەر ڕوسیایە. هەر دوێنێکە زیاتر لە 140 هەزار لە فەرەنسا دژی سیاستەکانی ماکرۆن وەستانەوە و داوایان کردن کە لە ناتۆ بێتە دەر و دەست هەڵبگرێ لە گەمارۆی ئابووری سەر وسیا چونکە گەمارۆکە تەواوی بە زیانی خۆیان شکایەوە. وەک دەڵێن انقلب السحر علی الساحر.
حەوتەم: درووستبوونی ترسی گەورە لە جەکی ئەتۆمی بەمەش حاڵەتی سایکۆلۆجی هاووڵاتیانی کیشوەرێک لە دڵ ڕاوکێی هەمێشەیی دایە تاکو ئەو کێشەیە یەک لایی دەبێتەوە.
هەشتەم: پشتیوانیە مالی و سەربازی و جیوپۆلیتکەکانی ناتۆ بۆ یوکراین جگە لە وێرانبوونی فیزیکی ئەو وڵاتە وا خەریکە پەرت پەرت بوونی زیاتری ئەو ولاتە بە دوای خۆیدا دەهێنێ. نەک هەر ڕوسیا، پۆڵەندا جار نا جارێ ئاماژەی نهێنی دەدات بە وەرگرتنەوەی بەشە جوگرافیەکەی خۆی لە یوکراین کە پێش جەنگە جیهانیەکان خاکی پۆڵەندا بووە.
نۆیەم: دەرکەوتنی ڕووی ڕاستەقینەی سیاسەتی لیبراڵک دیموکارسی غەربی کە تژە لە فاشیزم و تاڵانکاری و ڕق و کینە بەرانبەر بە ئیستا و مێژووی میللەتانی تر هەر لە سیاسەت و ئەدەب و مێژوو و جوگرافیاوە بیگرە تاکو وەرزش و میوانداری. لێرەدا ئاماژە بە قەدەغەکردنی پەڕتووکەکانی دۆستوڤسکی و تۆلستوی و داخستینی بەشی مارکسیزم و دەست بەسەرداگرتنی هەر شتێک کە هی ڕوسیاییەک بێ وەک داگیرکردنی یانەی چێڵسی تۆپی پێ و فرۆشتنی بە خەڵکانی تر. ئەم ئەخلاقە دژی ئەو پرەنسیپە سەرمایەداریە لیبراڵ دیموکارسییەیە کە هەمشیە باسی دەکەن ئەویش موڵک و خاوەندارێتی شەخسیە کە کەس ناتوانێ دەستی بۆ بەرێ. [1]