بەکارهێنانەکانی پیتی (و) لە ڕێنووسی کوردیدا
#ڕاستنووسی# چاپی سێیەم، لا52-55
#کوردۆ شابان#
سێ جۆر پیتی (و) لە زمانی کوردیدا هەن، دوو دانەیان بزوێنن: (و)ی بزوێن، (وو)ی بزوێن، لەگەڵ (و)ی سادە، بەڵام یەکێک لە گرفتەکان ئەوەیە (و)ی سادە و (و)ی بزوێن، لە پیتی ئارامیدا بەهەمان شێوە دەنووسرێن. لە لاتینیدا، هەریەکەیان پیتی خۆی هەیە (w، û، u) بۆیە ئەو گرفتەیان بۆ درووست نابێ، ئەمەیش یەکێکە لەو بەڵگە بەهێزانەی لای ئەو پسپۆڕانە کە پێیان وایە، پێویستە هەموو کورد بە پیتی لاتینی بنووسن.
لە ڕێی ئەم خاڵانەوە، ڕاستنووسیی بەکارهێنانی (و) ڕوون دەبێتەوە:
=KTML_Bold=1- ئامرازی (و)ی بەستنی نێوان دوو وشەی لێکجیا، هەریەکەیان بە سەربەخۆ دەنووسرێت و لێک جیا دەبنەوە.=KTML_End=
وەک: من و تۆ
هەوری بەرز و ئاسمانی شین
من هاتم و تۆ ڕۆیشتی...
=KTML_Bold=2- ئامرازی (و)ی بەستنی نێوان دوو وشەی پێوەست بە یەک و لێکدراو، بە هەردوو وشەکەدا دەلکێت و هەمووی دەبنە یەک وشە.=KTML_End=
وەک: کەشوهەوا، گەشتوگوزار، کاروبار، دەنگوباس، ئەلفوبێ، هاتوچۆ، هاروهاج، مشتومڕ، گڕوگاڵ...
سەرنج/ لە زۆرینەی دۆخەکاندا، وشەی لێکدراو پێویستی بە (و)ی بەستن نییە.
=KTML_Bold=3- هەر وشەیەک بە پیتی (و) دەست پێ بکات، بە یەک (و) دەنووسرێ، چونکە هیچ وشەیەک لە زمانی کوردیدا، بە پیتی بزوێن دەست پێ ناکات.=KTML_End=
ڕوونتر: هیچ وشەیەک بە (وو) دەست پێ ناکات. ئەو (و)ەی سەرەتای وشە، سادەیە نەوەک بزوێن.
وەک ئەم نموونانە:
هەڵە: (ووشە)، (ووریا)، (وورچ)، (ووێنە)، (ووردبینی)...
ڕاست: وشە، وریا، ورچ، وێنە، وردبینی...
=KTML_Bold=4- هەموو (و)یەک کە دەکەوێتە کۆتاییی وشە، پیتی پێش خۆی سادە بێت، بە(وو) دەنووسرێت، بەڵام ئەگەر پیتی پێش خۆی بزوێن بوو، دەبێتە یەک (و).=KTML_End=
وەک ئەم نموونانەی خوارەوە:
(سادە+وو): سەرکەوتوو، دوو، فوو، چوو، جوو، خەوتوو، وەکوو، ڕۆیشتوو، دانوو، خانوو، ماندوو..
(بزوێن+و): ئاو، داو، چاو، لێو، سێو، کێو، شەو، کەو، دەو، نیو، شیو، زیو...
=KTML_Bold=5- ئەگەر (و) لەناو وشەدا بوو، پیتی دوای خۆی بزوێن بوو، و وەک سادە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت.=KTML_End=
نابێت بڵێین دوو پیتی بزوێن لەتەنیشت یەکەوەن، ئەمەیش واتە پێش پیتێکی بزوێن (وو) نایەت، هەردەم یەک (و)ی سادەیە.
بەم نموونانە باشتر ڕوون دەبێتەوە:
شوان، جوان... ئەگەر سەرنج بدەی، بەپێی دەنگەکەیان هەست دەکەیت (وو) گونجاوە، بەڵام بەپێی یاساکە نابێ بنووسین شووان یان جووان. ئەگەر بکرێتە پیتی لاتینی، باشتر ڕوون دەبێتەوە.
کێوان: لەم وشەیەدا سێ پیتی بزوێن لەتەنیشت یەک نەهاتوون، ئەوەی ناوەڕاست سادەیە، چونکە هەرگیز لە زمانی کوردیدا، دوو یان سێ پیتی بزوێن پێکەوە لە وشەدا نایەن.
=KTML_Bold=6- کاتێک وشەیەکی عەرەبی وەردەگرین، دەبێ بزانین، هەموو (و)یەک لەو زمانەدا، بە کوردی بە (وو) دەنووسرێت و هەموو |(زەممە)یەک واتە ئەو بۆرەی بەسەر پیتەکەوەیە (ُ)، دەبێتە یەک (و).=KTML_End=
نموونەی (وو) کە خۆی بە عەرەبی (و) دەنووسرێت: حکوومەت، سووریا، ڕووسیا، سعوودیە...
نموونەی (و) کە خۆی بە عەرەبی زەممە(ُ)یە: دونیا، ترابلوس، تورکیا، قورئان، کورسی، بورهان...
7- بەگشتی، یەکێک لەو گرفتانەی بۆ زۆربەی کەس بووەتە کۆسپ، جیانەکردنەوەی (و) لەگەڵ (وو) لەناو وشەدا (نەوەک سەرەتا یان کۆتاییی وشەکە) و زۆر کەس دەیەوێت بە یاسایەک ئەوەی بۆ چارە ببێت. هیچ یاسایەکی کۆنکرێتیی نییە، زیاتر ناسینەوەکەی دەنگییە و هەر وشەیەک لە کاتی پیتی (و)دا لێوەکانت کۆ کردەوە، ئەوا دەبێتە (وو). ئەگەرچی ئەوە دەبێ بزانین، لە زۆربەی دۆخەکاندا، پێش (و) ئەگەر پیتێکی سادە بوو، دەبێتە (وو)، ئەگەر پیتێکی بزوێن بوو، دەبێتە یەک (و).
وەک: دوور، سوور، سەنتوور، مەستوورە، خاپوور، کووڕ...
هەر وشەیەکیش لە کاتی دەربڕینی پیتی (و) لێوەکانت پێویستیان بە لوولکردن نەبوو، بە ئاسایی یەک (و) دەنووسی.
وەک: کوڕ، کورد، گوڵ... [1]