قاعیدە تەیرە باڵکراوەکە
ئادەم بێدارئادەم بێدار
لەم هەفتەیەدا ئەمریکا ڕایگەیاند کە (زەواهیرى) ی کوشتووە، ئەو ڕووداوە بۆ قاعیدە شکاندنى باڵەکەى دیکەیەتى، پێشتریش باڵێکى دیکەى شکێندرابوو، ئێستا زیاد لەهەر کاتێک قاعیدە لە باڵندەیەکى بێباڵ دەچێت کە بەتەواوى لە فڕین بکەوێت.
ئەمیرێک لە گەڕەکى دزان
ئەیمەن زەواهیرى، ئەمیرى ڕێکخراوى قاعیدە لە گەڕەکى شیرپۆر کراوەتە ئامانج، ئەو گەڕەکە کە ڕاقیترین گەڕەکى کابولى پایتەختە، بە گەڕەکى دیبلۆماسیش دەناسرێت.
شۆرپۆر ناوى گەڕەکە ڕاقییەکەى کابولە کە زەواهیرى تێیدا کوژرا، شۆرپۆر واتە دزەکان، خەڵکى هەژار و نەدارى خێر لەخۆنەدیوى ئەفغانستان ناوى گەڕەکى لێپرسراوەکانیان لە گەڕەکى دیبلۆماسییەوە گۆڕی بوو بۆ گەڕەکى دزەکان، ئەمەیش وەک ناڕەزایى بەرانبەر ئەو گەندەڵییە زۆرەى لێپرسراوانى وڵات تێوەی گلابوون و سامانێکى زۆریان کۆکردبووەوە و لەو گەڕەکەدا ڤێلاى گرانبەهایان بنیات نابوو و تێیاندا شاهانەیى دەژیان، دواى هاتنەوەى تاڵیبان بەشێکى ڤێلاکانى ئەو گەڕەکە نایابەى کابول چۆڵ ببوو، دیارە زەواهیریش پشکێکى لەو غەنیمەیە دەستکەوتووە و لە لایەن سیراجەدین حەقانییەوە فەرمووى لێکراوە و لێى نیشتەجێ بووە.
وەک سەرچاوەکانى هەواڵ بڵاویانکردەوە، زەواهیرى میوانى سیراجەدین حەقانى، وەزیرى ناوخۆى ئەمارەتى ئیسلامیى تاڵیبان بووە، حەقانى خۆیشى لە لیستى تیرۆرى ئەمریکادایە و داواکراوە، پرسیارەکە ئەوەیە: بۆچى ئەمریکا حەقانى ناکاتە ئامانج، بەڵام زەواهیرى دەکاتە ئامانج، لەکاتێکدا هەردووکیان لە لایەن واشنتنەوە داواکراون!
نازانم ئێستا (موجاهیدە) کانى ناو ئەشکەوت چۆن لە ئەمیرە کوژراوەکەیان دەڕوانن کاتێک لە ڤێلایەکى گرانبەهاى کابول لە کەشێکى ئارامدا و لە بەرەبەیانێکى فێنکدا هاتووەتە بەلەکۆن و مووشەکە زیرەکەکانى ئەمریکا پارچە پارچەیان کردووە، ئێستا پرسیارى ئەوە لەخۆیان دەکەن؛ باشە بۆچى ئەمیرەکەى قاعیدە وەکوو ئەوان لە کونێکەوە بۆ کونێکى دیکە نەژیاوە، یان بۆچى لە گەڕەکێکى هەژارنشین نیشتەجێ نەبووە و بگرە باشترین و جوانترین و خۆشترین گەڕەکى ئەفغانستانى هەڵبژاردووە بۆ ئەوەى تێیدا بژیت لەکاتێکدا بەناو (موجاهیدەکان) ى بە ئەستەم کونێکیان دەستدەکەوێت خۆیانى تێدا حەشار بدەن!
زەواهیرى گەورەترین مونەزیرى قاعیدە
ئەیمەن زەواهیرى کەسێکى سادە نییە لەسەر نەخشەى جیهادى جیهانى، ئەو یەکێکە لەسەرکردە مێژووییەکانى جیهادى جیهانى، واى بۆ دەچم هەر ئەویش ئەم دەستەواژەیەى (جیهادى جیهانى) هێنابێتە ناو ئەدەبیاتى قاعیدە. ئەو لە هەڵمەتى دەزگا ئەمنییەکانى میسر بەهۆى کوژرانى سادات بۆ ماوەیەک کەوتووەتە زیندان، دواتر ئازاد کراوە، بەڵام لەوێ گۆڕان بەسەر هزریدا هاتووە و لە ئیخوانێکى ئاساییەوە بووەتە ئیخوانێکى جیهادى، دواتر ڕۆڵى هەبووە لە تەقاندنەوەى هەردوو باڵیۆزخانەى ئەمریکا لە کینیا و تانزانیا لە ساڵى 1998.
زەواهیرى بە داڕێژەرى سەرەکى پیلانى ڕووداوەکانى 11ى سێپتێمبەرى سەر ئەمریکا لە 2001 دادەندرێت. دواى کوژرانى ئوسامە بن لادنیش لە 2001ەوە ئەمیرایەتى قاعیدەى دەکرد.
قاعیدەى سەردەمى ئەمیرایەتى زەواهیرى
لە هێرشێکى هاوشێوەى کوشتنى زەواهیریدا، ئەمریکا لە ساڵى 2011 ئوسامە بن لادنى لەناو ڤێلایەک لە پاکستان کوشت، دواى کوشتنى ئوسامە بن لادن، ئەمیرى پێشووى قاعیدە، ئەو ڕێکخراوە زەواهیرى وەک ئەمیرى قاعیدە ناساند. ئەگەر سەرنجى قاعیدە بدەین، لەو 12 ساڵەى زەواهیرى ئەمیرایەتى کردووە، نەیتوانیوە هەمان ڕۆڵى کارێزمایى بن لادن بگێڕێت، ڕاستییەکەی قاعیدە لەسەردەمى ئەمیرایەتى زەواهیریدا لە تەیرێکى بێباڵ دەچوو، قاعیدە لەو ماوەیەدا لە ڕێکخراوێکى ناوەندیى بەهێزەوە گۆڕاوە بۆ ڕێکخراوێکى نامەرکەزى، لقەکانى زیاتر سەربەخۆییان وەرگرتووە، هەندێکیشیان بە تەواوى جیابوونەتەوە، وەک بەرەى نووسڕە لە سووریا.
زەواهیرى لە ماوەی سەرکردایەتیکردنى قاعیدەدا زیاتر خەریکى پشوودان بووە، وەک ئەوەى کە ئەرکێکى لەسەرە و ناتوانێت وازى لێ بهێنێت و ناچارە بەبێ سەرئێشەیەکى زۆر بەڕێى بکات. قاعیدە و زەواهیرى ماوەیەکە کەوتوونەتە لاپەڕگەى جیهادى جیهانى، ئەوان لەسەر نەخشەکەدا ڕۆڵێکى ئەوتۆیان نەماوە، هۆکارى ئەم لاوازییەش زۆرن، گرنگترینیان:
- ئەو لێدانە کوشندانەى ئەمریکا و هاوپەیمانان، ئەوان زۆر بە وردى شوێنپێى کەسە کاریگەرەکانى قاعیدە و هەتا داعشیش هەڵدەگرن و دەیانکەنە ئامانج و بەوردیش ئامانجەکانیان دەپێکن، ئەمەیش جووڵەى سەرکردەکانیانى زۆرزۆر قورس و سنووردار کردووە، سەرەنجامیش کار و چالاکییەکانیان زۆر کەمبووەتەوە.
- دەرکەوتنى داعش وایکردووە جێ بە قاعیدە لێژ بکات و شوێنى بگرێتەوە، بەتایبەتتر کاتێک داعش بەناو خیلافەتى ئیسلامى ڕاگەیاند، ئەمەیش هەژموونێکى زیاترى بۆ داعش پەیدا کرد لەنێو ڕەوتە جیهادییەکاندا، لەبەرانبەردا قاعیدە لاوازتر دەردەکەوێت.
- پەیوەندیى نێوان ئێران و قاعیدە هۆکارێکى دیکەیە کە متمانەى بەناو (موجاهیدەکان) ى بەو ڕێکخراوە لاواز کردووە، ئەو پەیوەندییەش بۆ خۆى جێى قسە و باسى زۆرە، بەتایبەت ئێستا پاڵێوراوى هەرە بەهێز بۆ شوێنگرتنەوەى زەواهیرى (سەیف ئەلعەدل) ە کە لە ئێران نیشتەجێیە، بەدڵنیاییەوە ئەمە دەرفەتێکى زێڕینە بۆ ئێران تاوەکو لەڕێگەى بوون بە ئەمیرى ئەلعەدلەوە، هەژموونى خۆى زیاتر بەسەر ئەو ڕێکخراوەدا بسەپێنێت.
- ناکۆکیى نێوخۆیى قاعیدە، بەتایبەتتر لە ساڵى 2017ەوە ناکۆکى درووست بووە لەسەر لاوازیى زەواهیرى لە ئیدارەدانى ڕێکخراوەکە، ئەمەیش وای کردبوو پێگەى زەواهیرى لاواز دەرکەوێت.
ئەمانە هۆکارن بۆ ئەوەى بڵێم کە چاوەڕێ ناکرێت قاعیدە پەرچەکردارێکى بەهێزى هەبێت و بتوانێت تۆڵەى کوژرانى ئەمیرەکەى بکاتەوە.
قاعیدە وەک خاڵى ناکۆکیى تاڵیبان و ئەمریکا
بوونى زەواهیرى لەسەر خاکى ئەفغانستان وەکوو ئەمریکا دەیڵێت، پێشێلکردنى ناوەرۆکى ڕێککەوتننامەى دەوحەیە، هەرچەندە ناوەرۆکى ئەو ڕێککەوتننامەیە زۆر ڕوون نییە، هەر یەک لە تاڵیبان و ئەمریکاش یەکتر بە پێشێلکردنى تۆمەتبار دەکەن، بەڵام ئەوەى ڕوونە ئەوەیە کە ئێستا بوونى قاعیدەیە لەژێر سایەى حوکمى تاڵیباندا.
ئەگەرچى ساڵێک پێش ئێستا قسە و باسى زۆر لەسەر تاڵیبانى نوێ دەکرا، بەڵام تاوەکو ئێستا گۆڕانى ڕیشەیى لە هزر و بنیادى تاڵیبان نابینین، تاڵیبان لە ویلایەتى یەکەمیدا خۆى و ئەمارەتەکەشى کردە قوربانیى بوونى قاعیدە و سەرکردەکانى و پارێزگاریکردن لێیان، بەڵام ئایا ئەمجارەش هەمان هەڵەى ستراتیژى دووبارە دەکاتەوە و ئەفغانستان دەکاتە شوێنى خۆڕێکخستنەوەى قاعیدە؟ یان لە ڕابردوو پەندى وەرگرتووە و ئەوەشى کە هەیە تەنیا میوانداریکردنى سەرکردەکانى قاعیدەیە بەبێ هیچ چالاکییەک؟ وەڵامى ئەو پرسیارەش ئێستا زۆر قورسە، لەبەرئەوەى پەیوەستە بە زانیارییە هەواڵگرییەکان کە تاوەکو ئێستا بەردەست نین.
ئەوەى ڕوونە هیچ یەکێک لە تاڵیبان و ئەمریکا بەهۆى ڕووداوى کوشتنى زەواهیرى سەنگەر لەیەک ناگرن، کارەکە هەر ئەوەیە بە بەیاننامە ئیدانەى یەکتر دەکەن، بەڵام ئەگەر قاعیدە ئەمارەتەکەى تاڵیبان بۆ خۆڕێکخستنەوە بەکار بهێنێت، ئەوا بەدڵنیاییەوە ئەمریکا دەستەوەسان ناوەستێت.
ئەگەر پێمان وابێت قاعیدە بە نەمانى بن لادن و زەواهیرى کۆتایى هاتووە، ئەوا هەڵەیەکى گەورە دەکەین، چونکە قاعیدە هزر و ڕێکخستنە، بەدڵنیاییەوە کوشتنى زەواهیرى لێدانێکى کوشندەیە لە قاعیدە، بەڵام هزرى جیهادى و ئەو کەشوهەوایەشى کە هاوکاریى گەشەکردنی قاعیدە بوون، هێشتا بە بەهێزى ماون.
ڕەوشى ژیان، کەرامەتى مرۆڤ بەگشتى و سوننە مەزهەبەکان لە ئێراق، سووریا، یەمەن، ئەفغانستان و ئەفریقیا هیچ باشبوونێکى ئەوتۆى بەخۆوە نەبینیوە کە قاعیدە تێیدا گەشەى کردووە، بەڵکوو ڕەوشەکە خراپتریش بووە، بەڵام تاکە شتێک گۆڕابێت ئەوەیە کە لەبرى قاعیدە، (داعش) زیاتر ئەمانەى ڕێکخستووە و بەکارى هێناون، کەواتە لە باشترین حاڵەتدا ئەگەر لێدانەکانى ئەمریکا قاعیدەش تەواو لاواز بکەن، ئەوا لەبەرانبەردا ڕێکخراوێکى دیکە دێتە مەیدان کە زۆر دڕەندەتر بێت لە قاعیدە، داعشیش نموونەى زیندووى ئەمەیە. لەبەرئەوە هەرگیز کوشتنى یەک دوو ئەمیر و دوو سێ سەرکردە ناتوانێت ئەو ڕێکخراوانە لەناو ببات، بەڵکوو لەناوبردنى تەواوى ئەو ڕێکخراوانە بە لەناوبردنى هزرەکەیانە، لەگەڵ چارەسەرى ئەو گرفتانەى هزرە توندڕۆکە لە پەنایانەوە گەشەى کردووە.
ئەلعەدل.. ئەمیرە نوێیەکەى قاعیدە لە ئێرانەوە
نەریت یان دیسپلین، باشتر بڵێین سوننەتى ئەو ڕێکخراوە توندڕۆیانە وایە، دواى نەمان یان کوژرانى ئەمیرەکانیان، کەسێکى دیکە بە ئەمیر دادەنێن، ئەمەیش وەک بانگەشەى بۆ دەکەن؛ لە ئیسلام وەریان گرتووە، لەڕووى شەرعییەوە موسڵمانان نابێ لە چوارچێوەى خەلافەت یان ئەمارەتدا بێ ئەمیر و براگەورە بن، لەبەر ئەوە دواى کوژرانى زەواهیرى، خەریکە نەوەى یەکەمى قاعیدە کۆتایى دێت، لەو نێوەندەشدا قسە و باس دێتە سەر شوێنگرەوەکەى.
سەیف ئەلعەدل، بەهێزترین پاڵێوراوە بۆ ئەو پۆستە، (محەمەد سەڵاحەدین زێدان) بە ڕەگەز میسرییە، یەکێکە لەوانەى تۆمەتبارە بە تیرۆرکردنى ئەنوەر سادات، ئەندامى ئەنجوومەنى شوراى قاعیدە، لێپرسراوى لیژنەى سەربازیى ڕێکخراوەکەیە، ساڵى 1989 لەڕێگەى سعودیەوە چووەتە ئەفغانستان و پەیوەندى کردووە بە ڕێکخراوى قاعیدە، یەکێک بووە لەوانەى گوێڕایەڵییەکى زۆر بەتینى هەبووە بۆ ئوسامە بن لادن، ڕۆڵێکى دیاریشى هەبووە لە هێرشەکانى 11ى سێپتێمبەرى 2001ى سەر ئەمریکا.
سەیف ئەلعەدل ڕۆڵێکى گەورەى هەبووە لە ڕێکخستنى قاعیدە و تۆکمەکردنى و بەهێزکردنى، بەتایبەتتر لە کیشوەرى ئەفریقا، هاوکات ڕۆڵێکى کاراشى گێڕاوە لە بەیەکگەیاندنى زەرقاوى و بن لادن و بە ئەندازیارى هاتنى زەرقاوى بۆ ناو قاعیدە ئەژمار دەکرێت.
بەپێى بەڵگەنامەکانى (ئەبوت ئاباد) کە ئاژانسى هەواڵگریى ئەمریکا لە دواى کوشتنى ئوسامە بن لادن بڵاویکردنەوە، سەیفولعەدل جێگەى متمانەى بن لادن نەبووە بۆ وەرگرتنى جێگرەکانى یەک و دووەمى ڕێکخراوەکە، بەڵکوو بن لادن پێیوابووە دەکرێ لە خوار سەرۆکایەتیى گشتى و جێگرایەتی کەڵک لە توانا سەربازییەکانى ئەلعەدل وەربگیرێت، بەڵام گونجاو نییە بۆ پۆستەکانى کەسى یەکەم، دووەم و سێیەمیش.
سەیف ئەلعەدل کە بە مەترسیدارترین کەسایەتیى قاعیدە ناوزەد دەکرا، دوائومێدى ڕێکخراوەکەشە بۆ هەڵسانەوە لەو بێهێزییە و هاتنەوە بەرى ڕۆح، یەکێکە لە لیستى داواکراوەکانى ئەمریکا، بڕى 10 ملیۆن دۆلار وەکوو خەڵات داندراوە لە لایەن ئەمریکاوە بۆ هەر کەسێک ببێتە هۆى دەستگیرکردنى. [1]