د. نەسرەدین ئیبراهیم گولى*

گەهشتن ب مافێن ڕەوایێن خوە یێن سروشتى و جڤاکى، مافێ هەر مرۆڤەکی یە، ژ هەر جڤاک و ل بن هەر دەستهەلاتەکێدا، ب مەرجەکى ڕەوشا جڤاکى و سیاسیا وى وەلاتى بهێتەل بەرچاڤگرتن، و ل بەرامبەر ژى دەستهەلات ژى دڤیا هەمان دیتن هەبیت و د کاودانێن ئاسایى و نەقەیراناوى دا مافێن ڕەوایێن خەڵکێ خوە بێى چو جوداهیەکا ئایینى و نەتەوەیى و نەژادى و هزرى و سیاسى بدەتە وان.
رەخنەگرتن و ئازادیا وێ ئێکە ژ بنەمایێن پیشکەفتنا هەر وەلاتەکى، ب مەرجەکى ئه و ڕەخنە ئاڤاکەر و بنیاتى و بەرهەمێ ڤیانا وى کەس و لایەنى بیتن بۆ نیشتمان و وەلات و نەتەوێ خوە، نەک چاڤلێکرن و ل بن فشارێن لایەن یان هندەک فاکتەرێن لاوەکى و دژى بەرژەوەندیێن گشتى یێن وان نەبن. وەلاتێن پێشکەفتى بەرهەمێن ڕەخنە و ڕەخنەژخۆگرتنێ و دیتنەکا خەمخۆرانە بوویە بۆ وەلات و خوەشگۆزەرانى و ئاڤاکرنێ.
ژێدەرێن زانستى و ڕێکخراوێن تایبەت ب ساخلەمیا جەستەیى و دەروونى و دەروونساخلەمیێ ل هەمى جیهانێ وەسا ددەنە دیارکرن کە دەمێ گلەیێن تاکەکى ژ ڕەوشا خوە یا جەستەیى و فیزیکى و دەروونى پترتر ژ ئاستێ پێدڤى بیت و پترتر ژ ئاستێ گازندەیێن کەسەکێ ئاسایى و سروشتى بیت و بۆ ماوەیەکێ دوور و درێژتر ڤەکێشت، و ئەڤ مرۆڤە بەردەوام ژ ڕەوشا خوە یا جەستەیى و دەروونى ب گازندە بیت و پترتر ژ ئاستێ پێدڤى ژ ئەنجامدانا کار و شۆلەکى ماندى ببیت و بوەستیت، و کەتوارێ ژیانا خوە ل بەر چاڤ نەگریت و نەبینت، ئاماژەنە بۆ هندێ بسەلمینت ئەڤ کەسە ژ ئالیێ دەروونى ڤە نە یێ جێگیرە و د قەیرانەکا دەروونى دا دژیت، ڤێجا چ ئەڤ قەیرانە بەرهەمێ فاکتەرێن بۆماوەیى بیت و ژ دەیباب و بابۆکالێن وى بۆ وى هاتبیتە ڤەگۆهاستن و چ ژ ئەگەرێن گڤاشتنێن دەروونى جڤاکى و یان کارى و پیشەیى بیت یان گرێداى بیت ب لایەنێ پەروەردەیا وى یا شاش و شاشڤە ل قووناغێن پێشترێن ژیانێ، کو نوکە ئه و خستیە د ڤێ ڕەوشێ دا و فشار ل سەر زێدەکرین و گەهاندیە ڤێ ڕەوشا نالەبارا دەروونیا نوکە.
ئەڤ ڕێکخراوێن تایبەت بۆ کێمکرنا گڤاشتنێن ژ ڤى ڕەنگى و بۆ پاراستنا تاکى ژ ئالۆزترکرنا ڕەوشا خوە یا دەروونى دشێت گەلەک ڕێیا بکار بینت و ژ وان ژى یا ژ هەمیان پراکتیکیتر و ئاسانتر و بەردەستتر هەدارکێشان و بەلکو ژى جۆرەکێ خەمساریێ یە د سەرەدریکرن دگەل کاودانێن زەحمەتێن ژیانێ، تاکۆ ل بن فشارا وان نەهێتە شکاندن و ژناڤچوون، و نەبیتە قوربانیێ وان. چونکى هەر مرۆڤەکى، چ یێ ئاسایى و دەرووساخلەمیێ و چ یێ نەخۆش، سیستەمەکێ بەرگریا دەروونى (مناعەیا نفسی) یێ هەى کە ئاستێ خۆلبەرگرتنا ئاستەنگ و کاودانێن ژیانێ دیار دکەت، چ بلند یان نزم بیت. ئانکۆ مرۆڤەکێ ئاسایى ئەڤ سیستەمە ل نک وى یێ ب هێزە و کەسێن دیتر و دەروون نەخۆش خودان سیستەمەکێ ئاست نزمن و نەشێن خوە ب سانەهى ل بەر نەخۆشیا بگرن و بەردەوام ب گلەیى و گازندەنە.
هەمان ئەڤ ڕەوشە بۆ کاودانێن ئاسایى و جڤاکى د هەر کۆمەلگەهەکێ دا و تاکێن هەر وەلاتەکیدا دروستە ب لایەنێ کێمیڤە نێزیکە ش وێ چەندێ. ڕەخنە و گازندەیێن بەردەوامێن تاکى ژ ڕەوشا ژیانێ و سیستەمێ برێڤەچوونا وێ هەمان ڕامانێ ددەت. هەمان ڕامان بۆ گازندەیێن بەردەوامێن هندەک تا و لایەنان ژ سیستەمێ سیاسییا وەلاتى دشێت بهێتەبکارئینان. بەلگە ژى بۆ ڤێ چەندێ گەلەکێن هەین وى کارى دکەن ل دەمەکى ئەون یێن خوەدان دەستکەفت یان ئەون یێن بخوە نەوەجن و هەکەر ل جهێن وەسا بن نەک نەشێن ببنە کەسێن بەرهەمهینەر و ب مفا بۆ جڤاکێ، بەلکو ژى ژ گەلەک ژ وان کەسێن ئه و بخوە گازندەى ژ وان دکەت و ب گەندەل دزانیت، گەندەلتر دەربکەڤیت، بەلێ چونکى نوکە ئه و نە د وى جهیدایە گازندەى دکەت.
ئەڤ کەسێن ل جڤاکا کوردستانى گەلەک سەرڤەسەرڤە هەلسەنگاندنێ بۆ بابەتان دکەن و گەلەک د هەڤکێشەیێن سیاسى و جڤاکى و ئابووریێن کوردستانێ و جیهانێ ناگەهن یان خوە تێناگەهینن، نزانن گەلەک ژ وان هەڤکێشا نە د دەستێ کەسەکى ل کوردستانێ و دەڤەرێ و هەتا کو جیهانێ دا نینە و کاودانێن دەمەکى یان ژنەشکافى و چاڤەڕێنەکرى یان پلانێن مەزنێن سەر ئاستێ وەلاتێن زلهێزن، و ب سانەهى و ب بچویکترین هێجەت و ل بن بچووکترین دەرفەت دکەڤنە بن کارتێکرنا گۆتنک و پرۆپاگندێن هندەک کەس و لایەنان، چ ناڤخۆیى چ دەرەکى، ژبلى هندێ نیشاددەن خۆدان کەساتیەک لاوازن، هند ژى کەساتییا خوە دئێخنە بن پرسیار و گۆمانێ.
مەبەست ئەڤە نینە بێژین بلا فەرمانبەر و مامۆستا ژ برسان بمرن و بەندەیەکێ دەست و پێ گرێدایێن سیستەمێ دەستهەلاتێ بن و ل هەمى دیکتاتۆریەتەکێ بێدەنگ بن و نەئێن ڕێپیڤانەکى و داخوازا مافێ خوە نەکەن و حاشایێ ل ئازادیا خوە بکەن. دابینکرنا خۆشگۆزەرانیێ بۆ خوە و ئەندامێن خێزانێن وان مافێ ڕەوایێ وانە بەلێ پشتى لبەرچاڤگرتنا بەرژەوەندى و ڕەوشا گشتییا نیشتمانێ خوە و ئه و مەترسیێن لسەر هەرێمێ هەین، و دەستێن دەرەکى و نافخۆیى و پیلانێن هەڕفاندنا وێ ژى ببینن.
دەمێ تاکێن جڤاکەکێ زۆر ب ئاسانى ب هندەک پرۆپاگندەیێن بێ بنەمایێن کەس و لایەنێن هەلپەرست و تێکڤەدەر و تێکدەر دهێنە خاپاندن، و زووى باوەر ژ گۆتنێن وان دکەن بەلێ باوەر ژ بەلگە و بڕیار و ژێدەر و ئامارێن فەرمى و حکومى ناکەن، و دبنە دەستەک بۆ تێکدانا ڕەوشا هەرێمێ و جارەک دیتر بندەستکرنا وێ، و نزانن ئەوێن وێ تێکڤەدانى َدکەن تنێ ژپێخەمەت گەهشتن ب هندە پلە و پۆست و پایە و وەزارەت و سامانەکییە و ژبەر ڤێ چەندێ هەمى بزاڤا دکەن بۆ باوەرپێکرنا خەلکێ هەر کارەکى و نووچەیەکێ بەلاڤ بکەن. و مالوێرانى هنگیە دەمێ هندەک کەسێن خۆشباوەر و ساویلکە یان ژى بە لایەنێ کێمیڤە یێن دلساف و دلپاقژ و ئاگەه ژ چ تشتەکى نەهەى سووارى پێلێن وان تێکڤەدەران دبن بێى هندێ بزانن کا دێ د ئەنجامدا چەند تشتێن خراب ب سەرێ ڤى نیشتمانى و خەلکێ وێ ئێن بێى جوداهیا هزرى و سیاسى. بێى هندێ تێبگەهین دێ چەند تشتێن مە هەمیان پێکڤە کۆمکرین و هەین ژ دەستێن مە چن. هنگى بەلگە نەویستە ئەڤ مرۆڤە هەکەر ڤان تشتا بزانیت و بکەت دێ سەلمینیت مرۆڤەک نەواقعیە. مرۆڤەکێ نەکەتوار تشتێ دویر نابینت و ناخوینت. هندەک تشتى سەرڤەسەرڤە دبینت، بەلێ کویر د بابەتیدا ناچتە خوارێ، و تنێ ژ دەرگەهەکى ب ژۆر دکەڤت و تنێ چاڤێت خوە دئێخیتە پەنجەرەکێ، و بێگۆمان ژى دێ هەمى تشتا تنێ د وێ پەنجەرێ ڕا بینیت، بەلێ پا هەمى تشت ش وێ پەنجەرێ ڕا دیار نابن. ئەڤ مرۆڤە بەردەوام و هەمیشە ب گلەیى و گازندەنە، و ئەزموونێ و بیردۆزێن دەروونناسیێ نیشانددەن ئه و مرۆڤ بەرامبەر ب هەر تشت و کەس و کاودانەکێ وەسانە و هەمان ڕەفتارێ دکەن و گازندەیێن وان چ جاران ناڤەبڕن. هەتاکو ئه و کاودانێ نۆکە گازندەى ژێ دکەن ژى هەکە پشتى ماوەکێ دروست ببیت و ئه و هێجەت نەمینت ئەڤ کەسێن لاواز دێ ل هێجەت و سووژێتەک دیتر گەڕهن دا پێ بئاخڤن و گازندا بکەن، بۆ هندێ لاوازیا کەساتییا خوە تێدا ڤەشێرن و بەرزە بکن، و دیسانێ دێ ل سەر پت پت و پۆرە پۆر و کۆت کۆتا خوە بەردەوام بیت. ل دەمەکى بەرى هینگى وەسا دیار دکر هەکەر ئەڤ کێماسیە نەمینت دێ ئاریشێن وى چارەسەر بن و گازندێن وى بدووماهیک ئێن، بەلێ پاشى دەردکەڤیت نەوەسایە.
رۆژا هندێ یا هاتى ئەم هێدى د فەلسەفەیا ژیانێ و نیشتمانى و ئەرک و مافێ، خوە بگەهین و فەلسەفا ژیانا خوە دگەل وان ڕێکبێخین، و بسانەهى خوە بدەست کەس و لایەنانڤە بەرنەدەین و ڕابردووى بکەین ئەزموون و وانە و پەند، و بیرا خوە بینین چەندا بۆ گەلەک کەس و لایەنان و بەعسێ و یێن دوژمن وەکر بەلێ نەک چ پێڤە نەهات بەلکۆ ڕژێما بەعس بێ جیاوازى گەلەک ژ وان ژى ژناڤبرن، و بزاڤێ بکەین نەبینە ئەگەرى دۆڕاندنا خوە و خەلک و نیشتمان و ئاخ و زەحمەت و ڕابردوو و نۆکە و داهاتوویا خوە و زارۆک و کەس و کارێن خوە، و ل بیرا مە بیت گەلەک تشت و هوورکاریێن هەین د هەڤکێشەیێن سیاسى ل کوردستانێ و دەڤەرێ و هەتاکۆ هەمى جیهانێ نەک د ئاستێ تێگەهشتن و دەستهەلاتا کەسەک ژ مە یە، بەلکۆ یێت وەکى پوتینى و ترامپى و ماکرۆنى ژى نزانن دێ چ لێ ئێت و گەهتە کیڤە، لەوما بێهنفرەیى باشترین ڕێکە بۆ هندێ بزانین کا دێ پشتى هنگى دەرگەهێن خێرێ ڤەبن.

*پرۆفیسۆرێ ه. /بسپۆرێ زانستێن سایکۆلۆژى و پەروەردەیى/فاکۆلتییا پەروەردە/ زانینگەها زاخۆ[1]