$دوعا$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
(گەر دوعا، کرۆکی عیبادەت بێ کەواتە خۆشی ئامانجە نەوەک هۆکار بێت بۆ ئامانجێک)
لە مەسنەوی مەعنەویدا حیقایەتێک هەیە دەڵێت: کابرایەک گوێدرێژەکەی لێ ون دەبێ ، نەزر ئەکاو بڕیار ئەدا سێ ڕۆژبەڕۆژوو بێ بۆ دۆزینەوەی گوێدرێژەکەی. دوای سێ ڕۆژ ڕۆژووگرتن گوێدرێژەکەی بە مردوویی دەدۆزێتەوە، ئاهێ هەڵدەکێشێ وسەری بۆ ئاسمان بەرز ئەکاتەوەو دەڵێ '' پیاو نەبم گەر لەبری ئەم سێ ڕۆژە شەش ڕۆژی ڕەمەزان نەخۆم ، تۆ ئەتەوێ لە منی ببەیتەوە؟
ئەمە دەقیق دۆخی ئەو کەسانەیە کە ڕوانینێکی مرۆییانەیان ئەنترۆپۆمۆرفیستانەیان بۆ خودا هەیە. خودا لەنێوخۆیاندا نا لەدەرەوەی خۆیان وێنا دەکەن کە لەسەر کورسییەک وەک پادشایەک دانیشتووە بە خوێندنەوەی عەریزەکانی ئەمانەوە خۆی خەریک دەکات بۆ جەڕاندنی ئەو یاسایانەی کە هەر خۆی دایناون بۆ سوڕاندنی ئەم بوونە لەبەرژەوەندی دوعاکانی ئەمان. وەک هۆکار نەک ئامانج تەماشاکردنی دوعا دەقیق ئەم دۆخە لە بەرژەوەندیخوازی دەخوڵقێنێت.
لە سادەترین مانایدا دوعاکردن ویست و ئیرادەکردنی مرۆڤە ڕەخساندنی هەلی پێکەوەبەستنی زنجیرەیەک ئەگەر Probabilitiy بە یەکەوە لەناو میلیاران ئەگەری دیکەدا، کە گەر بێتو ئەم زنجیرە ئەگەرە سنووردارە پێکەوە ڕێکبەون و گونجایش و هارمۆنی لەنێوانیاندا درووست بێت ئەوا کەسی دوعاکەر ئەنجام و ئامانجێکی وای دەستدەکەوێت کە ئەو ملیارد ئەگەرە عەشواییە ناڕێک و ناتەبایە لەخۆیاندا ناتوانن و توانایی ئەوەیان نییە درووستی بکەن. دەقیق وەک ئەو پاسۆردەی کە لە ژمارەیەک ئەگەر درووستبووە لەناو ملیاردها ئەگەردا. لەدیندا ئەم گونجاندنە ناوی تەوفیقی لێنراوە.
دوعاکان دەبێت هەمیشە لەچوارچێوەی ئەو یاسا سرووشتی و سونەتە کەونیانەدا بکرێن کە خودا بۆ جوڵە و هەلومەرجی ئەم گەردوونە دایناون. بۆنموونە دوعایەک نابێتە دوعا کاتێک کەسی دوعاکەر هەستێت داوا لە خوا بکات هێزی ڕاکێشانی زەوی لەسەر زەوی بۆ ئەم نەهێڵێت. گەر کەسەکە دەیان ساڵیش شەونوێژ و هەزاران خەتمی قورئانیشی بۆ بکات ئەم کارەی بۆ نایەتە دی. نەک هەر نایەتە دی لە خۆشیدا ئەم جۆرە لە دوعا دەبێتە بێڕێزی بەرانبەر بە خودا بەوەی تۆ داوای لێیدەکەیت لەبەر خاتری نوزە نوزێکی لەژێر لێوەوە کە تۆ بۆی دەکەیت سونەتێکی گەردوونیی میلیارد ساڵەی خۆیت بۆ بگۆڕێت. ئەم باسە بۆ نەخۆشی و ناخۆشی و مەسەلەکانی ڕزق و تەڵەباتەکانی دیکەش هەر ڕاستە.
دەبێت شتێک ڕوون بێت کاتێک ئێمە لە خودا دەپاڕێینەوە پاڕانەوەکانمان وەک پاڕانەوەی کۆیلەیەک لە پاشاکەی نەبێت، خودا بەپڕۆسەی مرۆڤاندن ئەنثرۆپۆمۆرفیزمدا نەبەین، هەڵەی سەلەفییەکان دەقیق لێرەدایە. ئەوان مێتافۆر و مەجاز و تەئویلیان قەبوڵ نییە. پێیان وایە عەرش و کورسی و دەست و قاچ کێشەی نییە گەر بڕیاریان بۆ خودا لێبدەین. بۆ ئەوەی بزانین چۆن دوعا دەکەین دەبێت چەمکی خودا نەجەڕێنین لەڕێگای مرۆڤاندنییەوە، واتە بەمرۆڤی نەکەین. یەکەمین هەنگاوی نەمرۆڤاندنی خوداش لەوەوە دەستپێدەکات کە باوەڕی تەواومان بەوە هەبێت خودا وەک ئێمە چاو لە دونیا و ئەگەرەکانی ناکات، چاکە و خراپە، خێر و شەڕ، ڕەش و سپی، ڕاست و ناڕاست شتانێکی ئیعتبارین و ڕیشەکانی درووستبوونیان لە کۆ هەست و نەستەکانی ئێمەدان، واتە ئەوە ئێمەین ئەو مانایانەیان دەدەینێ، بە نیسبەت ئێمە بوونیان هەیە، دەنا لە میزانی خوادا شتێک نییە بەناوی چاکە یا خراپە، ئەوەی هەیە یاساگەلێکی گەردونی و گشتگیرن، ئێمە دێین مانای مرۆییان دەدەینێ. واتە شتگەلێک بۆ ئێمە مانای خراپ دەدەن بۆ خودا پێناچێت وابێت.
‌تەماشا منداڵێک کە لەئەنجامی پەیوەندییەکی ناشەرعی درووست دەبێت، بەهەمان ئەو شێوازەی منداڵێک کە لەئەنجامی پەیوەندییەکی شەرعی و شتێکی پیرۆزی وەک نیکاحەوە درووستدەبێت قۆناغەکانی کۆرپەلەیی دەبڕێت و دەبێت بە مرۆڤێکی ساغ و تەواو و دیارە لەدوای لەدایکبوونیشی یاساکانی ژیان بە هەمان هێندەی منداڵێکی مەشروع بۆ ئەمیش فەراهەم کراوە. ئەوە دیدە کۆمەڵایەتی و دینی و مرۆڤانەکەی ئێمەیە زۆرجار سنوور بۆ ژیانیان دادەنێت دەنا خودا هیچ خۆهەڵقورتاندن و هەڵاوێردێکی نییە بۆ ئەم منداڵە تەنیا لەبەر ئەوەی نامەشروعە بەوەی نەهێڵێت ببێت یا تۆڵەی لێبکاتەوە و بە شێواوی بهێنێتە سەر دونیا، بە پێچەوانەشەوە دەیان منداڵی مەشروعی دەیان کەسی دیندار و ئیماندار هەن بەهۆکاری ئەوەی لە هەنگاوێک لە هەنگاوەکانی قۆناخی کۆرپەلەییدا کۆرەکە بە زەبرێکی تیشکی یا دەرمانیی یا جێنەتیکی دەکەوێت، ئیدی ئەو منداڵە بە شێواوی لەدایک دەبێت، ئیمانداری و دوعاکانی دایک و باوک نابنە فریادڕەسی. دوو کەس بە مەشروع بێت یا نامەشروع کاتێک جوت دەبن پێ بزانن یان نا دوعایەکی کرداریی دەکەن بۆ ئەوەی چەند ئەگەرێک لەنێوان ئەو هەزاران میلیاردە لە ئەگەر پێکەوە ڕیز ببەستن بۆ لێکەوتنەوەی ئەنجامێک و کۆرپەیەک لەدایک ببێت.
دوعاکان دەبێت هەمیشە لە چوارچێوەی یاسا گەردوونییەکاندا بکرێن، ئەوسا خودا تەفیقی جێبەجێ بوون دەدات. تەوفیق بە یەک وشە بەمانای ڕێککەوتنی کۆمەڵێک ئەگەر دێت کاتێک کەسێک ئیرادەیان بۆ بکات ببن.
یان وەختێک زانایەک بە شوێن دەرمانی شێرپەنجەدا دەگەڕێت، ئەم کەسە خۆنەویستان دێت دوعا دەکات لە چوارچێوەی کۆمەڵێک یاسا و ئەگەردا کۆمەڵێکیان هەڵبژێرێت تا خودا تەوفیقی بدات لینکی نێوان ئەم ئەگەرانە بدۆزێتەوە و بگاتە ئەنجامێک. شتێکی زۆر مەحاڵ و نەکردەیە تۆ ژەهر بخۆیت و چاوەڕێ بکەیت خودا شیفای نەخۆشییەکەت بە ژەهرە بدات. یاسا سرووشتییەکان دەڵێن ژەهر بکوژە بەڵام دەرمان شیفایە.
ئەوانەی ئەمڕۆ دوعای مەحاڵ دەکەن، داوای سەرکەوتن دەکەن بەبێ ئەوەی کارێک لە جنسی سەرکەوتنەکە بکەن، خوێندنەوەی وشەکانی قورئان وەک شیفای شەکرە و زەخت و شیزۆفرینیا چاو لێدەکەن، بەستنەوەی پەڕۆ و پاتاڵ بە درەختێک یا مەزارێکەوە دەکەنە دەستکەلای سەرکەوتنیان، بەردێکی ڕەشی بێگیان لەو کەعبەیە دەپەرەستن، لەهەمانکاتدا لەیاسای ئەگەرە خوداییەکان ڕێساکانی سرووشت تێناگەن هیچ نین جگە لەوەی دێن سوکایەتی بە خودا و درووستکراو و یاساکانی دەکەن، بە زمانێک دەڵێن ئێمە ئەوەندە بەڕێزین خودا یاساکانی خۆی لەبەرژەوەندیمان دەجەڕێنێت بەوەی ئێمە و تەمبەڵی و تەوەزەلیمان پێی خۆشە.
لە قورئانی پیرۆزدا هیچ ئاماژەیەکمان بۆ گارانتیکردنی هیچ جۆرە دوعایەک نییە کە قەبوڵبن جگە لە دوعاکانی لێخۆشبوون الاستغفار و دوعای هیدایەت نەبێت، خودا لەقورئاندا گارەنتی قەبوڵبوونی ئەو دو دوعایەی داوە بە مەرجێک کەسی دوعاکەر بۆ گەیشتن بەو دوانە ئەوەی لەەرشانێتی ئەنجامی بدات.
$کەواتە بۆچی دەبێت دوعا بکەین$
قُلْ مَا يَعْبَأُ بِکُمْ ڕَبِّي لَوْلَا دُعَاؤُکُمْ ۖ فَقَدْ کَذَّبْتُمْ فَسَوْفَ يَکُونُ لِزَامًا
لەڕاستیدا لکاندنی دوعا بە ئیعجازی زانستییەوە نادانییەکی زۆر و بەدحاڵیبوونێکی تەمام عەیاری پاش هاتنی مۆدێرنیتەیە بۆ دونیای موسوڵمانان کە ئەمڕۆ زۆرێک لە بانگخواز و مەلا و زانایانی تێکەووتوون. بە گوێرەی بۆچوونەکانی سەعیدی نوورسی هاتنی بەڵاو موسیبەتەکان بەهەمانجۆری کاتەکانی نوێژکردن بۆ بیرخستنەوەی ئەو دوعایانەن کە کاتیان هاتووە بۆ ئەوەی بیانکەین نەک لەڕێگای ئەو دوعایانەوە شتێکمان دەستکەوێت. نەخۆشییەکان کاتی جۆرە دوعایەک دیاریدەکەن، نەبارینی باران کاتی دوعای نوێژی باران، خۆراوابوون کاتی دوعای نوێژی مەغریب و ئێواران، خۆرگیران کاتی دوعای خۆرگیران و هەموو دیاردەکانی دیکەی تریش بەهەمان شێوە تەوقیتێکن بۆ ئەوەی مرۆڤی ئیماندار لەڕێگای ئەو دیاردانەوە مانا بدەنە هەم بوونەکەی خۆیان لەلایەک و هەمیش دیاردە سرووشتییەکە لەلایەکی دیکەوە و لەو پەرتبوونە ڕزگاری بکەن کە زۆرجار مرۆڤ لە وردبوونەوە لە دیاردە سرووشتییەکان تێیدەکەوێت و پێیوایە گەردون و دیاردەکانی دوژمنی ئەمن و لەم دابڕاون، تا وای لێدێت وەک دوژمن تەماشای بوونی خۆی و بوونە دەرەکییەکەی دەکات. ئەم بەم دوعایانە دێت هارمۆنی لەنێوان خۆی و دونیاکەی دەرەوەی خۆیدا درووستدەکات تا نەکەوێتە شەڕ لەگەڵ گەردوون و دیاردەکانی ناوی. بەم دوعایااە مانا دەداتە دیاردەکان بۆ ئەوەی ئاشتی ناوەکی بۆدرووستبێت.
بەڵێ کەسی دوعاگۆ هەروەکچۆن پێی وایە باران بارین لەبەر چاوی کاڵی ئەم و ئیمانداریی ئەم نییە، بەهەمانجۆر نەبارینیشی غەزەب و بچڕانی پەیوەندی ئەم و ئاسمان نییە. لەکاتی بارینیدا بە دوعا شوکر دەکات و لەکاتی نەبارینیشدا بەهەمان شێوە هەر بەدوعا سەبر دەگرێت.
دوعا لە هەموو دینەکاندا دەلالەتی ڕموزیی و سیمبۆلیکییان هەیە زیاتر وەک لە دەلالەتی واقیعیی و زانستیی و فەلسەفی. عیبادەتێکی ڕازاوی وەک نوێژ لەئیسلامدا بەگەورەترین دوعا دانراوە و ئەم یاسایە لە هەموو شتێک زیاتر شمولی دەکات. چەندە تێگەیشتن ڕموزی بێت بۆ دوعا ئەوەندە مانادارن، ئەوەندە نائایدۆلۆژیی و جوانن چەندێکیش هەوڵ بدرێت لەگەڵ واقیع کۆک بکرێن و بجەڕێندرێن بۆ واقیع و بەرژەوەندی ماددی ئەوەندە نالەبار و بێمانا دەردەکەون. ساتەوەختی جەڕاندنی دین لە ماناو ڕەمزەوە بۆ واقیع ساتەوەختی خەساندن و پاسیڤکردنی دینە لەو محتەوا زایەندەییەی کە دەبێت هەیبێت و مانا خەڵق بکات، بەڵێ ساتەوەختی چاوەڕوانی لە دوعا و وەک هۆکار تەماشاکردنی ساتەوەختی درووستبوونی ئایدۆلۆژیای دینییە. دیارە دوعا و ئیمانی دینیش تا جارێک پێکەوە کۆک دێنەوە سەدجار ناکۆک و دژی یەکترن. [1]