$دەسەڵات چۆن مامەڵە لەگەڵ داتادا دەکات؟$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
بە یەک وشە دەبێت بڵێم نە زانست پەیامێکی هەیە بۆ ئەوەی بیگەیەنێت، نە زانکۆ ئامانجێکی دیاریکراو. من لەهەوادارانی ئەو بۆچوونەم کە پێیان وایە زانست بێلایەن نییە بەڵام بە دڵنیاییەوە بێ پەیامە. کاری زانست مامەڵەکردنە لەگەڵ ئەنجامی تاقیکردنەوە سەخت و دووبارەبووەکان لەسەر داتاکان بە میتۆدێکی خاوەن پێشگریمانەی بەخۆی، بەڵام ئەنجامەکە چی دەبێت یا چی نابێت ئەم چاوەڕوانییەکی دیاریکراوی نییە بۆی بۆ ئەوەی بەلایەکدا کە خۆی پێی خۆشە ئەنجامەکان بشکێنێتەوە.
داتا زانیاری بەرهەم دەهێنێت، ڕێکخستنی زانیاریی و ئاڕاستەکردنی بە ئاڕاستەیەکی درووست وا لەزانیاریی دەکات فۆرمێکی درووست وەربگرێت و خۆی لە شێوەی زانستدا ڕێکبخات تا دواتر بتوانین کاری پێبسپێرین بۆمان ئەنجامبدات، مامەڵەی دووبارە لەگەڵ زانستدا جۆرە هۆشیارییەکی دیاریکراو بەخۆی درووستدەکات تا دواجار ئەم هۆشیاریە دەبێت هەوێنی درووستبوونی حیکمەت.
گەر مامەڵەکان لەگەڵ زانکۆ و زاستدا بەم شێوەیە بوون مەحاڵە مرۆڤێکی ڕۆشنبووەوە بەم حیکمەتە یان لانی کەم مرۆڤێکی هۆشیار بکەوێتە ژێر کاریگەریی کۆمەڵێک داتای تاقینەکراوەی بێ مۆراڵ و ملیان بۆ کەچ بکات، چونکە خۆی لە خۆیدا هۆشیاریی بەرهەمی زانستە و زانستیش سێ پلە لەسەروو داتاوەیە.
ئەوەی کۆمەڵگا دوادەخات، دەخەزاری دەکات و دایدەڕزێنێت دواکەوتوویی خەڵک نییە بەڵکوو زۆرزانی و ساختەچێتی ئەو دەسەڵاتەیە کە کۆمەڵگا لە ئاستی داتا یان زانیاریی دا دەهێڵێتەوە و نایەڵێت بەرزببێتەوە و تەرەقی بکات بۆ زانست و هۆشیاریی. بۆمباردمانی داتا بەبێ شیکردنەوەی لەهەرشتێکی دیکە مەترسیدارترە بۆ دۆخی کۆمەڵگاکان. دەسەڵاتی باش خاڵی بەهێزی کۆمەڵگاکەی دەبینێت، دێت کاری لەسەر دەکات و تەقوییەی دەکات، ناهێڵێت ئەو جڤاتە تەنیا بە داتاو زانیاری ئیکتیفا بکات، هەلی دەیان تاقیگەی بێلایەن و بێ ئەژێندای لەشێوەی خوێندنگە و پەیمانگا و زانکۆ و تینک تانکدا بۆ دەڕەخسێنێت بۆ تێست کردنی ڕاستی و درووستیی داتا و زانیارییەکانی تا دواتر بەشێوەیەکی فیلتەر کراو بیداتەوە. بوونیادی ئەم شوێنانەش بە شێوەیەکی وەها دادەڕێژێت کەمترین دەستێوەردانی دەغدەغە ئایدیۆلۆژیییەکان پێی بگەن، نەوەک خۆی بێت بە دەستەکانی خۆی بیانکاتە مەکۆ و لق و مەڵبەند بۆ کادیرەکانی خۆی و وەک نوقڵی بەرات بڕوانامەی بێ ناوەرۆک قەبەقەبەیان تێدا ببەخشێتەوە.
دەسەڵاتی باش متمانەبەخۆبوون بۆ تاکەکانی ئەو جڤاتە درووستدەکات لەبەرانبەر داتاوە، نایەڵێت بترسێت لەبەرانبەر هێرشی داتادا و بشڵەژێت! خەمە گشتییەکانی وەک خەمی خۆی دەبینێت و خەمەکانی خۆشی هەرگیز ناکاتە بار بەسەر خەڵکەکەیەوە. کەمتر قسە دەکات و بە گوێرەی ئەو سیستمەی بۆی دیاریکراوا زیاتر کاردەکات. دەسەڵاتی باش نەک هەر کار لەسەر ناتەواویی و هەڵەکانی خەڵکەکەی ناکات و ناهێڵێت داتا و زانیاری فەیک هەڵیبفریوێنێت، بگرە نادیدەشان دەگرێت، لەپێناو بڵاونەبوونەوە و بە مۆدە نەبوونی گەمژەیەتی و نەپلیشانەوە لەژێر باری قورسی داتاکاندا لەچوارچێوەی هەندێک یاسای مەدەنیی دا سنوورێک بۆ هەڵەو تاوان و هەڵاوێردکردنی داتا و زانیاریی و جیاکردنەوەیان لە زانست و هۆشاریی دادەنێت.
دەسەڵاتی باش هەرگیز کار لەسەر پیرۆزکردنی دەسەڵاتی ئەمنی و چەکدار و هێزی پۆلیسی ناکات، پێی وایە ئەم جۆرە داتایانە ناگەنە ئاستی زانست و حیکمەت بۆ جڤات، چەک ناباتە دەرەوەی چوارچێوەی سنوورەکانی بەرگریی. چونکە حیکمەت هەدەفەکەیەتی، ڕابردوو نادیدە دەگرێت و چاوی لە داهاتووە.
بەڵام دەسەڵاتی دەخەزار و سیلاویی و زەبوون بە پێچەوانەوە بە مەبەستی گەمژاندنی ڕای گشتی کار لەسەر کەڵەکەکردنی داتای ناپەیوەندیدار دەکات تەماشای تەرویجدان بە هەواڵی گرتنی کچەمۆدیلەکان بکە لە چەند هەفتەی ڕابردوودا بکە. هیچ بوارێک بە تەحلیل و هەڵاوێردی داتا فەراهەم ناکات. ئەو لەم ڕێگەیەوە کار لەسەر هەتککردن و کڕینی تاکەکانی جڤاتەکەی دەکات، بەهۆی نەگەیشتنی تاکەکان بە هۆشیاریی یان لانی کەم زانست و حیکمەت خاڵی لاوازی تاکەکانی دەبینێت و بە وردیش کار لەسەر ئەو خاڵانە دەکات تەقوییەیان دەکات و لەڕێیەوە هەستی سەرە سواڵکەری دەکاتە هەستی مۆد و نیشتمانیی. ئەوەی ئەمە مەیسەر دەکات تەنیا و تەنیا پلیشانەوەیە لەژێر باری قورس و گرانی داتادا.
لەوەگەڕێ متمانەبەخۆبوون ناهێڵیێت، بگرە هەستی خۆبەکەمزانین و کۆیلایەتیش تەرویج پێدەدات و تاکەکانیشی بە خۆشەویستییەوە ئەدای کاری کۆیلایەتیی خۆیان دەکەن. نەک هەر خەمە گشتییەکان وەک خەمی خۆی نابینێت بەڵکوو خەمە تایبەت و خێزانیی و کەسییەکانی خۆشی لەچوارچێوەی داتای کەڵەکەبوودا دەکاتە بار بەسەر کۆی جڤاتەکەوە و ئەوەندەی دیکە بڕەستیان لێ دەبڕێت. وەک ندی و بدی دێت بەردەوام مێشکی جڤاتەکە بە شەمائیل و نەبەردییەکانی ڕابردووی خۆی کاس دەکات و بارە داتا لەسەر بارە داتا دەئاخنێتە مێشک و دڵ و دەروونیانەوە. نەبوونی هۆشاریی گشتی وادەکات لەبری داهاتوو بەردەوام وەعدەی گەڕاندنەوەی ڕابردووە شکۆدارەکەی خۆیمان پێ دەڵێتەوە. [1]