ناونیشانی بابەت:پوختەیەک لە ئەدەبیات «شیعری» مازندەرانی و پێوەندیی بە
کوردکوردەوە
نووسەر:
ڕزگار جەباریڕزگار جەباری
دانیشتووانی کەناراوی
دەریای خەزەردەریای خەزەر لە ڕابردوودا بە تەبەری و دەیلەمی ناسرابوون. ئێستا لە ڕووی زمانەوە گیلەکی و مازنی و تاتی و تالیشیی لێ نیشتەجێن، جگە لە کوردەکان «هەورامی، لەکی، کورمانجی». تاتی بە پاشماوەی دەیلەمی دادەنرێت. لە نووسینی دیکەدا باسی ئەوەم کردووە کە «تات» وشەیەکی تورکییە و بە واتای «بێگانە» دێت. هۆزە تورکە داگیرکەرەکان بە گەلانی ژێردەستەیان دەگوت تات بە تایبەتی «کورد و فارس».
میر شەرەفخان لە مێژووەکەی خۆیدا ئاماژەی بە هەندێ دەڤەری کەناراوای خەزەر داوە کە سەر بە
کوردستانکوردستانە، لەوبارەوە دەڵێت: گورجستان و شەکی، شیروان و تاڵش و گەیلان و ڕۆستەمدار مازندەران ئوستورئاباد کە لە باکووری ئێران و بە سەر کوردستانەوەیە.
لە پەڕتووکی محیط المحیط لە نووسینی (مامۆستا پترۆس بوستانی (1813 - 1883ز) دا هاتووە:
الدیلم جیل من العجم کانوا في الاصل صنفا من الاکراد.
مامۆستا
مەردۆخیمەردۆخی لە پەڕتووکی (تاریخ مشاهر کرد) بەرگی سێیەم تایبەت بە بنەماڵەی فەرمانڕەوایانی کورد. بنەماڵەی (کاکۆیە) ی دەیلەمی (1007 تا 114ز) بە کورد دادەنێت کە ئەویش لە سەرچاوەی دیکە وەریگرتووە.
لیستی ئەو ئەو کەسانەی لە کەناراوی خەزەر شیعریان ماوەتەوە:
1-عەلی پیرۆجە (سەدەی 4 ک.م)
2- مەستە مەرد (دیوارەوەز) (سەدەی 4 ک.م)
3-عونسر ئەلمەعالی کەیکاووس (سەدەی 5 ک.م)
4-ئەسپەهبود خورشید
5-باربود جەریر تەبەری (سەدەی 6 ک.م)
6-گردە بازو (سەدەی 6 ک.م)
7-ئەبولعەمر (سەدەی 6 ک.م)
8-ئەسفەهبود مەرزبان ڕۆستەم کوڕی شەروین (سەدەی 6 ک.م)
9-قازی هەجیم (سەدەی 6 ک.م)
10-قوتب ڕویانی (سەدەی 7 ک.م)
11-پیر شەرەفشای دۆلایی، دیوانی هەیە. (پێشتر بابەتم لەبارەوە نووسیوە)
12-ئەمیر پازواری (سەدەی 19ز لە ئەوروپا چاپ و بڵاوکراوەتەوە)
13-مەلا سۆفی مازندەرانی (شیعری وی تێکەڵی دیوانی بابا تاهیر بووە)
14- تاڵیب ئامولی
ئەمانەش شیعریان لێ ماوەتەوە: ئەمیر ئەفراسیاب ، حەسەن کیا، ساری، سام، موعینی، ئەمیرعەلی، میر سەید عەزیم، مەلا شێخ وەلی.
لە سەدەی 19ز ئەم شاعیرانە هەن:
1-نەساب تەبەری
2-ڕەزا خەراتی
ئەم بەرهەمانەش فەوتاون: مەرزباننامە، نیکینامە، باوەندنامە، و دیوانی شوکرە.
لە بەرهەمی کەسانی حرووفیدا پەخشانیشیان پێ نووسیوە. وەکوو:
جاویداننامە، نەومنامە، موحیبەتنامە، محەرەمنامە، لوغەتنامە، ئیستیوانامە «ئەمەیان پیشتر ناساندوومە».
ئەمەش ڕستەیەکە لە جاویداننامە:
سەبەب چە بی کە عیسا واتی کە با شمە هەرچە واتەن بە ئیشارە واتەن.
ئەمە زاری ئوستروابادییە کە زۆر نزیکە لە هەورامییەوە.
نموونەی شیعرەکان:
عەلی پیرۆجە تەنیا ئەم دێرەی لێ ماوەتەوە:
بیرۆجە کە خورد هەمیون شەو دارۆ
ئەی وی بە سەهون کەمتەرمە بە نیرۆ
دوو چوارینەی مازندەرانی لە ساڵی 1853ز لە ئەوروپا چاپ و بڵاو کراوەتەوە:
-1-
کنەلیم کنەلیم تا ملی گوڵستان
ئەبریشم شاییە خاڵ بەستە دەستان
ڕوژی ببۆ بەئیم بە ئەشتە شەهرستان
بە گەردن دوم ئەم ڕەشتە دەستان
-2-
شەوی شە ڕوژی شە نەئاما چەمن پای
بولبولان بە خواب شیین نەئاما چەمن پای
شەو ئاهەنگم بەرابەر مانگە ماندە
ڕوژە وی سەر زیە نەئاما چەمن پای
زمانی ئەم ئەدەبیاتە زۆر نزیکە لە زمانی کوردیی گۆرانی، دەبێت وەکوو بەشێک لە مێژووی ئەدەبی دێرینی کوردی، خۆمان بکەین بە خاوەنی.
[1]