$لە نالیی بێ ڕەنگەوە بۆ نالیی ڕەنگین!$
#ڕێبین ئەحمەد ڕەشید#
شاعیری هەست ناسک دکتۆر ئیدریس لاهوت ئەم وێنەیەی بەم کاپشنەی خۆی دانابوو، کە تەماشام کرد ئیلهامێک سەبارەت بە نالی و وشەی ڕەنگ لای ئەو شاعیرە وەک شەستە بارانی نیسان بەخوڕ ڕاژەیە مێشکمەوە و خێرا بە کۆمێنت بۆم نووسی.
بەبۆچوونی من و بە گوێرەی ئەوەی ساڵانێکی زۆرەلەگەڵ ئەو شاعیرە دەژیم یەکێک لە کلیلیترین وشەکان بۆ تێگەیشتن لە نالی و شیعرەکانی وشەی ڕەنگە. گەر بتوانین مەتەڵی ڕەنگ لای نالی چارەسەر بکەین دەتوانین زۆر مەتەڵی دیۆەی نێو شیعرەکانی نالی چارەسەر بکەین. لە دیدی مندا ڕەنگبۆ نالی هەمان ئەو ڕۆڵەی کونە ڕەشەکان Back holes دەبینێت بۆ گەردوون کە تێوریای سترینگ String theory پێی وایە دەرگان بۆچوونە نێو دەیان گەردوونی گەورەتر و فراوانتر لەوەی کە ئێستا خۆمان تێیداین. گەر بێتوو بتوانین لە ڕەنگ ی نالی تێبگەین ئەوا دەیان دونیای فراوانمان لە زیهنە مەشغوڵ و داگیرساوەکەی ئەو مرۆڤە مەزنە بێنازەی هەڵەبجە و شارەزوورمان بۆ دەکرێتەوە:
نالی سەرت لە گونبەدەکەی خانەقا دەکا//لایە پڕە لە مەشعەلە لایە لە مەشغەلە.
دکتۆر لاهووت لەو کاپشنەدا دەڵێت: یاری بێ ڕەنگ و عیشقی ڕەنگاوڕەنگ، نالی لە دێڕێکدا دەڵێت:
یەک ڕەنگم و بێڕەنگم و ڕەنگین بە هەموو ڕەنگ
بەم ڕەنگە دەبێ ڕەنگ ڕژیی عیشقی حەقیقی
پێم وایە ڕەنگەکان لەم دوونێوە دێڕەدا ماناکانیان لای نالی بەم شێوەیەیە:
٭یەکەم/یەکڕەنگ واتە: فنا فی شیخ یا فنا فی عیشقی مەجازی کە نالی بڕوای پێی هەبووە وەک پلیکانەیەک تا کەسی سالیک بەسەریدا سەرکەوێت.
٭ دووەم/ بێ ڕەنگ واتە: فنا فی الرسول
٭سێیەم/ڕەنگین واتە: فنا فی اللە یان عیشقی حەقیقی.
ئەم تێگەیشتنە دەستکەلایەکی چاکە بۆ تێگەیشتن لە یەکەمین غەزەل لە غەزەلەکانی نالی کە بەم غەزەلە دەستپێدەکات:
ئەستێرە هەموو مەحوە لەنێو نووری قەمەردا
یا نووری؟جەماڵت شەوی گێڕاوە بە فەردا
بەندە ئیدیعایەکم هەیە بەوەی نالی ئەو غەزەلەی بۆ پێغەمبەر د.خ هۆنیوەتەوە. لە سێیەمین دێڕی ئەو غەزەلەدا دیسان دەم لە بێڕەنگی دەدات و دەڵێت:
ڕەنگی نییە ڕوخسارەیی ڕەنگین و لەتیفی
ڕۆشن بووە ئەم نوکتە سەباتی لە بەسەردا
تماشای وشەی ڕەنگی نییە هەمان وشەی بێ ڕەنگییەکەی سەرەوەیە = فنا فی الرسول.
لەژێر ڕۆشنایی ئەم بەیتەدا دەتوانین میتۆدێک سەرڕێ بخەین بۆ تێگەیشتن لە نالی بەبێ جەڕاندن و تەحریفی واتای شیعرەکانی، ئەویش تەفسیری نالی بەنالی خۆی بکەین تەنیا لە ڕێگای شیعرەکانی خۆیەوە مانایان بکەینەوە. میتۆدی شەرحی خود بە خود یەکێکە لە سەرکەوتووترین میتۆدەکانی شەرحکردن و تێگەیشتن لە تێکست. ئەمە بۆ قورئانیش هەر ڕاستە.
بەتەنیا لای نالی ئەم شتە نایندرێت، هەروەک نالی یەکەمین غەزەلی مەولانا جەلالەدینش هەر بۆ پێغەمبەر بووە. مەولانا لە تەواوی مەسنەویدا پێغەمبەری بە وشەکانی قیامەت، نەعش، ڕستخیز، ڕستاخێز چواندووە، بەماای ڕۆژی دوایی، پێغەمبەر خۆشی لە فەرموودەیەکدا دەڵێت من قیامە وەک ئەم دوو پەنجەیە واین بە ئاماژە بۆ پەنجەی ناوەڕاست و شایەتومانی خۆی بەڵام مەولانا پێی وایە ئەو خۆی هاتنەکەی خودی قیامەت بوون بۆیە لە یەکەمین غەزەلی دیوانی کەبیردا دەڵێت:
ای ڕستخیز ناگهان وی ڕحمت بی منتها
ای اتشی افروختە در بیشەای اندیشها
واتە
ئەی ڕەستاخێزی ناگەهان ئەی ڕەحمەتی بێ مونتەها
ئەی ئەوکەسەی ئاگرت لە بێشەی بیر و ئەندێشەکان وەردا
نالی لە کە لە فەنا فی الرسول دەردەچێ و دەگاتە فنا فی اللە دەڵێت چی:
عاشقی سونعی حەقم، قوربانی ڕەنگی قودرەتم:
چاوی ماوی، خاڵی شین، کوڵمی سپی، زوڵفی سیا
بە زاهیر تاوسی ڕەنگین، سیفاتی تِهْ عَلی التّاهی
بە باتین قومری و خاکستەری زات و موجەڕڕەد بێ
پێم وایەی ئەم غەزەلەش لە کۆتا غەزەلەکانی نالییە کە تێیدا تەواو ڕەنگین بووە و ڕەنگی خوای گرتووە:
ڕوخم ڕەنگینی ڕەنگی ڕوومەتی ڕەنگینتە، بازا!
قەدی سەروم کەمانینی قەدی شیرینتە، بازا! [1]