فتوایەکی فەرامۆشکراو
عارف قوربانیعارف قوربانی
بەدرێژایی مێژووی سەرهەڵدانی مەزهەبی شیعە، بابەتی فتوادان لەناو مەرجەعە باڵاکانیان، پرسێکی هەستیار و جێی سەرنج بووە، چونکە نەک هەر لەدوای قورئان و فەرموودەکان بەڵکوو لە هەندێ قۆناخدا پەیڕەوانی شیعی پابەندێتییان بۆ فتوای مەرجەعە ئایینییەکە زیاتر بووە وەک لە خودی قورئان یاخود فەرموودەکانی پێغەمبەر. بەڵام ئایا بۆ هەموو جۆرە فتوایەکی مەرجەعی باڵای مەزهەبەکەیان بە و جۆرەن، یان تەنیا زۆر بە و فتوایانەوە پابەندن کە لە چوارچێوەی ستراتیژیی تەشەیوع و بەرژەوەندیی مەزهەبەکەیاندایە؟ ئەمە پرسیارێکە ڕەنگە هێشتا کەسمان بەدوای وەڵامەکەیدا نەگەڕابین.
لە پەیوەست بە پەیوەندیی نێوان کورد و شیعە و ئەو کێشە و گیروگرفتانەی لەنێوان دەوڵەتی ئێراق و گەلی کوردستاندا هەبووە، دوو فتوای مەرجەعی باڵای شیعەکانی ئێراق هەن کە ڕاستەوخۆ پەیوەندییان بە کورد و چارەنووس و ئاییندەی خەڵکی کوردستان لە ئێراقدا هەیە، کە یەکەمیان فتوایەکی سەید موحسین ئەلحەکیم، مەرجەعی باڵای ئەوکاتی شیعەکانی نەک هەر ئێراق بەڵکوو جیهانیش بووە.
چیرۆکی ئەم فتوایەش لە وەڵامی داوایەکی ئێراق بووە لە ساڵی
1963 کاتێک بۆ یەکەمجار بەعسییەکان دێنە سەرحوکم و پەلاماری کوردستان دەدەن داوا لە مەرجەعی باڵای شیعەکان دەکرێت بۆ ئەوەی فتوایەک دەربکات و خوێنی کورد حەڵاڵ بکات، سەید موحسین ئەلحەکیم پێچەوانەی چاوەڕوانییەکانی دەوڵەت فتوای حەرامکردنی ڕشتنی خوێنی کورد دەدات.
فتوای دووەمیش لە دوای ڕووخانی سەدام و درووستکردنەوەی ئێراقی نوێ بە هاوبەشیی کورد و شیعە وەک دوو قوربانی سێ چارەکە سەدەی ڕابردوو، کاتێک هەوڵەکانی نووسینەوەی دەستووری خەریکە بە بنبەست دەگەن و بەشێک لە کارەکتەر و هێزە کاریگەرەکانی شیعی لە پرسی فیدراڵی و دەستنیشانکردنی ڕێگەچارەی کێشەی بەعەرەبکردن، بۆچوونەکانیان هاوشێوەی بۆچوونی بەعس و سەدام بوو لەسەر ئەو پرسە گرنگانە، وەفدێکی باڵای زانایانی ئایینیی ئیسلامی کوردستان کە پێکهاتبوون لە 13 کەسایەتیی دیاریی ناو کایەی ئایینیی کوردستان بە سەرۆکایەتیی محەمەد ئەمین چەمچەماڵی لە گەرمایەکی تەممووزی ساڵی
2004 سەردانی مەرجەعی باڵای شیعەکان ئایەتوڵڵا سیستانی دەکەن. دەرئەنجامی ئەو دیدارەش بە کۆتای ناکۆکیی شیعەکان لەسەر پرسی فیدراڵی، هەروەها پەسندکردنی ڕێگەچارەی دەستووریی کێشەی بەعەرەبکردنی لێکەوتەوە. ئەویش دوای ئەوەی شاندی کوردستان داوا لە ئایەتوڵڵا سیستانی دەکەن بۆچوونی خۆی دەربڕێت لەسەر کێشەی پاکتاوی ڕەگەزی لە کەرکووک و ئەو ناوچانەی دیکە کە سیاسەتی بەعەرەبکردنیان تیا پەیڕەوکرابوو و، چارەنووسی ئەو زەویوزارانەی کورد و تورکمان کە لەلایەن سەدامەوە درابوون بە عەرەبی هاوردە.
ئەوەی بۆ ئەو قۆناخە و بۆ کورد گرنگ بوو، هەڵوێستی سیستانی لەسەر هەردوو بابەتەکە بە دڵی کورد بوون، چی بەوەی لایەنگریی سیستەمی فیدراڵی کرد و لەوەش گرنگتر ئەو فتوایەی بوو لەبارەی عەرەبی بەعەرەبکردن و هەقی گەڕانەوەی ماڵ و موڵکی زەوتکراوی کورد لە ئێراق. ئایەتوڵڵا سیستانی ڕاشکاوانە بە شاندەکەی کوردستانی گوتبوو کە پێویستە هەموو ئەو عەرەبانەی لە چوارچێوەی سیاسەتی بەعەرەبکردن براونەتە سەر خاکی کوردستان، بگەڕێنەوە شوێنەکانی پێشوویان و حکومەت خۆی چاودێریی گەڕانەوەیان بکات بە زامنکردنی مافیان و دابینکردنی شوێنی گونجاو بۆ نیشتەجێبوونەوەیان. تەنانەت گوتبووی نوێژ و خواپەرستی هیچ عەرەبێک لەسەر ئەو خاکە قبووڵناکرێت، هیچ مردوویەکی عەرەبی بەعەرەبکردن نابێت لەو خاکە بنێژرێت و دەبێت ماف بدرێتەوە بە خاوەنەکانیان بگەڕێنەوە سەر زێدی خۆیان.
بۆ مێژوو هەردوو ئەم فتوایە لە هەلومەرجی خۆیاندا دەستکەوتی زۆر گەورە و بۆ کورد گرنگ بوون. وە تاوەکو ئێستا و نەوەکانی داهاتووی کوردیش خۆیان بە قەرزاری ئەم دوو هەڵوێستەی شیعەکان دەزانن، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا شیعە کاری بەم فتوایانە کردووە؟ ڕاستە لە سەدەی ڕابردوو حوکم بەدەستی سووننەوە بوو لە ئێراق و، هەموو ئەو تاوانکارییانەی بەرانبەر بە کورد ئەنجام دراون دەسەڵاتی ئەوکاتی عەرەبی سووننە لە پشتی بڕیارەکانەوە بوون، بەڵام ئایا لە دوای فتوای ئایەتوڵڵا موحسین ئەلحەکیم بۆ حەرامکردنی ڕشتنی خوێنی کورد، هیچ ڕووداوێک هەیە کە بیسەلمێنێت شیعەکان پابەندیی فتوای مەرجەعەکەیان بووبن؟ بەدرێژایی ئەو ساڵانەی نێوانی ئەو دوو فتوایە تا ڕووخانی بەعس، لەناو دامەزراوەکانی دەسەڵات لە ئێراق دەیان و سەتان کارەکتەری شیعی هەبوون، بەتایبەتی لەناو سوپای کە جێبەجێکاری ڕاستەوخۆی تاوانەکانی وەک ئەنفال و کۆمەڵکوژییەکان بوون، ئایا هیچ فەرماندەی لیوایەک کە شیعە بوو، یا فەرماندەی فەوج و تەنانەت ئەفسەرێک لە وێستگەیەکدا دەستی لەوە پاراستووە لەبەر بوونی فتوای مەرجەعەکەیان با خوێنی کورد نەڕێژین؟ ئەوەی لە ڕاستیدا بینراوە و تۆمار کراوە بۆ مێژوو هیچ چاوپۆشییەک نەکراوە، بەڵام دەتوانرێت گریمانەی ئەوە بکرێت ئەگەر ئەو فتوایە نەبووایا ڕەنگە ژمارەی تاوانەکان زیاتر بوونایە.
ئەوەی پەیوەست بە فتوای دووەمی مەرجەعی باڵای شیعەکانە کە بایەخی لە فتوای یەکەم زۆرتر نەبێت کەمتر نییە، بەتایبەتی لەبەر ئەوەی ئەگەر هەر فەرامۆشکردنێک یا پابەندنەبوونێک هەبووبێت بۆ فتواکەی سەید موحسین ئەلحەکیم و پاساوەکەیان ئەوەبووبێت کە دەسەڵات لەدەستی سووننەدا بووە نەک شیعە، فتواکەی ئایەتوڵڵا سیستانی لە هەلومەرج و سەردەمێکدایە کە دەسەڵاتی ئێراق لە دەستی شیعەدایە. ئەو هاووڵاتییانەشی وەک ئامرازی داگیرکاریی لە پڕۆسەی بەعەرەبکردن بەکاربراون بەشی هەرە زۆریان عەرەبی شیعە بوون. ئایا ماڵی شیعی و دەسەڵاتی شیعی پابەندبوون بە فتوای مەرجەعەکەیانەوە؟ ئایا ئێستاش بەعەرەبکردن و هێنانی عەرەبی دیکەی شیعی بەردەوام نییە بۆ سەر خاک و ماڵی کورد؟
ئەگەر بەراورد بکەین لەنێوان ئەو فتوایایە و فتواکانی دیکەی سیستانی کە پەیوەندیی بە بەرژەوەندی و ستراتیژیی شیعەوە هەیە، هەست بە جیاکارییەکی زۆر دەکرێت لە ئاستی پابەندبوونی شیعەکان و جێبەجێکردنی لەلایەن دەسەڵاتی شیعەوە. ناکرێت ئەمەش بانێک و دوو هەوا بێت، ئەوەی لە بەرژەوەندیی شیعە بێت بەسەر ماڵ و بە دڵ و گیان پابەندبن پێیەوە و فتوایەکیشی ئەگەر خزمەتی ڕاستەوخۆ بە مەیل و ئامانجی شیعەگەری نەکات، خۆیان لە جێبەجێکردنی بدزنەوە. ئەمە خودی مەرجەعییەت و فتواکانیشی دەخاتەژێر پرسیارەوە.
دەبێت کورد لە بەرانبەر سیاسەتی ئێستای بەعەرەبکردن و تەشەیوع، دەستبگرێت بە و فتوایەی پێشتری سیستانییەوە، شیعەکان بخاتە بەردەم بەرپرسیارێتیی پابەندبوون بە و فتوایەوە، یان ئەوەتا دەبێت بۆ هەموولایەک ڕوون بێتەوە کە شتێک نییە بەناوی ڕێزگرتن و پابەندبوون بە فتوای سیستانییەوە، یاخود ناکرێت فتوایەکی هێندە بە پیرۆز تەماشا بکرێت کە پێشێلی دەستوور و یاسا بکەن لەپێناو جێبەجێکردنی، فتوایەکیشی کە تەباو گونجاوە لەگەڵ دەستوور و یاسادا، بەڵام دەسەڵاتی شیعی فەرامۆشی بکەن.
بە تایبەت کە ئێستا سەرلەنوێ پرسی گۆڕینی دەستوور هاتووەتە ئاراوە و مەیلێکی ڕوون و ڕاشکاو هەیە لەناو ماڵی شیعی بۆ نووسینەوەی دەستوورێک کە ئەو مافانەی بۆ کورد لە دەستووردا سەلمێنراون، لابدرێن. بۆیە وروژاندن و نوێکردنەوەی فتوایەکی کۆنی سیستانی دەکرێت یارمەتیدەربێت لە گۆڕینی سەرنجی بەشێک لە ناوەندەکانی شیعی لە تێڕوانینیان بۆ کێشەکانی کورد، بەتایبەتی پرسی بەعەرەبکردن. دەکرێت بەهۆی ئەوەی ناوەندەکانی شیعی و دەسەڵاتی شیعی و میدیای شیعی ئەو فتوایەیان فەرامۆشکردووە، بەشێک لەم نەوە نوێیەی شیعەکان هەر نەزانن کە فتوایەکی لەو جۆرەش هەیە. بۆیە ئەرکی کوردە ئێستا ئەو فتوا فەرامۆشکراوە زیندوو بکاتەوە و بیکاتە کەرەستە و ئامرازی دەستی خۆی بۆ بەرەنگاربوونەوەی بەعەرەبکردن و ئەو زوڵم و ستەمەی لە بەغداوە درێژەی پێدەدرێت.
[1]