$تورکیای نوێی سەرۆک! ئەردۆغان$
#عادل باخەوان#
#24-03-2022#
ساتەوەختی سەرهەڵدانی شۆڕشەکانی دنیای عەرەبی، لە کۆتایی ساڵی 2010 دا، لە هەمانکاتدا ساتەوەختی پێداچوونەوە و سەرلەنوێ داڕشتنەوەی سیاسەتی دەرەوەی تورکیای سەرۆک! ئەردۆغانە. لەم داڕشتنەوەیەدا، تورکیای داد و گەشەپێدان پێیوابوو کە ئەو مۆدێلە تایبەت و تاقانەیەی کە درووستیکردووە، دەکرێت بگوێزرێتەوە بۆ تەواوی وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست و سەرلەنوێ فۆڕمەکانی دەوڵەت و کۆمەڵگەیان لەسەر بینابکرێتەوە، درووست وەک سەرەتای هەشتاکانی سەدەی ڕابردوو، کاتێک کە ئیمام خومەیینی دەیویست ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەسەر هەمان مۆدێلی کۆماری ئیسلامیی ئێران بینابکاتەوە.
دوانزە ساڵ دواتر، هەر وەک چۆن ئیمام خومەیینی سەرکەوتوو نەبوو لە گواستنەوەی شۆڕشەکەی بۆ وڵاتانی دیکە، ئاواش سەرۆک! ئەردۆغان تێگەیشت کە نەک هەر سەرکەوتوو نەبوو لە بیناکردنەوەی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەسەر مۆدێلی داد و گەشەپێدان، بەڵکوو ئەم سیاسەتە وایکرد کە تورکیا لە دەوڵەتێکی گەورە و خاوەن پێگەی تایبەت لەنێو سیستمی جیهانیدا گوزەربکات بۆ دەوڵەتێکی پەراوێزخراو و تەنانەت سەرۆک! ئەردۆغانیش لە کەسایەتییەکی کۆکەرەوەی جیهانیەوە ببێتە (پێرسۆنا نۆن گراتا\ Persona non grata) بە لاتینی و بە عەرەبیش دەبێتە (شخصًا غير مرغوب فيه) .
لەنێوان چرکەساتی سەرکەوتنی دیموکراتەکان لە ئەمریکادا و چرکەساتی جەنگی ڤلادیمیر پووتین لە ئۆکراینا، تورکیای سەرۆک! ئەردۆغان سەرقاڵی چوونە دەرەوەیە لەو وەهمانەی کە لە دوانزە ساڵی ڕابردوودا بۆ خۆی درووستکردبوو. پرۆسێسی چوونە دەرەوە لە وەهم، بە گەڕانەوەیەکی بەهێز و چڕ و کارا بۆ عەقڵی ساردی دەوڵەت و بۆ کولتووری پەیوەندییە کلاسیکییەکانی تورکیا بە جیهانەوە. ئەم پارادایمە نوێیە چەند دەرکەوتەی گرنگی هەیە و دەکرێت لە ڕێگەیانەوە بە جۆرێک لە جۆرەکان لە سرووشتی زەمەنی نوێی تورکیای سەرۆک! ئەردۆغان تێبگەین.
$کۆتایی تورکیای برایانی موسڵمان$
شۆڕشەکانی توونس و میسر لە کۆتایی 2010 و سەرەتای 2011 دا دەستپێکی پەیوەندییەکی بەهێز و دینامیکیی نێوان تورکیا و ڕێکخراوی برایانی موسڵمان بوو. تورکیا لە یەککاتدا لە وەهمی ئەوەدا دەژیا کە لەهەر یەکێک لەم دوو وڵاتەدا، برایانی موسڵمان دێن و مۆدێلی تورکی کۆپی دەکەن و دنیای خۆیانی لەسەر درووستدەکەنەوە و پاشان تۆڕێک لە پەیوەندیی ئابووری و دیپلۆماسی و تەنانەت ئەمنی و سەربازیشی لەگەڵدا درووستدەکەن و پێکەوە دەبنە پۆلێکی تایبەت لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا. لەپێناو ئەم وەهمەدا، تورکیا لەسەر ئاستی دەوڵەت باجی گەورەی دا، بۆ نموونە سیستمی پەیوەندییەکانی لەگەڵ نەک هەر میسر و توونس دا تێکچوو، بەڵکوو گرفتی گەورەشی بۆ خۆی درووستکرد لەگەڵ هەموو ئەو دەوڵەتانەدا کە ڕێکخراوی برایانی موسڵمان بە هەڕەشە لەسەر خۆیانی دەزانن و نموونەی ئەو گرفتانەش زۆرن و ڕەنگە لێرەدا نەتوانین ڕیزیان بکەین.
پێداچوونەوەی ئەم وەهمە و بیناکردنەوەی پارادایمێکی نوێ بۆ ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست لەلایەن خودی سەرۆک! ئەردۆغانەوە، بە پەراوێزخستنی ڕێکخراوی برایانی موسڵمان دەستپێدەکات و لێرە بەدواوە برایانی موسڵمان نابنە چەقی ئەو پەیوەندییانەی کە سەرۆک! ئەردۆغان بە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستەوە دەبەستنەوە.
$گەڕانەوە بۆ ئیسرائیل$
لە 12 ساڵی ڕابردوودا و بەناوی کۆمەڵێک درووشمی ئایدۆلۆژی و عاتیفییەوە، پەیوەندییەکانی تورکیا و ئیسرائیل لە خراپترین دۆخیاندا بوون. ڕاستە هەرگیز لە یەکتری نەپچڕاون، بەڵام ئەوەش ڕاستە کە کێشەی فەلەستین لە چاپە حەماسییەکەیدا، زاڵببوو بەسەر حیکایەتە سیاسییەکانی سەرۆک! ئەردۆغاندا کە بەلایەوە زۆر گرنگ بوو خۆی وەک سەڵاحەدینی نوێی دنیای عەرەب و ڕزگارکەری قودس بخاتە سەر شانۆکان.
لەم پاراهەمیشە نوێیەدا، تورکیا نەک هەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئیسرائیل دا ئاساییدەکاتەوە، بەڵکوو بە لووتکەی پرۆتۆکۆڵەوە خودی سەرۆک! ئەردۆغان پێشوازی لە سەرۆک!ی ئیسرائیل دەکات و خێزانەکەشی بە حیجابەکەیەوە پێشوازی لە خانمی یەکەمی ئیسرائیل دەکات و پێکەوە لەسەر خوانی ئێوارە کۆدەبنەوە. ئەمە یەکێکە لەو ئاماژە هەر گرنگانەی کە دەمانبەنەوە سەر تێزی گۆڕینی سیاسەتی سەرۆک! ئەردۆغان لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا. لێرە بەدواوە و لە حیکایەتەکانی سەرۆک! دا، ئیسرائیل وەک دوژمن و حەماس وەک هاوپەیمان پێناسە ناکرێت و بەرژەوەندییە باڵاکانی کۆماری تورکیا دەخرێنە پێش ئایدۆلۆژیا و پرسی پێگەی جیۆپۆلەتیکیی تورکیا دەخرێتە پێش پرسە عاتیفییەکانەوە.
$یەکێتیی ئەوروپا وەک قوڵایی$
لە 10 ساڵی ڕابردوودا کەم وڵاتی ئەوروپایی ماوە کە گرفتی لەگەڵ تورکیای سەرۆک! ئەردۆغان دا نەبووبێت، هەر لە یۆنانەوە بیگرە تاوەکو دەگاتە ئەڵمانیا و فەرەنسا. ئەم گرفتانە لەیەک کاتدا ئابووری، سیاسی، کولتووری و تەنانەت ئەمنیش بوون. تورکیا بە کارتی ئاو و کۆچبەران هەمیشە گوشاری خستووەتە سەر ئەوروپا و وڵاتانی ئەورپاییش بە کارتی دیپلۆماسی و ئابووری گوشاریان خستووەتە سەر تورکیا. لەنێو هەلومەرجێکی 10 ساڵەی وادا، دۆڕاوی یەکەم تورکیا بوو!
وشیار بەم دۆڕانە و دەرەنجامە سەختەکانی لەسەر وڵاتەکەی، سەرۆک! ئەردۆغان دەخوازێت کۆتایی بەم دۆخە بێنێت و دوورکەوێتەوە لە وتاری بەریەککەوتن و لاپەڕەیەکی نوێ لەگەڵ ئەوروپادا بکاتەوە. لاپەڕەیەک کە هاوئاهەنگبێ لەگەڵ ئەو مێژووەی کە لە سەت ساڵی ڕابردوودا تورکیا و ئەوروپا پێکەوە درووستیانکردووە.
ڕاستە ئێستا تورکیا ئەندام نییە لە یەکێتیی ئەوروپادا، بەڵام هیچ گومانی تێدا نییە کە یەکێتیی ئەوروپا، نەک ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست، قوڵایی ئابووری و سیاسی و ئاساییش و تەنانەت لە چەند ئاستێکیشدا کولتووری تورکیان و هەر دەستکاریکردنێکی ئەم هاوکێشەیە هەمیشە بە زیانی تورکیا کۆتایی دێت.
$تورکیا و ناتۆ$
یەکێک لە هاوڕێ نزیکەکانم کە دیپلۆماتێکی ئەوروپاییە و پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ دنیای توێژینەوەدا هەیە، دوو ساڵ لەمەوێش باسی کۆبوونەوەیەکی ناتۆی بۆ کردم کە خۆی بەشداربووە تێیدا. لەم کۆبوونەوەیەدا بەریەککەوتنێکی تووند لەنێوان ژەنەراڵە تورکەکان و ژەنەراڵە ئەمریکی و ئەوروپییەکاندا ڕوویداوە، بەڕادەیەک کە بە تورکەکانیان گوتووە: لێرە بەدواوە دەکرێت بیر لەوە بکەینەوە کە تاوەکو چەند پێگەتان لەنێو ناتۆدا هەیە و ئایا هەر بەڕاستی ئێوە خاینەکانی نێو ناتۆ نین؟
جەنگی ڕووسیا لەگەڵ ئۆکراینادا دەریخست کە ئەم وتارەی ناتۆ لەگەڵ تورکیادا نەک هەر هەڵەیە، بەڵکوو دەکرێت باجەکەی زۆر گران و قوورسبێت. لەم چرکەساتەدا، تورکیا و ناتۆش تێگەیشتن لەوەی کە چەند پێویستیان بەیەکترە و چەند گرنگە پەیوەندییەکانیان سەرلەنوێ داڕێژنەوە.
بەهێزکردنەوەی پێگەی تورکیا لەنێو ناتۆدا و داننان بە ڕۆڵە مێژووییەکەیدا، هەلومەرجی دوورکەوتنەوەی تورکیا لە ڕووسیا ئامادە دەکات، بە مەرجێک ناتۆ وەک ستراتیژ مامەڵە بکات و ئەو هەستە لای سەرۆک! ئەردۆغان درووستنەکات کە تەنیا لەسەر ئاستی تەکنیکی و بۆ ئێستا و ئێرە سیستمی مامەڵەکان گۆڕاون.
$کێشەی کورد لە تورکیای نوێدا$
ئەگەر بڕیاربێ تورکیای نوێی سەرۆک! ئەردۆغان بکرێتە بەشێکی گرنگ لە چارەسەری گرفتەکان لە جیهاندا و دووربکەوێتەوە لەوەی کە خۆی بەشێکبێ لە گرفتەکان، پێم وایە دەکرێت ئومێدی ئەوە بکرێت کە بە جۆرێک لە جۆرەکان پرسی مامەڵەکردن لەگەڵ کێشەی کورد لە تورکیادا بە لۆژیکی سیاسەت نەک ئاساییش دەست پێبکاتەوە.
لە ڕێگەی دەستپێکردنەوەی گفتوگۆ لەگەڵ کورد دا، سەرۆک! ئەردۆغان دەتوانێت پەیامی دڵنیاکەرەوە بۆ وڵاتانی سیستمی جیهانی بنێرێت کە تورکیا وەک وڵاتێکی ڕێزلێگیر و و مامەڵە لەگەڵداکراودا دەتوانێت گرفتەکانی بەشێوەیەکی ئاشتیخوازانە و دیموکراتیانە چارەسەر بکات. پەیامێکی لەم شێوەیە دەستکاری گرنگی ئامادەیی وێنەی تورکیا لە جیهاندا دەکات.
لە هەلومەرجێکی ئاوادا، پەیوەندیی ستراتیژیی تورکیا بە هەرێمی کوردستانەوە، دەکرێت وەک سەرمایەیەکی ڕەمزی مۆبیلیزە بکرێت بۆ مامەڵەی ئاشتیخوازانە لەگەڵ پرسی کورد لە تورکیادا. [1]