مرۆڤ بۆ ئەوە درووستنەبووە لەسەر ئەم زەویە ژیانی بەتەنیا بەڕێ بکات و ڕێبوارێکی تەنیا بێت لەسەر ئەم زەویە ڕەق و تەقە، لەهەمان کاتیش بۆ ئەوەش درووستنەبووە ئەو کاتە کەمەی هەیەتی لەگەڵ کەسی نەگونجاودا بیباتە سەر.
کەواتە مرۆڤ هەمیشە دەروونییەن هاوڕێیەکی پێویستە کە لەپاڵ هاوڕێ بوونەکەی، هاوسۆز و هاوناخیشبێت.
هاوڕێیەتییەکی درووست شتێکە کە ئەچێتە دەرەوەی کات و شوێن، بۆ نموونە دەکرێت تۆ هاوڕێیەکت هەبێت هەرگیز نەتبینیبێت بەڵام دڵنیایت گەر بیبینیت لە لەسەدا 99بینینی ئەو کەسانە زۆرتر دڵخۆشت ئەکا، کە پێشتر بینیوتن، هاوڕێیەتی تەنانەت ئەچێتە ئەودیو پەیوەندییەکانی تر؛ بۆ نموونە دەکرێت تۆ باوکت هەم باوکتبێت و هەم هاوڕێتبێت، دەشکرێت باوکتبێت و هاوڕێت نەبێت، هاوسەرەکەت دەکرێت هەم هاوسەرتبێت و هەم هاوڕێتبێت، بەڵام دەشکرێت هاوسەرتبێت و هاوڕێت نەبێت ( کە ئەمەیان شتێکی باش نییە. وەک چۆن نیچە ئەڵێ: ئەوەی هاوسەرگیری دەکوژێت نەبوونی خۆشەویستی نییە. بەڵکوو نەبوونی هاوڕێیەتییە.)
کەواتە هاوڕێیەتی درووست چۆنە؟
ئەرستۆ بەشێکی زۆری ئەخلاقناسییەکەی بۆ هاوڕێیەتی تەرخان کردووە.
لە ئەخلاقناسییەکەی داوا لە مرۆڤەکان دەکات کە کۆمەڵێک بەهای درووست بکەن بە کارەکتەریان، بۆ نموونە: ڕاستگۆبن، تەندرووستبن، یارمەتیدەربن...هتد.
کاتێ دەپرسین بۆ وابین؟ ئەرستۆ لە بەشێکدا دەڵێت دەبێت ئێمە خاوەن بەهای باڵابین لەپێناو ئەوەی مرۆڤی باڵا ببێت بە هاوڕێمان.
واتە ئەویش باش تێگەشتبوو مرۆڤ بێ هاوڕێی باش ژیانی مەحاڵە، هەر بۆیە ئەویش دەڵێت: ئەوەی تەنیایە یان خودایە، یاخود دڕندەیەکە.
ئەرستۆ دەڵێت بەگشتی هاوڕێکان سێ جۆرن: یەکیان هاوڕێی شوێنن؛ بۆ نموونە ئەو هاوڕێیانەی لە لە گەڕەکەکەتان دەیانبینیت، یەکێکی تریان هاوڕێی بۆنەیەکی پێکەوە گرێدراون؛ بۆ نموونە ئەم هاوڕێیانەی کە لە شوێنی کارەکەت دەیانبینیت.
جا ئەم دوو هاوڕێیەتییە گەر نەبن بە هاوڕێیەتییەکی درووست، ئەوا پاش نەمانی ئەو شتەی پێکەوەی گرێداون چیتر هاوڕێیەتیتان نامێنێت. بۆ نموونە هەر ئەو دوو نموونەیەی سەرەوە پاش نەمانی ئیشەکەت یان پاش گۆڕینی شوێنی ماڵتان.
بەڵام ئەرستۆ جۆرێکی کە لە هاوڕێیەتی دەبینێت، ئەم هاوڕێیەتییە سنووری کات و شوێن تێ ئەپەڕێنێت چون هەر خۆی لە ئەساسدا لەسەر ئەو ئەساسە درووستنەبووە.
ئەم هاوڕێیەتییە بنچینەکەی فەزیلەت و کارەکتەرە، من خاوەنی کۆمەڵێک فەزیلەت و کارەکتەرم کە تۆ بە دڵتە وە تۆش خاوەنی کۆمەڵێک فەزیلەت و کارەکتەریت کە من بەدڵمە ئا لێرە ڕاستەوخۆ من هەم ڕێز لە تۆ ئەگرم هەمیش تۆم خۆشەوێت، هەم تۆش ڕێز لە من ئەگریت و منت خۆشەوێت.
جا ئایا هاوڕێیەتی کێ گونجاوە بۆ کێ؟
بەپێی ئەرستۆ مرۆڤ بەپێی باڵایی خۆی هاوڕێی خاوەن فەزیلەت ئەبینێتەوە و تێکەڵی ئەبێت، هەر بۆیە لە قسەیەکی کەمێ سەیریا دەڵێت: مرۆڤ ناتوانێت ببێت بە هاوڕێی خودا چون خودا بوونێکی باڵاترە لە مرۆڤ، وە پیاویش ناتوانێت ببێت بە هاوڕێی ئافرەت چون پیاو بوونێکی باڵاترە. کە خۆم هاوڕای ئەمە نیم، بەس بۆ ئەوەمە تا مەبەستەکە ڕوونبێت. هەر لەبەر ئەمەیە گەر سەرنج بدەین لەگەڵ هەندێ کەس بێ ویستی خۆمان حەز بە تێکەڵی و ناسین ئەکەین لەگەڵ هەندێ کەسی کە بە پێچەوانەوە. هەر بۆیە تۆ ناکرێت هاوڕێی هەموو کەسبیت.
لەبەر ئەمەشە دووبارە ئەرستۆ دەڵێت: ئەوەی هاوڕێی هەمووانە، هاوڕێی کەس نییە.
بەڵام لەوەش زیاتر لە هاوڕێیەتی درووستیشا پلەبەندی هەیە، ئەوە هەر بەڕێژەی دەرخستنی ناخی خۆتدا بزانە بۆ ئەو کەسە، لای هەندێ کەس تۆ تا ئەو ڕادەیە خۆت دەرەخەیت که بە تێرمە لاتینییە.ە پێی ئەوترێت ego ipsissimus واتە خودی من، بەڵام لەگەڵ هەندێ کەس تۆ تا ئەو شوێنە ئەڕۆیت کە ئامادەیت هەموو ناخی خۆتی بۆ دەربخەیت ئەوەی دووبارە بە تێرمە لاتینییە.ە پێی ئەوترێت ego ipsissimum واتە ناوی ناخی من.
جا لە کۆتاییدا بەم شیعرەی نیچە کۆتایی پێ دەهێنم
Fine, with one another silent,
Finer, with one another laughing
Under heaven's silky cloth
Leaning over books and moss
With friends lightly, loudly laughing
Each one showing white teeth shining.
If I did well, let us be silent,
If I did badly, let us laugh
And do it bad again by half,
More badly done, more badly laugh,
Until the grave, when down we climb
Friends! Well! What do you say?
Amen! Until we meet again!
Don't excuse it! Don't forgive!
You happy, heart?free people, give
This unreasonable book1 of mine
Ear and heart and sheltering!
Truly, friends, my own unreason
Did not grow to earn a curse!
What I find, what I am seeking
Was that ever in a book?
Honor one from the fools' legion!
Learn from out of this fool's book
How reason can be brought?to reason!
So then, friends, what do you say?
Amen! Until we meet again.[1]