شانامەی هۆرامی
گۆهەر و گەنجێ بە قیمەت دلې ئەدەب و فەرهەنگو هەر میللەتێنە شانامەن.
شانامە بە درازی (درېژی) باس جە تارېخو ۋیەردەو قارەمانی و ژیوای و کەلتوورو هەر نەتەوێ مەکەرۊن، میللەتە زیڼەکې شانامەشان هەن، چوونکم ۋیەردێوە کەلتوری و سیاسی و فەرهەنگی تەمامشا بېیەن، میللەتو فارسی و میللەتو هۆرامی چا نەتەوە زیڼانې کە خاوەنو چڼین شانامانې.
شانامەی فردەوسی کەباس جە ۋیەردەو هەزاران ساڵەو فەرمانداری ئېرانیەکا جە مادەکاوە تاکو ئەشکانی و تاکو کۊتاو ساسانیەکا کەرۊن، سەنگێ قۊرسەش هەنە جە ئەدەبیاتی فارسینە.
(شانامەو هۆرامی) ۋیەردەو ناوچەکەی و ئەشناسای فەرمانداراو قارەمانیشا باس کەرۊن، چەنی گېرتەی وې داستانە دڵداریی و جەنگی و ئەخلاقییەکا بە زوانی هۆرامی.
خانای قۊبادی، دەورێ وەرچەمش بېیەن چا بوارەنە، جە نویستەی داستانهای دڵداری و ئەخلاقی و قارەمانی، بەڵام گرنگتەر جە خانای قوبادی، شاعېرو نویسەری بەتەواناو ناوچۆ هۆرامانی و هۆرامی زوان (ئەڵماس خان و کەنولەی) ین، کە شا نامەکېش جە چڼین قاڵبې شعریېنە متېنېرە.
(نادر نامە) یۊن جە شاکارە ڕەنگینەکا میرزا ئەڵماس خانو کەنولەی، کە باس جە ژیوای سەرکردەکا، قارەمانیشا دلې جەنگەکاو سەردەمو نادر شای ئەفشارینە کەرۊن، کە نزیکەو پەنج هەزار بەیتە شېعران.
دکتور کەمال فٶاد:
دکتور کەمال فواد کتېبەکەشەنە باسو چڼین داستاناو دیوانە شېعریا کەرو کە ئینێ کتېبیانەکاو ئەڵمانیاینە پارېزیێنې و بە زوانی هۆرامی نوسیێنې.
شیرین و فەرهاد ... شیرین و خەسرەو ... خورشید و خاوەر ... لەیل و مەجنون ... مەنیجە و بێژەن ... بەهرام و گوڵئەندام ... سەنعان و تەرسا ... حەیدەر و سنەوبەر ... حەوت خوان و ڕوسەمی ... هەف لەشکر ... ڕوسەم و زوراب ... جەنگو ئیمامی عەلی و کافرەکا... جەنگو محمد حەنیفەی چەنی کافرا ... ئیسماعیل نامە ... نادر نامە ... جەنگنامەو شازادە محمد عەلی میرزای چەنی کەهیە پاشاو بەغڎای ..وەرگ و ڕوباە ... گۊربە و مووش .. سڵتان جمجمە.
ئەنوەر سوڵتانی ماچۊ:
جە کتېبخانەکا بەریتانیاینە چڼین کۊمەڵە شېعرو داستانې هەنې کە بە زوانی هۆرامی نویسیێنې: خوسرەو و شیرین ... خورشید و خاوەر ... لەیلې و مەجنون ... بارام و گوڵئەندام .
دکتور مارف خەزنەدار ماچۊ:
دلې کتېبخانەکا ڕوسیاینە چڼین کتېبې و کۊمەڵە شېعرې هەنې کە بە زوانی هۆرامی نویسیێنې: شیرین و فەرهاد ... لەیلې و مەجنون ... جنگ ملخ باتش ملوج.
محمد علی قەرەداخی ماچۊ:
چڼین داستانې و کۊمەڵە شېعرې ئینێ کتېبخانەکاو بەغڎاینە پارېزیێنې کە بە زوانی هۆرامی نویسیێنې ، چانېشا:
لەیلې و مەجنون ... زەمبیل ۋرەش ... شیرین و خوسرەو ... یوسف و زڵېخا ... جەنگ و ئیمامی عەلی .. جەنگنامەو شازادە محمد علی .. حەوت ڕەزم ... برزو فەرامورز ... هەفت لەشکر.
نەوشیروان مستەفا ماچۊ:
ئەمانه ئەوانەن که ئاشکرا بون و ئەزانرێ که هەن، ئەبێ چەندی تریش له دوارۆژدا دەربکەون . لەمەیش که
زانراوه کەمێکی بڵاوکراوەتەوه و هەندێ له داستانەکانیش که بڵاوکراونەتەوه ناویان له ڕیزی ئەمانەدا نیه.
ڕەنگه خانای قوبادی موناجاتەکانی بۆ خۆی نوسی بێ. له خوا پاڕاوەتەوه له گوناهەکانی ببورێ و له ڕیزی
پیاوچاکاندا به بەهەشت شادی بکا، مەلا وەڵەد خان شعرەکانی بۆ دەربڕین له هەست و سۆزی تایبەتی خۆی
بەرامبەر دڵبەرەکەی نوسی بێ، بەڵام بێگومان داستانەکانی شیرین و خەسرەو و لەیل و مەجنون و خورشید و
خاوەریان بۆ خەڵک نوسیوه. بۆیه:
یەکەم : ئەبێ لەو سەردەمەدا لەهجەی گۆرانی (هەورامی) زمانی کوردی له ئاستێکی بەرزی گەشانەوەدا بوبێ تاکو بتوانێ
داستانی وا درێژ و بەو هەموو بابەته جیاوازەی پێ بنوسرێ؟.
لەسەردەمێکی وەکو ئێستادا کەسێک
بابەتێکی ئەندازیاری بنوسێ هێشتا ئەوەنده کەرەستەی زمانەوانی به کوردی له بەردەسدا نیە کە بتوانێ هەقی خۆی بداتێ.
دوەم: ئەبێ لەو سەردەمەدا ئەوەنده خوێنەر و گوێگری، له حوجره و مزگەوت و ماڵاندا هەبوبێ کە بهێنێ ڕەنجێکی وەهایان بۆ بدا.
سێیەم: ئەبێ جۆرێ له پەیوەندی ئەدەبی له نێوان کوردستان و ناوەنده ئەدەبیەکانی ئێران دا هەبوبێ تاکو ئەم سەرچاوە گرنگانە
بگاته دەس شاعیری کورد لەو ناوچه شاخاوی و دابڕاوانەدا؟.[1]