ناونیشانی بابەت: پزیشکی سەرۆکەکان، لە قاسمەوە تا سەدام
ئامادەکردن:
بارام سوبحیبارام سوبحی
بۆ ماوەی سێ دەیە پزیشکی تایبەتی
سەرۆکەکانی ئێراق بوو، هەروەها چارەسەری دوو بەرپرسی بیانی کردووە کە لە کاتی سەردانیاندا بۆ ئێراق نەخۆش کەوتوون. ئەو دەڵێت “من پزیشکم و چارەسەری نەخۆش دەکەم، بەبێ گوێدانە ڕەنگ و ئایینی”. هەروەها دەڵێت”جارێکیان سەدام پێی وتم دکتۆر دە ساڵم بدەرێ تاپێکهاتەی ئەم وڵاتە بگۆڕم و شیری بەعس دەرخواردی منداڵەکانی بدەم”. پزیشکی ناسراوی ئێراق د.فەرحان باقر لە بیرەوەرییەکاندا بە ناونیشانی “حکیم الحکام من قاسم الی صدام”، باس لە سەربردەی پیشەیی خۆی دەکات. لەباسکردنی نەخۆشی سەرۆکەکانیشدا زۆر نەچۆتە ناو وردەکاری نەخۆشییەکانیانەوە، ئەوەش بەهۆی ئەو سوێندەی خواردویەتی کە نابێت نهێنی نەخۆشەکانی بدرکێنێت.
“بوون بەپزیشکی سەرۆک”
ڕۆژی (16-10-1959) ، هەوڵی تیرۆرکردنی عەبدولکەریم قاسم دەدرێت، بە مەبەستی چارەسەرکردنی، وەزیری تەندرووستی ئەوکات ژمارەیەک پزیشک بۆ نەخۆشخانەی “دار السلام” بانگدەکات، کە یەکێکیان د.فەرحان دەبێت. کاتێک دکتۆر دەگاتە نەخۆشخانەکە دەبینێت بەپاسەوان تەنراوە، ئەمیش بەهەر جۆرێک بێت دەچێتە ژورەوە. هەوڵەکانی د.فەرحان دەبنە جێگەی سەرسامی خانەوادەی قاسم و داوای لێدەکەن ببێتە پزیشکی تایبەتیان، ئەوەش دەبێتە سەرەتای کاروانی ئەم پزیشکە لەگەڵ سەرۆکەکانی ئێراقدا.
“نەخۆش کەوتنی سەرکردە بیانییەکان”
لەسەروەختی قاسمدا، سەرۆکی حیزبی شیوعی سریلانکی سەردانی ئێراق دەکات، بەڵام تووشی جەڵتەی دڵ دەبێت و دوای ئەوەی دەبرێتە شاری پزیشکی، بەسەرپەرشتی د.فەرحان چارەسەر دەکرێت و ڕەوانەی وڵاتەکەی دەکرێتەوە. کەچی لەسەر ئەو کارە هەندێک پزیشک سەرکۆنەی باقر دەکەن، دکتۆریش لەوەڵامیاندا دەڵێت “من پزیشکم و چارەسەری نەخۆش دەکەم، بەبێ گوێدانە ڕەنگ و ئایینی”. هەر لەسەردەمی قاسمدا، سەرۆکی شارەوانی ناکازاکی یابانی سەردانی ئێراق دەکات، بەڵام تووشی نەخۆشییەکی کتوپڕ دەبێت و د.فەرحان سەرپەرشتی چارەسەرکردنی دەکات.
“کەسایەتی قاسم”
بەوتەی ئەم پزیشکە، قاسم کەسێکی زیرەک بووە و شارەزاییەکی زۆری لەبارەی کۆمەڵگەی ئێراقی هەبووە، تەماحی پارە و پۆستی نەبووە، کەسە نزیکەکانی و خێزانەکەی هیچ لە پۆستەکەی سوودمەند نەبوون، نە بە پارە نە بە وەزیفە. بەوپەڕی سادەییەوە لەبارەگای وەزارەتی بەرگری دەژیا، شیوعی نەبوو، دژی نەتەوەچێتی عەرەبیش نەبوو. دوور بوو لەتایفەگەری، دڵسۆز بوو لەهاوکاری و یارمەتیدانی هەژاران. لەخانوویەکی مامناوەندا دەژیا بەکرێی مانگانەی پانزە دینار و پۆستەکەی بۆ بەرزکردنەوەی پلە سەربازییەکانی بەکارنەهێنا.
د. فەرحان باس لەوەدەکات، جارێکیان سەردانی بارەگاکەی قاسمی لەوەزارەتی بەرگری کردووە و لەسەر داواکاری قاسم بۆ نانی نیوەڕۆ ماوەتەوە. لەوکاتەدا بینویەتی لە ماڵی براکەیەوە بە سەفەرتاسی خواردنیان بۆ هێناون.
دوای کودەتای (08-02-1963) ، فەرمان دەدرێت بەدەست بەسەراگرتنی تەواوی موڵک و ماڵی قاسم، بەڵام بەوتەی ئەم پزیشکە “هەموو ئەوەی دۆزرایەوە تەنیا دینارێک و (300) فلس بوو، لەگەڵ بەدلەیەکی پاکی سەربازی”.
“لەنێوان قاسم و بەکردا”
دوای نەمانی قاسم لەپۆستەکەی، د.فەرحان دەگەڕێتەوە بۆ کلینکە تایبەتەکەی خۆی و بەردەوامیش دەبێت لەوانە وتنەوە لە زانکۆ. لەو ماوەیەشدا یەکێک لەو کەسانەی چووەتە کلینکەکەی ئەحمەد حەسەن بەکر بووە، “منیش بەیاوەری هاوڕێیەکم دەچوم بۆ ماڵەکەی”. د. فەرحان، دەڵێت “بەکر بۆ ماوەیەکی زۆر لەژوری سکرتێرەکەم دەمایەوە و هەندێکجاریش جگەرەی بەدیاری پێدەدا”. کاتێک عەبدولسەلام عارف دەبێتە سەرۆک کۆماری ئێراق، ئەم پزیشکە هیچ پەیوەندییەکی پیشەیی بەم سەرۆکەوە نابێت، چونکە “عارف لەسەر ئامۆژگاری هاوڕێیەکی منی دورخستەوە، منیش هۆکارەکەیم فەرامۆشکرد”. کەچی کاتێک کەسێکی د.فەرحان دەمرێت، عەبدولسەلام نوێنەرێکی تایبەتی بۆ پرسەکە دەنێرێت. دواتریش د.فەرحان دەچێتە نووسینگەکەی و سوپاسی دەکات “سەرنجمدا کێشی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە، پێیوتم کێشەی خەوتنم هەیە، منیش بەکوورتی وتم ئەوە بەرپرسیارێتییە”.
“
کەسێتی عارفی دووەم”
هەرچەندە عەبدولسەلام، د.فەرحان دوردەخاتەوە، بەڵام عەبدولرەحمانی برای د.فەرحان دەکاتە پزیشکی تایبەتی خۆی و خێزانەکەی “منیش هەر خزمەتگوزارییەکی تەندرووستی پێویست بوایە، پێشکەشم دەکرد، هەرچەندە پێویستی زۆری بە و خزمەتگوزارییانە نەبوو”. لەبارەی کەسێتی عەبدولرەحمانەوە “ئەبو قەیس”، ئەم پزیشکە دەڵێت “کەسێکی هێمن و هاوسەنگ و سادە بوو، توانا سەربازییەکانی فەرامۆش کردبوو، هێزی بڕیاردانی پێویستی نەبوو. کەلێنی هەواڵگری مەترسیدار لەسەردەمیدا هەبوو، بە جۆرێک بەرپرسی پاسەوانەکانی یان بەڕێوەبەری هەواڵگری، یان هەر کەسێکی دیکەی نزیکی، دەیتوانی پلانی لەدژ بگێڕێ و کودێتای لەدژ ئەنجام بدات”.
“بەکر دەبێتە سەرۆک”
کاتێک ئەحمەد حەسەن بەکر دەبێتە سەرۆک کۆمار، د.فەرحان بروسکەیەکی پیرۆزبایی بۆ دەنێرێت، پاشان بەکر بە تەلەفۆن پەیوەندی پێوەدەکات و پێی دەڵێت تەنیا پیرۆزباییەکەت بەس نییە. بۆیە د.فەرحان دەچێت بۆلای و ئەویش “زۆر بەگەرمی” پێشوازی لێدەکات و داوایلێدەکات ببێتە پزیشکی تایبەتی و لەناو کۆشکی کۆماری نووسینگەیەکی بۆ دابین دەکات. لەبارەی ئەو ماوەیەی کە پزیشکی بەکر بووە، د.فەرحان دەڵێت “لەسەر داوای خۆی چەندینجار دەچوم بۆ کۆشک و بۆ ماڵەوەیان، بەڵام بۆ تەنیا جارێکیش لەخۆمەوە نەڕۆیشتم”. د.فەرحان، ئاشکرای دەکات، بەکر نەخۆشی شەکرەی هەبووە، دواتریش تووشی کەمخەوی و گرژبوونی دەمار بووە، ئەمە جگەلە بوونی ئازار و هەستکردن بە برسێتی، بۆیە بە مەبەستی چارەسەرکردنی، چەندینجار ڕاوێژیان بە پزیشکی ئەمەریکی و بەریتانی کردووە. هەروەک ئەوەش دەگێڕێتەوە “چەند جارێک بۆ خواردن بانگیکردم و لەدەستە چەپی دادەنیشتم، لەگۆشەیەکی دووری هۆڵەکەش گەنجێکی مولازمی ئەسمەری ڕەشیق دادەنیشت، کە دواتر زانیم سەدام حسێنە”.
ئەوەی ئەم پزیشکەی نیگەران کردووە، ئەو هەموو پشکنین و ڕێوشوێنە ئەمنیە بووە کە لە کۆشک و ماڵەکەی بەکر پەیڕەوکراوە، ئەمە جگەلەوەی چەندینجار موخابەرات ڕاپۆرتیان لەسەر داوە. سەرباری ئەوەی بەکر داوایلێکردووە ببێتە ئەندامی حیزبی بەعس و پێیدەوتم “ئەبو ئەحمەد چۆن دەبێت ئاوەها بمێنیتەوە؟ تۆ دێیتە ماڵ و فەرمانگەکەمان و چارەسەری خۆم و خێزانەکەم دەکەیت و ئاگاداری و شتی زۆر دەزانی”. منیش دەموت “من دکتۆرم و هەوڵدەدەم هەروا بمێنمەوە، پزیشکی هەموان بم و خزمەتەکانم پێشکەش بەهەموو ئەو کەسانە بکەم کە پێویستیانە، جیاوازی لەنێوان کەسیشدا ناکەم”.
کەسێتی بەکر”
لەبارەی کەسێتی بەکرەوە، د.فەرحان دەڵێت “بەکر بێ ڕادە جگەرەی دەکێشا، زۆر گوێی لەقسە دەگرت، بەڵام هەڵسەنگاندنی هەموو ئەوەی دەیبیست زەحمەت بوو، زوو هەڵدەچوو. شارەزاییەکی قووڵی لەبارەی مێژوی ئیسلام بەگشتی و خەلیفەکان بەتایبەتی هەبوو. زۆر بایەخی بەبواری تەندرووستی دەدا و ڕێزی زۆری لە پزیشکەکان دەگرت. منداڵ و خزمەکانی ئیمتیازانی نائاساییان دەستنەکەوت، بەپێچەوانەی بەرپرسەکانی دیکەوە”.
“
سەدام و دورخستنەوەی د.فەرحان”
هەر لەسەروەختی فەرمانڕەوایی بەکرەوە، د.فەرحان دەبێتە پزیشکی تایبەتی سەدام حسێن و خانەوادەکەی. تەنانەت دووجار سەدام خۆی دەچێت بۆ کلینکەکەی. هەروەک دەڵێت “زیاتر لەجارێک شەوێکی تەواو لە ماڵی سەدام دەماینەوە بۆ هەندێک حاڵەتی پزیشکی کتوپڕ. بەئاگاداری و ڕاوێژی من سەردانی ژمارەیەکی زۆر پزیشکی پسپۆڕی دەکرد”.
لەبارەی کەسێتی سەدامەوە دەڵێت “هەندێکجار سەروتاری ڕۆژنامەی سەورەی دەنووسی و ناوی خۆی نەدەخستە سەر، دوو یان سێ ڕۆمانی نووسی، زۆر متمانەی بەخۆی هەبوو، بەشێوەیەکی گشتی هێمن بوو، هەڵچونەکانی بەروخسارییەوە دیارنەبوو، بەگرنگییەوە گوێی بۆ وتەکانی بەرانبەرەکانی دەگرت. جارێکیان پێیوتم دکتۆر، دە ساڵم بدەرێ تاپێکهاتەی ئەم وڵاتە بگۆڕم و شیری بەعس دەرخواردی منداڵەکانی بدەم”.
دوای نزیکەی چوار مانگ لەگرتنە دەسەڵاتی لەلایەن سەدامەوە، کاروانی ئەم پزیشکە کۆتایی دێت، چونکە ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕشی ئەوکات کە سەدام سەرۆکایەتی دەکرد، لە (11-11-1979) بەبێ ئاشکراکردنی هۆکارەکەی، فەرماندەکات بەخانەنشینکردنی د.فەرحان و “48” مامۆستای زانکۆو دکتۆری ناسراو، هەرچەندە هیچ کامیان تەمەنی خانەنشینکردنیان نەهاتووە.
سەرۆکەکانی ئێراق:
- عەبدولکەریم قاسم بەکر عوسمان (1914 – 1963) ، لە (14-07-1958 – 08-02-1963) دەسەڵاتداری یەکەمی ئێراق بووە.
- عەبدولسەلام محەمەد عارف لە (1921 – 1966) ، لە (08-02-1963 -13-04-1966) سەرۆک کۆماری ئێراق بووە.
- عەبدولڕەحمان محەمەد عارف لە (1916 – 2007) . لە (16-04-1966 -17-07-1968) سەرۆک کۆمار بووە.
- ئەحمەد حەسەن بەکر، لە (1914 – 1982) . لە (1968 – 1979) سەرۆک کۆمار بووە.
- سەدام حسێن مەجید، لە (1937 – 2006) . لە (1979 – 2003) سەرۆک کۆمار بووە.
د. فەرحان باقر
* ساڵی (1926) لەبەغدا لەدایکبووە
* ساڵی (1948) کۆلێژی پزیشکی بەغدای تەواوکردووە.
* لە (1952) ماستەری لە زانکۆی جۆرج تاونی ئەمریکی بەدەستهێناوە
* لە (1956) بڕوانامەی (FCCP) لەکۆلێژی پزیشکانی سینگ لەئەمریکا وەرگرتووە.
* لە (1974) بڕوانامەی (FACP) لەکۆلێژی پزیشکی ئەمریکا وەرگرتووە.
* لە (1956 – 1979) لەبەشی پزیشکی هەناوی زانکۆی بەغدا وانەی وتۆتەوە.
* ساڵی (1981) ئێراقی بەجێهێشتوە و ڕویکردۆتە ئەمریکاو پاشان لەئیمارات جێگیربووە.
* لە (19-10-2017) لە ئەبوزەبی کۆچی دوایی کرد، تەرمەکەی گەڕێنرایەوە بۆ ئێراق و لە گۆڕستانی خێزانەکەی لە کازمییە بە خاک سپێردرا.
[1]