$لێکەوتەکانی هەڵبژاردن$
#زوبێر ڕەسوڵ#
#22-05-2018#
ئەگەرچی تا ئێستا وەسیلەیەکی باشترمان نییە بۆ دەستاو دەستکردنی دەسەڵاتی سیاسی جگە لە هەڵبژاردن، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک جار هەڵبژاردن ناکۆکیە ناوخۆییەکان قووڵتر دەکاتەوە، یانیش مەرج نییە ببێتە هۆی گیانبەخشینەوەی تەواو بە شەرعیەتی حوکمڕانی. بۆ نموونە کاتێک لە 2005 هەڵبژاردنە گشتییەکانی ئێراق بەڕێوەچوون، دەرئەنجامی هەڵبژاردن بەتەواوی پەردەی لەسەر دۆخی لاوازی و مەحرومیی سوننە هەڵماڵی و قەبارە و سەنگی خۆیان بۆ دەرکەوت لە پڕۆسەی سیاسی ئێراقی نوێدا.
ئیتر لە 2005 بەدواوە کە بەحساب ئێراق پێی ناوەتە ناو جۆرێک لە دیموکراسی لە ڕێگای هەڵبژاردنەوە، بە پێچەوانەوە لە بری ئەوەی هەڵبژاردن سەر بکێشێت بۆ ململانێیەکی ئاشتیانە، شەپۆلێک لە تیرۆر و توندوتیژی و جەنگی مەزهەبی و نەتەوەیی لێکەوتەوە تا لە 2014 دا گەیشتە ئەوپەڕی بەهاتنی ڕێکخراوی تیرۆریستی #داعش#. بە جۆرێک ئێراق تا ئێستاشی لەگەڵدابێت، دوای چوارەم هەڵبژاردنی سەرتاسەری و حوکمی پەڕڵەمانی، کەچی هێشتا پێی نەناوەتە سەر ڕێگای درووستی دیموکراسی.
تا ئێستا نەتەوە و ئایینزاکانی تر بەشیعەشەوە لەناو بۆتەی دەوڵەتێکی مەدەنیدا نەتواونەتەوە و ئیندیماج (integrate) یان نەکردووە. هەڵبەتە ئەم دۆخە ناسەقامگیرە بە کۆنسێپتێکی تر و بە ڕێژەیەکی کەمتر بۆ کوردستانیش درووستە، بە جۆرێک ئەم خولەی هەڵبژاردن مەرج نییە و ئەستەمیشە چوار ساڵی ئارامی و سەقامگیریی سیاسی لێبکەوێتەوە، هەروەها لە چەند ڕوویەکیشەوە لێکەوتەکانی لە بواری سیاسی و ئاشتیی کۆمەڵایەتیدا مایەی دڵخۆشی نین.
$جەمسەربەندی و قووڵبوونەوەی ململانێ$
هەرچەندە بەزۆری لەدوای ئاشکراکردنی ئەنجامی هەڵبژاردن گرژیی لایەنەکان بەرەو خاوبوونەوە دەچێت و قۆناغێکی تری پێکەوە کارکردن لەپێناوی بەرژەوەندیی گشتی دەستپێدەکات، بەڵام بەهۆی نیگەرانیی لایەنەکان (بێجگە لە یەکێتی و پارتی) ئەو دۆخە ئەستەمە بەرەو ئاسایی بوونەوەیەکی تەواو بچێت، بە تایبەتی لە کوردستاندا کە لە دوای چەند مانگێکی تر گەشتێکی تری ململانێکانی هەڵبژاردن دەستپێدەکاتەوە. وەک لە بابەتی پێشتریش ئاماژەم بۆ کرد، ئەگەری درووستبوونی دوو بەرەی کوردیی ناهاوکار لە بەغدا وەک ئەگەرێکی بەهێز دەمێنێتەوە، بەڵام لەبەر کەمیی دەنگەکانی بەرەی ناڕازی کە هەموویان پێکەوە نزیکەی 12 کورسین، لەوانەیە زۆر کاریگەرییان نەبێت لەسەر گوشارخستنە سەر یەکێتی و پارتی لە بەغدا. هەڵبەتە ئەمە لە حاڵەتێکدایە ئەگەر یەکێتی و پارتیش بتوانن هەماهەنگ بن لەگەڵ یەکتر، چونکە بەشێکی یەکێتی تا ئێستاش زیادکردنی وزەی یەکێتی و هەڵسانەوەی یەکێتی لە خۆبەدوورگرتن لە پارتیدا دەبینن!
$#بەرهەم ساڵح#.. دۆڕاوی سەرەکیی هەڵبژاردن$
هەڵبەتە هۆکاری ئەوەی من بە تەنیا فۆکەسم کردووەتە سەر دکتۆر بەرهەم ساڵح، ئەوەیە کە ئەو کەسایەتییە سیاسیە لەلایەنەکانی دیکە زیاتر ئومێدی بەرهەڵستکارێکی بەهێزی لێدەکرا، بە پاڵپشت بەو پێشینە سیاسی و پێوەندیە هەرێمی و نێودەوڵەتی و ئەو شارەزاییەش کە لە بارەی جومگەکانی حوکمداری لە ئێراق و کوردستان هەیەتی، خەڵکێکی زۆر چاوەڕێی موفاجەئەی زیاتریان لێدەکرد. زێدەڕۆیی نییە ئەگەر بڵێم ئەگەری هەستانەوەی دکتۆر بەرهەم لەم شکستە زۆر سەختە، بەتایبەتی کە یەکێتی توانی مۆتەکەی جیابوونەوەی دکتۆر بەرهەم لەسەر پێگەی خۆی تێپەڕێنێت.
یەکەم دەرکەوتنی سیاسی زۆر گرنگە بۆ سیاسەتوان، بەڵام دکتۆر بەرهەم لە یەکەم تاقیکردنەوەدا وەک هێزێکی سەربەخۆ و تازە، شکستی خوارد (یانیش شکستیان پێهێنا!) . دکتۆر بەرهەم تەنیا شکستی هێزێکی بەرهەڵستکار یان هێزێکی تازە نەبوو وەک لایەنەکانی تری گۆڕەپانی سیاسی لە کوردستاندا، بەڵکوو شکستی ڕێگای سێیەم ، یان مۆدێلی سێیەمی سیاسەتکردن بوو لە هەرێمدا، واتا فۆرمێک لەنێوان ئەو مۆدێلە کلاسیکییەی یەکێتی و پارتی و ئەو مۆدێلەی #بزووتنەوەی گۆڕان#یش.
ئەگەر بەوردی سەیری وتاری سیاسی و پەیامی هەڵبژاردنەکانی ئەو هێزەشمان کردبێت، هەست دەکەین کە بەو ئاڕاستەیەدا دەڕۆیشت. هەڵبەتە من وەک توێژەرێکی سیاسی بە ڕەچاوکردنی پرەنسیپە ئەکادیمییەکان، لەبەر ئەوەی زانیاریم لەبەردەستدا نییە، ناتوانم قسە لەسەرساختەکاری بکەم، بەڵام هەستم کرد یەکێتی ماوەی ساڵێکیش زیاترە زۆر بە چڕی کار لەسەر ئاستی خوارەوەی کادیرانی ناو ڕێکخستنەکانی دەکات، واتا ئەوانەی کە مەترسی ئەوەیان لەسەربوو بچنە ناو هاوپەیمانێتییەکەی دکتۆر بەرهەم، بەتایبەتی لەسەر ئاستی مەڵبەند و کۆمیتە و ڕێکخستنە جەماوەری و پیشەییەکان، ئەمەش بە تایبەتی لە ڕووی ئیمتیازاتی ماددی و پۆستەوە. ئەم خاڵە هۆکاری سەرەکی بوو کە دکتۆر بەرهەم نەیتوانی لایەکی یەکێتی لەگەڵ خۆی ببات وەک ئەوەی چاوەڕوان دەکرا، یانیش وەک ئەوەی #نەوشیروان مستەفا# لە 2009 کردی.
$دووبارە بەهێزبوونەوەی پارتی و یەکێتی$
لە سەرەتای درووستبوونی بزووتنەوەی گۆڕاندا لە 2009 و دواتریش زیاتر کەمبوونەوەی کورسییەکانی یەکێتی لە 2014، ڕوئیایەک درووست بوو بە تایبەتی لای لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان کە ئیتر کێرڤی هێزی پارتی و یەکێتی ڕوو لە دابەزینە و تێکشکاندنی پەیکەری دەسەڵاتی یەکێتی و پارتی شتێکی مەحاڵ نییە و بگرە ئاسانیشە، ئەم ڕوئیایە دواجار بە قووڵبوونەوەی کێشە ناوخۆییەکانی یەکێتی و جیابوونەوەی د.بەرهەم گەیشتە لوتکە. هەمان تێگەیشتن بۆ پێگەی پارتیش هەبوو، بە تایبەتی لە دوای ڕووداوەکانی 16ی ئۆکتۆبەر، بەو مانایەی کە پڕۆسەی ڕیفراندۆم سەرەتای شکاندن و دابەزینی هێزی پارتییە و دوور نییە کۆتایی ئەو حیزبەش بێت.
ئەم تێگەیشتنە هەردوو ڕەهەندی ناوخۆیی و هەرێمیشی هەبوو. لەم هەڵبژاردنەی دواییشدا تێگەیشتنێکی بەو ئاڕاستەیە درووستبوو، یان هیچ نەبێت ئەم هەڵبژاردنە سەرەتای کۆتایی ئەو دوو جەمسەربەندیەی پارتی و یەکێتی بێت بە تایبەتی لە بەغدا، بەڵام لەم هەڵبژاردنەدا دەرکەوت کە تێپەڕاندنی پارتی و یەکێتی هیچ نەبێ تا چەند ساڵێکی تریش کارێکی ئاسان نییە، بە پێچەوانەوە بەدوور نابینرێت ئەو دوو جەمسەریەی پارتی و یەکێتی بە گوڕوتینێکی دیکەوە بێتەوە مەیدان. نەک هەر ئەوە، بەڵکوو ئەو هەڵبژاردنە ئەو نیگە#رانیە#شی لای هێزە هەرێمییەکان و ئەمریکاش ڕەواندەوە، لەمەودوا ناچارن بگەڕێنەوە بۆ مەرجەعیەتی یەکێتی و پارتی.
$بێئومێدی لە گۆڕانکاری$
کەمیی بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا زەنگێکە بە ئاڕاستەی جۆرێک لە نائومێدبوونی خەڵک لە پڕۆسەی سیاسی لە کوردستان. ئەوەی لە هەمووشی کاریگەرترە، ئەو خاڵەیە کە بەشێکی زۆری دەنگدەری کورد هەست دەکەن ساختەکارییەکی زۆر کراوە لە دوائەنجامی هەڵبژاردنەکاندا. ئەم دۆخە لەوانەیە لە ئێستادا کاریگەرییەکی ئەوتۆی نەبێت، بەڵام لە دوورمەودادا زەنگێکی خەتەرە، چونکە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکان و خەڵکیش دەگەیەنێتە ئەو باوەڕەی کە دەستاو دەستی دەسەڵات لە ڕێگای هەڵبژاردنەوە میکانیزمێکی نەزۆکە، کەڵەکەبوونی ئەو تێگەیشتنە سەردەکێشێت بۆ ئەوەی خەڵک و لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکانیش بیر لە ڕێگای تر بکەنەوە بۆ گۆڕینی دەسەڵات (بەتایبەتیش لە ڕێگای هێزی ڕەق) لە بری میکانیزمەکانی تری کاری دیموکراسی.
ئەمە بۆ دواجار درزێک دەخاتە ناو ماڵی کورد کە هێزە هەرێمییەکانیش بتوانن ئیستغلالی بکەن و بە ئاسانی لەڕێگایەوە بێنە ژوورەوە. ئەم دۆخە، ئەو کەلێنەی نێوان خەڵک و دەسەڵاتی سیاسی لەبەرانبەر پڕۆسەی دیموکراسی و حوکمڕانی لە کوردستاندا فراوانتر دەکات. ئەم خاڵانەی ئاماژەمان بۆ کردن، هەموو پێکەوە ڕەنگڕێژی چوار ساڵی داهاتووی پڕۆسەی سیاسی دەکەن لە هەرێمی کوردستاندا. [1]